του Στράτου Γεωργούλα*
Παραφράζοντας τον Dewey, οφείλουμε να δείξουμε την αναγκαιότητα του αγώνα και μέσα στα Πανεπιστήμια ως κομμάτι μιας ριζοσπαστικής δημοκρατικής αλλαγής που θα υπερασπίζεται το δημόσιο αγαθό και τον άνθρωπο ενάντια στον κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Ενάντια στην «τερατογένεση» που οδήγησαν οι νεοφιλελεύθερες πρακτικές για την τριτοβάθμια εκπαίδευση που είχαν αρχίσει να γίνονται μέρος του Ελληνικού Πανεπιστημίου ήδη από τα τέλη του εικοστού αιώνα και αποτυπώθηκαν στην έκφραση μιας κάποιας Υπουργού («επιχειρούμε να αλλάξουμε το DNA των ελληνικών πανεπιστημίων»). Ενάντια σε μια κοινωνία που πιέζεται να δεχθεί ως habitus αυτή την μετάλλαξη. Ενάντια σε ένα κράτος που γίνεται εχθρός του δημόσιου Πανεπιστημίου:
Γιατί αναγκάζει, με πολιτικές για «μεγαλύτερη σύνδεση με την αγορά» και για μια «αύξηση δυνατότητας εξεύρεσης εναλλακτικών μηχανισμών χρηματοδότησης» το Πανεπιστήμιο να γίνει επιχείρηση, ένας οργανισμός που όχι μόνο παράγει για την αγορά, αλλά και αναπαράγεται ο ίδιος ως αγορά, μια αγορά πανεπιστημιακών υπηρεσιών που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα, από τη διοίκηση, τη διδασκαλία και την υλικοτεχνική υποδομή, μέχρι την πιστοποίηση των σπουδών, την κατάρτιση των καθηγητών, την αξιολόγηση καθηγητών και φοιτητών.
Γιατί οι πολιτικές του, επικεντρώνονται στην παραγωγή πειθαρχημένων σωμάτων με αποτέλεσμα το ακαδημαϊκό προσωπικό να μετατρέπεται σε «μαριονέτες» στην αναδυόμενη σφαίρα του «ακαδημαϊκού καπιταλισμού». Η επιτελεστικότητα ως πειθαρχικό σύστημα, βοηθά στο να αναπαρίσταται η εκπαίδευση ως μια αυτοαναφορική μορφή πραγμοποιημένης κατανάλωσης, γίνεται κουλτούρα, η από-επαγγελματικοποίηση έρχεται ως φυσική συνέπεια και μαζί της η απώλεια της κριτικής σκέψης. Τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας αναγκάζονται να περάσουν μια διαδικασία κανονικοποίησης, με τη γνήσια επιστημονική δημιουργία να είναι το μεγαλύτερο θύμα αυτής της προσαρμογής, κάνοντας το λειτούργημά μας ακόμα πιο ανταγωνιστικό (στο κυνήγι των impact factors).
Γιατί η διαχείριση (μάνατζμεντ) και η αντίστοιχη ηθική της είναι σε τελική ανάλυση οι κύριες κατευθυντήριες πολιτικές του νέου πανεπιστημίου, δημιουργώντας προϊόντα-απόφοιτους, μελλοντικούς υπαλλήλους με ελλιπή ή και καθόλου επαγγελματικά δικαιώματα (τα οποία προσπαθούν να «συμπληρώσουν» με «επίσημα χαρτιά» από τα πανεπιστημιακά κέντρα κατάρτισης), ώστε να είναι πιο εύκολα εκμεταλλεύσιμοι στην αγορά εργασίας αντί για νέους πολίτες, ολοκληρωμένα μορφωμένους.
Αυτή την προγεγραμμένη πορεία οφείλουμε να την πολεμήσουμε με κάθε τρόπο και εκτός και εντός Πανεπιστημίου, και κινηματικά αλλά και με εκλογές. Και οφείλουμε να αντιπαραβάλουμε αλλά και να στηρίξουμε με προσωπικό κόστος και συμμετοχή ένα εναλλακτικό μοντέλο, το μόνο ρεαλιστικό. Εμπόδια υπάρχουν σε αυτόν τον αγώνα, εμπόδια που έχουμε θέσει εμείς οι πανεπιστημιακοί:
– Το δημόσιο πανεπιστήμιο σήμερα είναι ένας εξαιρετικά κατακερματισμένος κοινωνικός χώρος, τόσο σε συμφέροντα όσο και στην επικοινωνία. Αυτό θα πρέπει να σπάσει και το αίτημα για πλήρη και αποκλειστική εργασία είναι προς αυτή την κατεύθυνση.
– Έχουμε μια μακρινή ως και εχθρική σχέση με τις κοινωνικές συλλογικότητες, συνδικάτα, κοινωνικά κινήματα και αυτό οφείλεται και στον ελιτισμό μας. Αυτό προφανώς σπάει με μια πρόσβαση στο πανεπιστήμιο που δεν θα αναπαράγει ταξικούς, και άλλους περιορισμούς, καθώς και με ένα σύνολο πρωτοβουλιών που θα ενισχύουν την κοινωνική ευθύνη του Πανεπιστημίου.
Ας δώσουμε τον αγώνα εμείς που δεν θέλουμε να είμαστε μέρος του συνολικού προβλήματος, τυπολάτρες υπάλληλοι που αντί για αρχές έχουν συμφέροντα, αντί για λύση στην κρίση της δημοκρατίας, προσφέρουν καταρτίσεις.
Τι πρέπει να κάνουμε; Ένα αντικαπιταλιστικό, αντιρατσιστικό, αντιπατριαρχικό Πανεπιστήμιο, με αλληλεγγύη και ριζοσπαστική δημιουργικότητα.
1. Θα πρέπει να χτίσουμε ένα χώρο όπου Πανεπιστήμιο δεν θα σημαίνει (μη) πρόσβαση στην αγορά εργασίας, αλλά ένας χώρος για να συναντηθούν οι άνθρωποι για να μιλήσουν, να σκεφτούν κριτικά και να ενεργήσουν για τις δυνατότητές τους με ενσυναίσθηση, κρίση και κοινωνική ευθύνη. Μια κρίσιμη δημοκρατική δημόσια σφαίρα, η οποία προσφέρει ένα χώρο τόσο για να αντισταθεί στις «σκοτεινές εποχές» στις οποίες ζούμε τώρα όσο και για να αγκαλιάσουμε τη δυνατότητα ενός μέλλοντος σφυρηλατημένου στους πολιτικούς αγώνες που απαιτούνται για μια βιώσιμη δημοκρατία. Αυτό σημαίνει πρόγραμμα σπουδών και έρευνα με στόχο την πολύπλευρη και ολοκληρωμένη γνώση επομένως, στην υπηρεσία του λαού και του τόπου και όχι το να ετοιμάζουμε το επόμενο ευέλικτο εργατικό δυναμικό. Το πτυχίο οφείλει να είναι αποτέλεσμα μιας οικοδόμησης κοινοτικών ικανοτήτων για ριζικές κοινωνικές αλλαγές. Η διδασκαλία οφείλει να δίνει έμφαση (με κοινά μαθήματα σε όλα τα προγράμματα σπουδών) στην πολιτική σημασία των δημοκρατικών αξιών και στην αναγκαιότητα χρήσης της γνώσης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της δημόσιας ζωής. Η επιστημονική έρευνα των ερευνητών (φοιτητών και διδακτικού προσωπικού) και η πρακτική άσκηση των φοιτητών οφείλει να έχει σκοπό την κοινωνική προσφορά, αλληλεγγύη, να στηρίζει την κοινωνική συνοχή, τη δημοκρατία, να αντιμάχεται την τυφλή υπακοή στην εξουσία, να στηρίζεται στην ελευθερία, να υπερασπίζεται τον δημόσιο χώρο, να δημιουργεί πολίτες έτοιμους για συμμετοχή στη δημόσια ζωή με κριτική σκέψη και χωρίς φόβο για την κοινωνική αλλαγή.
2. Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση θα πρέπει να είναι ελεύθερη, διαθέσιμη σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τον πλούτο και τα προνόμια. Ανοικτές αίθουσες στον κόσμο και κυρίως στους εργαζόμενους και σε όσους δεν έχουν απολυτήριο λυκείου. Με εναλλακτικά μαθήματα ενταγμένα σε υπάρχουσα προγράμματα σπουδών που θα απευθύνονται σε ευρύτερο τμήμα της κοινωνίας και θα παρέχουν πιστοποίηση για αυτή την παρακολούθηση. Σπάζοντας τον ελιτισμό και ακουμπώντας επιτέλους την κοινωνία στην οποία οφείλουμε να αναφερόμαστε.
3. Το Πανεπιστήμιο εξ ορισμού είναι διεπιστημονικό και παγκοσμιοποιημένο. Ο επιστημονικός κατακερματισμός των διαφόρων τμημάτων εντός του ίδιου Πανεπιστημίου θα πρέπει να αρχίσει να «ραγίζει» και αυτό μπορεί να γίνει με ένταξη σε προγράμματα σπουδών μαθημάτων επιστημονικών ανταλλαγών διδασκόντων από διαφορετικά τμήματα (και όχι απλώς δυνατότητα να παίρνουν άλλα μαθήματα από άλλα προγράμματα σπουδών με μια αγοραία αντίληψη). Όμοια και μια αντίστοιχη προσπάθεια διεθνοποίησης της επικοινωνίας με Πανεπιστήμια άλλων χωρών που ήδη παρέχουν προγράμματα σπουδών και έρευνα υπεράσπισης της δημοκρατίας και της κριτικής σκέψης, τα οποία στον καπιταλιστικό ανταγωνισμό του προγράμματος ERASMUS δεν έχουν καμία θεατότητα. Δεν είμαστε μόνοι σε αυτόν τον αγώνα.
4. Ο αγώνας θα πρέπει να συνδυάζεται και με αντίστοιχες πολιτικές παρεμβάσεις στο υπάρχον συνδικαλιστικό κίνημα και στο άτυπο όργανο της Συνόδου των Πρυτάνεων. Πλήρη και αποκλειστική απασχόληση, με αξιοπρεπή αμοιβή, με δικαίωμα στην ακαδημαϊκή ελευθερία, με δικαίωμα οι υπάρχουσες συμπληρωματικές θέσεις εργασίας να μετατραπούν σε θέσεις πλήρους απασχόλησης σπάζοντας τον κύκλο της εκμετάλλευσης.
5. Ανοίγουμε τη συζήτηση για τα οικονομικά εγκλήματα και τα εγκλήματα του λευκού κολάρου που λαμβάνουν χώρα εντός του χώρου μας. Το υπάρχον σύστημα επίσημου ελέγχου είναι μέρος του προβλήματος ενώ το σύστημα αυτοελέγχου (αυτοδιοίκητο) είναι ανοιχτό για κατάχρηση, αποτελώντας μια έξυπνη δικαιολογία για την εφαρμογή αυταρχικών πολιτικών και τη διάπραξη οικονομικών σκανδάλων, αλλά και την μη ενασχόληση φορέων του δημόσιου λόγου (κυβέρνηση, κόμματα κ.λπ.) με αυτά τα εγκλήματα. Άρα η λύση είναι να δημιουργηθούν συμβούλια ελέγχου στα ελληνικά Πανεπιστήμια, αποκλειστικά από την ίδια την κοινωνία στην οποία αναφερόμαστε – συνδικαλιστικοί φορείς, συλλογικότητες, αυτοδιοίκηση, κινήματα (και μακριά από επιχειρηματικά συμφέροντα όπως συνέβαινε στα Συμβούλια Διοίκησης) που θα πρέπει να εξασφαλίσουν την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, αλλά και να ελέγχονται από το ευρύ κοινό για την τήρηση των υποχρεώσεων τους.
Πολιτική αλλαγή τώρα στα Πανεπιστήμια. Το κλειδί για μια τέτοια αλλαγή είναι η προσωπική επίγνωση των διαρθρωτικών παραγόντων που επηρεάζουν την καταπίεση και την κοινωνική αδικία, και ο σχηματισμός μιας συνεκτικής πολιτικής στρατηγικής.
Σε τελική ανάλυση όμως η λύση θα πρέπει να είναι δομική και να στοχεύει στη δημιουργία ενός άλλου Πανεπιστημίου μακριά από το τωρινό Πανεπιστήμιο-εταιρεία, κοινωνικοποιημένο, που να αποδέχεται τη διαφορετικότητα να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, να βλέπει τους φοιτητές του ως πολίτες και όχι ως πελάτες, σ’ ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο δημοκρατίας.
* Ο Στράτος Γεωργούλας είναι αν. καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αιγαίου
