του Γιάννη Πανούση*
Γράφω σε πρώτο ενικό
γιατί τα λάθη μου έχουν ονοματεπώνυμο
Στ. Σταυρόπουλος, «Κατά τον δαίμονα εαυτού»
Τι συνέβη και πρέπει ν’ αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας; Ιδού μερικά από τα νέα δεδομένα:
1) Παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, τεχνολογίας και επικοινωνίας με ταυτόχρονη διεθνοποίηση αγορών
2) Επιστημονική / τεχνολογική έκρηξη – Κοινωνία πληροφορίας
3) Κοινωνικό αίτημα για πολιτική / δημοκρατική συμμετοχή και όχι διαχωρισμό / αποκλεισμό (έχοντες – μη έχοντες)
4) Δομική / τοπική / τεχνολογική ανεργία και νέες μορφές εργασίας
5) Αύξηση προσδοκιών / ζήτησης και κατ’ επέκτασιν εισαγομένων στα ΑΕΙ (mass university;)
Η τεχνο-επιστήμη ανατρέπει τις σχέσεις επιστήμης, τεχνολογίας και περιβάλλοντος, κοινωνικού ελέγχου και ομογενοποίησης πολιτισμικών προτύπων.
Τα ερωτήματα «ποιος γνωρίζει, ποιος ελέγχει, ποιος ωφελείται, για ποια/ες κοινωνία/ες» τίθενται εκ νέου στην επικαιρότητα.
Η εύκολη πρόσβαση οδηγεί σε δύσκολη επαγγελματική διέξοδο, διότι και η πιο «ανοικτή εκπαίδευση», η πιο αυτόνομη και αποκεντρωτική εκπαιδευτική πολιτική, δεν μπορεί να απελευθερώνει τελείως την κοινωνία από τους άτεγκτους ή ανελαστικούς νόμους της αγοράς.
Η ισότητα εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι παραπλανητική εάν δεν εναρμονιστεί η τριάδα: κοινωνική καταγωγή – εκπαιδευτικό σύστημα – κοινωνική θέση.
Αν και είναι βέβαιο ότι το όποιο μοντέλο θα συμπεριλαμβάνει τέσσερις διαφορετικές στάσεις απέναντι στο εκπαιδευτικό σύστημα:
– Μη ενσωματωμένοι (αποκλεισμένοι)
– Ενσωματωμένοι ‒ Ικανοποιημένοι
– Ενσωματωμένοι ‒ Επικριτικοί
– Επικριτικοί ‒ Απογοητευμένοι ή πολέμιοι
Η μετάβαση από το σχολείο στο ΑΕΙ κι από το ΑΕΙ στο επάγγελμα παραμένει κρίσιμο ζήτημα.
Η ύπαρξη ενός Εθνικού / Κοινωνικοπολιτισμικού Σχεδίου Παιδείας με βασικές αρχές και σταθερούς άξονες δράσης είναι αναγκαία, δεδομένου ότι η αυτοτελής συζήτηση για τα Πανεπιστήμια θυμίζει μηχανικό που σχεδιάζει τον τέταρτο όροφο του κτιρίου χωρίς ν’ ασχολείται με τα θεμέλια και τους άλλους τρεις ορόφους. Στην κατάρτιση ενός τέτοιου Σχεδίου φιλοδοξεί να συμβάλει το άρθρο αυτό.
1. Αρχίζουμε από την υποχρεωτική εκπαίδευση. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να είναι δωδεκαετής υποχρεωτική, να προβλέπονται δυνατότητες εναλλαγής μορφών (π.χ. κανονικό δημοτικό σχολείο, σχολείο δεύτερης ευκαιρίας, διά βίου εκπαίδευση) και να μπορεί να συντμηθεί κατά δύο (το ανώτατο όριο) έτη εάν ο μαθητής συγκεντρώσει τις απαιτούμενες μονάδες (credits) νωρίτερα. Το στάδιο αυτό επικυρώνεται με το Πιστοποιητικό Ολοκλήρωσης της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και έχει ως αποκλειστικό υπεύθυνο τον δάσκαλο του σχολείου. Με το πιστοποιητικό ο απόφοιτος αποκτά ορισμένης έκτασης επαγγελματικά δικαιώματα έχοντας πάντοτε ανοικτή την πόρτα για την επόμενη βαθμίδα (εκπαίδευσης και επαγγέλματος).
Το δωδεκάχρονο σχολείο (και κυρίως το εξάχρονο γυμνάσιο/λύκειο) παρέχει εγκύκλιο παιδεία (ιστορία, γραμματική, λογοτεχνία, γεωγραφία, τεχνολογία, ξένες γλώσσες), ώστε ο απόφοιτος να μπορεί να σταθεί στα πόδια του και να κατανοεί τι συμβαίνει γύρω του.
Το πέρας του εξαταξίου αυτού συστήματος θα επικυρώνεται με πιστοποιητικό σχολικής επίδοσης (μέσος όρος των βαθμολογιών όλων των τάξεων, που θα στηρίζεται σε αξιολογήσεις και όχι μόνο σε εξετάσεις).
2. Η επόμενη μεταρρύθμιση αφορά στο Εθνικό Απολυτήριο. Πρόκειται για μια ετήσια πανελλαδική γραπτή διαδικασία, για έναν διαγωνισμό κρίσης και γνώσεων γενικής παιδείας, στον οποίο καλούνται να πάρουν μέρος όσοι θέλουν ν’ ακολουθήσουν επιστημονική / ερευνητική σταδιοδρομία ή να στελεχώσουν τη δημόσια διοίκηση ως υψηλόβαθμα στελέχη.
3. Το πλέον κρίσιμο ζήτημα συνδέεται με αυτή καθεαυτήν την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και τις διεξόδους της. Εδώ πρέπει να γίνουν οι μεγάλες τομές. Κατ’ αρχάς να υιοθετηθεί «το συνολικό ίδρυμα της Περιφέρειας» που θα καλύπτει όλη τη μεταλυκειακή εκπαίδευση στην περιφέρειά του και θα είναι υπεύθυνο για την ίδρυση Σχολών ΑΕΙ, ΤΕΙ, ΙΕΚ, Κέντρων, Ερευνητικών Ινστιτούτων κ.λπ. Και κατά δεύτερο λόγο να υπερβούμε την άκαμπτη δομή του Τμήματος και να προχωρήσουμε στο σχήμα «Σχολή – Προγράμματα πολλαπλών κατευθύνσεων».
Μας χρειάζεται επίσης:
Πενταετές για την πολιτεία εθνικό σχέδιο στρατηγικής ανάπτυξης και πενταετές για κάθε πανεπιστήμιο σχέδιο λειτουργίας.
Κώδικας δεοντολογίας για όλους και κοινωνικός έλεγχος.
Αποκοπή του ομφάλιου πελατειακού και πολιτικού λώρου των πανεπιστημίων με κράτος και κόμματα. Αλλαγή του μοντέλου διοίκησης και ελάχιστο όριο υποχρεωτικότητας παρακολούθησης των σπουδών. Δεν μπορείς να νομοθετείς το πολλαπλό σύγγραμμα όταν το Πανεπιστήμιο έχει γίνει εξεταστικό κέντρο.
Είμαι εναντίον του μονοκρατικού, μονοκεντρικού, μονοκαθηγητικού και μονοδρομικού πανεπιστημίου.
Είμαι υπέρ του πανεπιστημίου-δίκτυο. Δηλαδή, συνολικό ίδρυμα περιφέρειας, πολυεδρικό, σε πολλές πόλεις αλλά με σχέδιο. Πολυτασικό, να ιδρύει Κ.Ε.Κ., Ι.Ε.Κ., Τεχνολογικά Πάρκα. Πολυμορφικό, να ιδρύει, το συνολικό αυτό ίδρυμα της περιφέρειας, πανεπιστημιακά τμήματα, τμήματα Τ.Ε.Ι.
Πολυγλωσσικό. Να κάνει προγράμματα για ξένους και για Έλληνες. Πολυερευνητικό. Να ιδρύει ινστιτούτα, εργαστήρια, κέντρα αριστείας. Και θα έλεγα και πολυδομικό. Να λειτουργούν προγράμματα και όχι μόνο τμήματα, αλλά και προγράμματα e-learning, δεύτερης ευκαιρίας κ.λπ.
Το πτυχίο εξακολουθεί βέβαια να έχει κυρίως ακαδημαϊκή αξία.
Για να εισέλθει όμως κάποιος πλήρως σ’ ένα επάγγελμα, θα πρέπει να συμμετέχει σε πανελλήνιες εξετάσεις υπό την εποπτεία της πολιτείας, των οικείων επαγγελματικών οργανώσεων και των αντίστοιχων ΑΕΙ. Έτσι θα ολοκληρωθεί και θα στεριώσει το τραπέζι της εκπαίδευσης.
4. Ποιος σήμερα πιστεύει ότι η εκπαίδευση θ’ αναγεννήσει την κοινωνία ή θα καταπολεμήσει τη διαφθορά, όταν τα ίδια τα ΑΕΙ παράγουν αντιλήψεις και καλλιεργούν πρακτικές «νυχτοφύλακα» του κυρίαρχου (παγκοσμιοποιημένου) συστήματος;
Τα πλήρως αυτοδιοικούμενα (αλλά μη-ανεξάρτητα και κατά συνέπεια μη-πλήρως υπεύθυνα / υπόλογα) ΑΕΙ κινούνται σήμερα άναρχα ανάμεσα στην επαγγελματοποίηση, την τεχνοεπιστημονικοποίηση και την πολιτικοποίηση, αντλώντας βέβαια πάντοτε πόρους από το Κράτος.
Υ.Γ.: Δεν ασχολούμαι με τα νόθα και υβριδικά «μη-κρατικά μορφώματα», διότι ακόμα δεν εμφανίστηκαν στον πανεπιστημιακό χώρο για να κριθούν [και να συγκριθούν].
* Ο Γιάννης Πανούσης είναι Ομότιμος Καθηγητής
