15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Της Ιφιγένειας Καλαντζή
Σοκ και δέος από την εκβιαστική απόφαση οικονομικού στραγγαλισμού της Κύπρου, εν μια νυκτί, με τη Χαλκιδική στα παρασκήνια. Η χλιαρή αντίσταση, τον τελευταίο χρόνο, παρά τις πιέσεις από τους Ευρωπαίους εταίρους μας και κυρίως η κατακόρυφη άνοδος της ακροδεξιάς, που βγάζει στην επιφάνεια ένα καλά κρυμμένο, απόστημα της ιστορίας μας, το φασισμό, επηρεάζουν και το κλίμα στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (15-24 Μάρτη 2013). Το επίκεντρο της κρίσης, που επικράτησε πέρσι, παράλληλα με το μεταναστευτικό, έχει ξεθωριάσει, μαζί με τα ατελέσφορα «κινήματα των πλατειών» και φέτος διακρίνει κανείς μια αναδρομή στην πρόσφατη ιστορία μας, σε μια προσπάθεια να φωτιστεί ξανά η περίοδος από τη Γερμανική Κατοχή και δώθε, αλλά και οι ανεπούλωτες πληγές του ελληνικού εμφύλιου.
Ο Στέλιος Κούλογλου, στο νέο ντοκιμαντέρ του Νεοναζί: Το ολοκαύτωμα της μνήμης, διερευνά το μεγάλο ποσοστό της Χρυσής Αυγής σε χωριά που στέναξαν από το γερμανικό ζυγό, όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο, συλλέγοντας μαρτυρίες από ηλικιωμένους κατοίκους. Το ντοκιμαντέρ αποκαλύπτει ότι μεγάλο μέρος από τις θηριωδίες διαπράχθηκε από ταγματασφαλίτες, που σκότωναν και βίαζαν λυσσασμένα, για να πατάξουν παραδειγματικά κάθε φιλοΕΑΜική διάθεση, στα χωριά που βοηθούσαν τους αντάρτες. Ελπίδα για τους σκοτεινούς καιρούς που ζούμε, οι αντιδράσεις των δεκαπεντάχρονων μαθητών από τα Καλάβρυτα, που έχουν επίσης καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ. Οι έφηβοι συζητούν με ωριμότητα, στιγματίζοντας τη συστηματική άρνηση της πολιτείας να μεταγγίσει στις νέες γενιές τη σύγχρονη ιστορική μνήμη, από φόβο μήπως και αποκτήσουν πολιτική συνείδηση.
Η Γιάννα Ευαγγελίδου, στο Γράμμος, το βουνό της ήττας, περιγράφει βήμα-βήμα τη στρατηγική επιχείρηση του Δημοκρατικού Στρατού στο βουνό όπου πρωτοδοκιμάστηκαν και οι ολέθριες βόμβες Ναπάλμ, στο δεύτερο αντάρτικο (1946-1949). Η ιστορική αφήγηση τεκμηριώνεται μέσα από τις συγκινητικές μαρτυρίες επιζώντων ανταρτών, ενώ παράλληλα καταγράφεται και η πικρή ιστορία της φθίνουσας έκβασης του αντάρτικου, με τις αποφάσεις της κομματικής ηγεσίας, τον ελιγμό προς το Βίτσι και γενικά την υποβάθμιση του αγώνα. Γέροντες και γερόντισσες, λάμπουν όταν διηγούνται την κατάταξή τους, στα δεκάξι τους, στις διμοιρίες του ΔΣΕ, το πώς αντιλαλούσαν τα αντάρτικα τραγούδια τους στις βουνοκορφές, τη θερμή υποδοχή τους στα χωριά, ενώ σκοτεινιάζουν και δακρύζουν, όταν μιλούν για τους αμέτρητους νεκρούς συντρόφους και την αίσθηση προδοσίας που έχει σημαδέψει την ψυχή τους.
Πόσο γνωστό είναι ότι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η Ρώσικη Επανάσταση ενέπνευσε τους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική, να δημιουργήσουν μια ελληνοαμερικάνικη αριστερά, με στοιχεία ακραίου ριζοσπαστισμού; Αυτή η άγνωστη πτυχή του εργατικού κινήματος, με τη μαχητική πορεία του μέχρι τις Μακαρθικές διώξεις, αλλά και το πνίξιμο κάθε επαναστατικής διάθεσης, κάτω από τις υποσχέσεις του αμερικάνικου ονείρου, καταγράφεται στο ντοκιμαντέρ του Κώστα Βάκκα Ταξισυνειδησία. Με σπάνιο αρχειακό υλικό, σε συνδυασμό με τον εμπεριστατωμένο λόγο του ιστορικού Κωστή Καρπόζηλου, παρακολουθούμε πώς απέκτησαν ταξική συνείδηση οι χιλιάδες έλληνες μετανάστες στην Αμερική, στη συντριπτική τους πλειοψηφία εργάτες. Οργανώθηκαν σε ισχυρά συνδικάτα και συγκρούστηκαν με το κράτος, διεκδικώντας ένα ευρύτερο σοσιαλιστικό όραμα, ενώ ανέπτυξαν ριζοσπαστικές αριστερές ιδέες, με σύνθημα «Για το Ψωμί και τη Λευτεριά». Μεγάλο ρόλο έπαιξαν και η ίδρυση ελληνικών εργατικών εκπαιδευτικών συνδέσμων, όπως το στέκι «Σπάρτακος», με θεατρικές ομάδες και άλλα πολιτιστικά δρώμενα, η συμβολή του ελληνόγλωσσου σοσιαλιστικού τύπου, με εφημερίδες όπως «Η Οργάνωσις», που κυκλοφόρησε το 1917 στο Σινσινάτι, ενώ οργανώθηκαν εργατικά βιβλιοπωλεία, για να φέρουν τους εργάτες σε επαφή με τη μαρξιστική θεωρία. Το «Κράτος και Επανάσταση» μάλιστα, του Λένιν, που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα, μέχρι τη μεταπολίτευση, μεταφράστηκε στα ελληνικά στις αρχές του ’20, στη Νέα Υόρκη.
Αυτή η αποκάλυψη της ταξικής συνείδησης, που οι Ελληνοαμερικάνοι κομμουνιστές ονόμασαν εύστοχα «ταξισυνειδησία», έννοια που λείπει απ’ το δικό μας λεξιλόγιο, είναι βασική προϋπόθεση για ανατροπή, καθώς όπως λέει και ο στίχος ενός παλιού αμερικάνικου εργατικού τραγουδιού, που κυριαρχεί ως μοτίβο στο ντοκιμαντέρ, «Which side are you on?», δηλαδή σε ποια μεριά έχεις ταχθεί;
