Σε πρόσφατη συζήτηση με ανθρώπους από τον χώρο του βιβλίου μιλήσαμε για το θέμα των εκδοτικών οίκων και της καταβολής συγγραφικών δικαιωμάτων. Η ελληνική πραγματικότητα στο θέμα αυτό είναι πραγματικά τραγική:
Οι εκδοτικοί οίκοι οι οποίοι τηρούν τα όσα υπογράφουν στα συμβόλαιά τους με τους συγγραφείς αποτελούν μικρή μερίδα του συνόλου. Από εκεί και πέρα αρχίζει μια «κλιμακωτή» πολιτική.
Υπάρχουν εκδότες που με διάφορα προσχήματα δεν καταβάλλουν ούτε ένα ευρώ. Άλλοι δίνουν ένα μικρό μέρος των δικαιωμάτων παραπέμποντας σε ένα πιο ανθηρό μέλλον για την καταβολή των υπολοίπων. Άλλοι τα καταβάλλουν με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, παραβιάζοντας σαφείς όρους των συμβολαίων. Κάποιοι «εξαφανίζουν» αντίτυπα που είτε βγήκαν «κακέκτυπα», είτε πολτοποιήθηκαν κ.λπ. Υπάρχουν κι εκείνου που κλείνουν, πουλάνε το στοκ τους κοψοχρονιά και οι συγγραφείς μάταια ψάχνουν να βρουν από πού θα πάρουν τα όσα δικαιούνται.
Στο μικρό χωριό Ελλάδα, λίγα μπορεί να κάνει ο κάθε συγγραφέας μόνος του. Ελάχιστοι οι νομικοί που ειδικεύονται σε τέτοια ζητήματα, μεγάλο το κόστος, και τραγικά χρονοβόρα η διαδικασία. Επιπλέον υπάρχει ο φόβος ο «διεκδικητικός» συγγραφέας να αντιμετωπίσει ένα είδος εμπάργκο όταν θελήσει να εκδώσει το επόμενο βιβλίο του…
Απέναντι σε αυτό υπάρχει υποτίθεται ο ΟΣΔΕΛ, ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου, ο οποίος εκπροσωπεί 7.500 δημιουργούς!
Ο οποίος όμως –σε ό,τι αφορά την καταβολή συγγραφικών δικαιωμάτων από τους εκδότες στους συγγραφείς– μάλλον «νίπτει τας χείρας του». Εκπροσωπεί τόσο τους εκδότες όσο και τους συγγραφείς και προφανώς είναι πολύ δύσκολο να στραφεί εναντίον της μιας πλευράς.
Το παράξενο είναι που ούτε οι πολλοί συνεπείς στις υποχρεώσεις τους εκδότες δεν αντιδρούν έναντι των συναδέλφων τους, που ουσιαστικά δημιουργούν μια κακή εικόνα στην αγορά του βιβλίου.
Ο ΟΣΔΕΛ, από την άλλη, το τελευταίο διάστημα έχει επιβάλει μονομερώς τεράστιες κρατήσεις διαχείρισης στα δικαιώματα που καταβάλλει στους δημιουργούς. Και πάλι είναι δύσκολο –έως αδύνατον– να αντιδράσει κανείς. Αυτή τη φορά απέναντι στον φορέα που υποτίθεται ότι τον εκπροσωπεί.
Κι ενώ αυτό το τοπίο έχει διαμορφωθεί, οι πολλές ενώσεις συγγραφέων κάθε είδους προτιμούν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, να διαγκωνίζονται κυνηγώντας κρατικές και άλλες επιχορηγήσεις κ.λπ.
Πρόσφατο και κραυγαλέο το παράδειγμα με τις επιχορηγήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού για τη Φιλαναγνωσία. Δεν χρειάζεται να σχολιάσει κανείς παρά μόνο να διατρέξει τους φορείς και να δει τα ποσά που εισέπραξαν. Στο σύνολό τους ψίχουλα, αλλά είναι φανερές οι «προτιμήσεις» της επιτροπής που έκρινε τις αιτήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις έγινε και το εκπληκτικό: Οι κριτές ήταν ταυτόχρονα και κρινόμενοι!
«Ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό», που έλεγε κι ο Βουλγαράκης…
Κι όμως. Κανείς δεν βρέθηκε να μιλήσει για όλη αυτή τη διαδικασία που είναι υποτιμητική για όλους όσοι συμμετείχαν. Η λογική ήταν προεκλογική: «Να δώσουμε από κάτι σε όλους για να μη φωνάζουν». Άσχετα αν τα όσα δόθηκαν δεν επαρκούν για την υλοποίηση των προγραμμάτων που προτάθηκαν.
Οι άνθρωποι του πολιτισμού βρέθηκαν στη θέση του άνεργου επιστήμονα που του «προσφέρουν» έναν μισθό πείνας, ο οποίος είναι αληθινά εξευτελιστικός, αλλά αναγκάζεται να δεχτεί καθώς δεν υπάρχει πουθενά διέξοδος…
Κι όμως! Οι συγγραφείς υποτίθεται πως έχουν (έχουμε) φωνή. Τα βιβλία μας διαβάζονται από χιλιάδες αναγνώστες. Άλλων περισσότερο, άλλων λιγότερο. Υπάρχει το κοινό που θα μας ακούσει, αρκεί να μιλήσουμε και για τα δικαιώματά μας.
Η συγγραφή στην Ελλάδα θεωρείται «χόμπι» ή πάρεργο. Και για να αλλάξει αυτή η νοοτροπία, εκτός από ένα πλέγμα δράσεων για τη Φιλαναγνωσία θα πρέπει οι ίδιοι οι δημιουργοί να ενωθούν.
Όχι στη μορφή «κλαμπ» που έχουν αυτή τη στιγμή τα περισσότερα λογοτεχνικά σωματεία, ενώσεις κ.λπ., αλλά στη μορφή μιας Συνδικαλιστικής Ένωσης που θα περιλαμβάνει όλους τους δημιουργούς χωρίς ελιτίστικους διαχωρισμούς.
Το πρώτο βήμα θα ήταν κάποια από όλες τις Ενώσεις να πάρει την πρωτοβουλία για μια συνάντηση όλων αυτών των φορέων που υπάρχουν σήμερα. Φυσικά κάποιοι θα εναντιωθούν και θα αντιμετωπίσουν εχθρικά μια τέτοια προσπάθεια. Κάποιοι προτιμούν να καλλιεργούν προνομιακές σχέσεις με το κράτος και να έχουν τα ανάλογα οφέλη εις βάρος των υπολοίπων «φτωχών συγγενών».
Η «ομερτά» κατέστρεψε τους δημοσιογράφους… Αν δεν μιλήσεις ο ίδιος για τα ολέθρια του οίκου σου, θα μιλήσουν άλλοι με τον δικό τους τρόπο. Η σιωπή δεν είναι χρυσός σε καμία περίπτωση.
Ας το καταλάβουν οι συγγραφείς κι ας ξυπνήσουν επιτέλους…
