Ο Ανέστης Αζάς μιλά για την εξαιρετική παράσταση Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη
Τις ώρες που η χώρα δονούνταν απ’ τις παρενέργειες του δημοψηφίσματος και του capital control και η ενασχόληση με το Μεταναστευτικό, που μάτωνε απροκάλυπτα καιρό νωρίτερα, εξαντλούνταν μεμονωμένα σε ό,τι αφορούσε το Πεδίον του Άρεως, η μουδιασμένη Αθήνα ανακάλυπτε δίπλα στις άγνωστες -κι ανατριχιαστικές!- πτυχές της τραγωδίας στο Φαρμακονήσι και αυτό που ακόμη αγνοούσε, αλλά σε λίγο θα εκρήγνυτο. Μάθαινε για τις θαλασσοτσακισμένες καραβιές προσφύγων που προσέγγιζαν καθημερινά τις ακτές της Κω. Το αξιοσημείωτο είναι ότι αυτό συνέβαινε όχι μέσα από ένα αποκαλυπτικό δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, αλλά από τις on stage live και κυριολεκτικά από πρώτο χέρι μαρτυρίες, στο πλαίσιο, στο χώρο και στο χρόνο μιας θεατρικής παράστασης!
Η κατάσταση στην Κω ήταν ήδη, σύμφωνα με όσα μετέφερε στο κοινό η Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού, που παρακολουθήσαμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στο Θέατρο Τέχνης, εκτός ελέγχου και έτοιμη ανά πάσα στιγμή για ανάφλεξη.
Πραγματικά, δεν θα μπορούσε ο Ανέστης Αζάς και κυρίως το Φεστιβάλ Αθηνών, που σπανίως συντονίζεται μετωπικά με τη συγκυρία, να χτυπήσουν περισσότερο διάνα στην καρδιά της επικαιρότητας. Γιατί η Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού, δεν ήταν απλώς θέατρο, δεν ήταν απλώς ντοκουμέντο, αλλά μια πολιτική πράξη που κατόρθωνε να ανυψωθεί πάνω από τη σκηνή, παρ’ όλο που αποτελούσε ένα αρραγές παραστατικό γεγονός στην κατηγορία του θεάτρου-ντοκουμέντο. Επανερχόμαστε σε αυτή όχι μόνο γιατί όσα περιέγραφε σκάσανε σαν ωρολογιακή βόμβα, αλλά και γιατί προσεχώς επαναλαμβάνεται. Ένα «καμπανάκι», επομένως, πρέπει να χτυπήσει για να βρίσκεται κανείς σε εγρήγορση (παρ’ ότι ο χώρος της επανάληψης δεν είναι ακόμα γνωστός).
Σκεφτείτε: μια θεατρική παράσταση για την τραγωδία στο Φαρμακονήσι ή, αλλιώς, ένα έργο τέχνης βασισμένο σε ντοκουμέντα για τη μικρή Λαμπεντούζα της Ελλάδας με τους 11 νεκρούς, εκ των οποίων οκτώ μικρά παιδιά. Τι άλλο, θα αναρωτηθεί ακούγοντάς το κάποιος, αν όχι ένα προβοκατόρικο, παρακινδυνευμένο, εντελώς επικίνδυνο καλλιτεχνικό εγχείρημα;
Κι όμως. Αν η τέχνη μπορεί να αλλάξει όχι ακριβώς -και γενικώς- τον κόσμο, αλλά τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ιδού -τολμώ να πω- το ιδανικό παράδειγμα: η παράσταση του Ανέστη Αζά.
Με σημείο εκκίνησης την τραγωδία της 20ής Ιανουαρίου του 2014 στο Φαρμακονήσι, ο νέος συνδιευθυντής της επανενεργοποιημένης Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου κατέθεσε μια παράσταση-θέατρο της πραγματικότητας που δεν αφηγείται απλώς γεγονότα. Σκάλισε, ξέθαψε, διασταύρωσε, έλεγξε, συνέθεσε και τελικά έφερε στο φως της σκηνής στοιχεία για τη σκανδαλώδη στάση και το φαρισαϊσμό της ελληνικής Δικαιοσύνης και πολιτείας απέναντι στο μείζον ζήτημα των προσφύγων που έρχονται αντιμέτωποι με μια χώρα-Πόντιο Πιλάτο αλλά και με μια Ευρώπη-υποκριτή με κλειστά σύνορα και στρατούς Frontex.
Πρωταγωνιστές της παράστασης-ντοκιμαντέρ δεν είναι μόνο επαγγελματίες ηθοποιοί, οι οποίοι ωστόσο έκαναν και την έρευνα μαζί με τον Αζά, αλλά και ειδήμονες, που εμπλέκονται με την υπόθεση άμεσα: ο Σάφι Εχσανουλάχ, ένας από τους επιζώντες του Φαρμακονησιού που έχασε γυναίκα και παιδί και σήμερα ζει στο Όσλο, αναρωτώμενος καθημερινά για την προκλητικά τυφλή ελληνική Δικαιοσύνη. Ο πρόεδρος της Ένωσης Μεταναστών στη χώρα μας Γιονούς Μουχαμαντί. Ο φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης, που βρίσκεται στην «εμπροσθοφυλακή» της Κω και καταγράφει τις αφίξεις και την «υποδοχή»” που τους επιφυλάσσεται. Η δικηγόρος Γιάννα Κούρτοβικ κ.ά.
Η δουλειά, που δεν αποφεύγει να καυτηριάσει έστω ακροθιγώς την ελληνική τρέχουσα επικαιρότητα των capital controls και της πολιτικής αβεβαιότητας, βρίσκει στο ψαχνό των κρυμμένων ή σκοτεινών πτυχών μιας από τις πιο μελανές σελίδες της σύγχρονης εγχώριας Ιστορίας, προοικονομώντας τα τελευταία γεγονότα στην Κω, που κατέληξαν σε πρώτη είδηση.
Το Φαρμακονήσι είναι, ωστόσο, ο κεντρικός θεματικός μοχλός. Το πιο σοκαριστικό και πολύτιμο στοιχείο σε μια παράσταση που δεν εκβιάζει το συναίσθημα, ούτε καταφεύγει στις εύκολες καταγγελίες, είναι οι αυθεντικές πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες. Ένα παράδειγμα: η κραυγή του νεαρού Σύρου που κρίθηκε ένοχος από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Δωδεκανήσου για την τραγωδία του Φαρμακονησίου. Καταδικάστηκε με ποινή κάθειρξης 145 ετών και φυλάκιση 3 μηνών (θα εκτίσει τελικά 25 έτη) καθώς και με χρηματικό πρόστιμο 570.500 ευρώ!
«Εγώ το μόνο που θέλω είναι να ζήσω», αποκαλύπτει κάποια στιγμή με τα ελληνικά που ψευτομαθαίνει στις φυλακές του Αυλώνα, σε ένα από τα βίντεο της παράστασης. Μιλά και είναι απολύτως ήρεμος, δεν «σπάει» ποτέ η φωνή του. Ονειρεύεται, όπως λέει, να κάνει οικογένεια και να βγάζει το ψωμί του. Οπουδήποτε. «Ακόμα και στην Ελλάδα;», τον ρωτάει το team της παράστασης. «Ναι», απαντά αφοπλιστικά. Τι παράδοξο. Να θέλει κανείς να παραμείνει στη χώρα που η τυφλή Δικαιοσύνη της τον καταδίκασε άδικα.
Ο Δρόμος αναζήτησε και συνομίλησε με τον Αζά για το Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των παραστάσεων στο Θέατρο Τέχνης. Αυτά που κρατάμε από τη συζήτηση είναι ότι η έρευνα που έχει ξεκινήσει για το Μεταναστευτικό στη χώρα, θα συνεχιστεί.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα μιας θεατρικής παράστασης για το Φαρμακονήσι; Με ποιο σκοπό; Τι θέλατε, κυρίως, να αναδείξετε μαζί με τους συνεργάτες σας, τον Βασίλι Κουκαλάνι, τον Άρη Λάσκο, τη Θεανώ Μεταξά, τη Μάρθα Μπουζιούρη, με τους οποίους κάνατε και όλη τη σχετική έρευνα;
Εδώ και δυο χρόνια προσπαθώ να προσεγγίσω το προσφυγικό ζήτημα. Η μεγάλη δυσκολία ήταν όμως πώς θα γινόταν συγκεκριμένο το ζήτημα πάνω στη σκηνή. Αρχές Φλεβάρη βγήκε η καταδίκη του παιδιού. Τα 145 χρόνια κάθειρξη! Αυτό με σόκαρε. Και λέω: Ορίστε, να η ιστορία που θα πάρεις για να ερευνήσεις. Και ξεκινήσαμε από αυτή.
Από τις πολύμηνες έρευνες του θιάσου -αναζητήσατε τους επιζήσαντες, τους λιμενικούς που ενεπλάκησαν, τους δικηγόρους κ.ά.- ποια αποκάλυψη ήταν η πιο σοκαριστική;
Το πιο σοκαριστικό για μένα είναι αυτό που λέει κάποια στιγμή η Κούρτοβικ στο βίντεο της παράστασης: «Ζεις σε μια χώρα με ένα μηχανισμό χάρη στον οποίο μπορούν να συμβούν τα πάντα!».
Αναφέρεστε στην παράλογη καταδίκη του νεαρού Σύρου, στον οποίο φορτώθηκαν όλοι οι νεκροί της τραγωδίας, απαλλάσσοντας τους Έλληνες λιμενικούς;
Αφού οι υπόλοιποι απαλλάχθηκαν, οι δικαστές έπρεπε να βρουν κάποιον που να φταίει. Ο μικρός περνάει από το Εφετείο το φθινόπωρο, πάντως. Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, εντοπίζεται πριν από τη δίκη του νεαρού. Στο περίφημο πόρισμα του εισαγγελέα που βάζει την υπόθεση Φαρμακονήσι στο αρχείο. Αυτό είναι το πιο συγκλονιστικό. Υπήρξε διπλή κατάθεση των προσφύγων, η πρώτη έγινε χωρίς διερμηνέα. Στην παράσταση δεν με ενδιέφερε τόσο να δείξω το συναίσθημα των προσφύγων όσο να αναδείξω τα δικά μας στραβά.
Ο φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης, ο οποίος δουλεύει τα τελευταία χρόνια αποκλειστικά το θέμα των προσφύγων που προσεγγίζουν τα λιμάνια των νησιών μας με καΐκια από την Τουρκία, υποστηρίζει ότι υπάρχουν κι άλλα Φαρμακονήσια που δεν μάθαμε ποτέ.
Αυτή τη στιγμή, όπως μας λέει ο Μουτάφης που βρίσκεται στην Κω, είναι πολύ δραματική η κατάσταση στα νησιά. Κάθε μέρα καταφθάνει σε αυτά ένα χωριό. Δεν μένει, όμως, στα νησιά. Μέσω της Αθήνας ανεβαίνουν Θεσσαλονίκη, συνεχίζουν στα Σκόπια, στη Σερβία, στην Ουγγαρία, στη Γερμανία κ.ο.κ.
Πώς αντιμετωπίζουν τους ξένους επισκέπτες οι τοπικές κοινωνίες;
Ο Μουτάφης δεν μίλησε για εχθρική αντιμετώπιση, πλην εξαιρέσεων. Οι κοινωνίες των νησιών τους βοηθάνε όσο μπορούν, αν και έχουν αρχίσει να κουράζονται πολύ από τις καθημερινές αφίξεις.
Αναφέρεται και στην παράσταση -το αναφέρει και ο Μουτάφης- ότι το τελευταίο διάστημα δεν επαναπροωθούνται τα καΐκια στην Τουρκία – πρακτική που πιθανότατα ευθύνεται για την τραγωδία στο Φαρμακονήσι. Είναι πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ;
Αυτό δεν το ελέγξαμε. Πάντως, είναι ελεγμένο ότι δεν επαναπροωθούνται τα καΐκια πια από το Λιμενικό, όπως συνέβαινε παλαιότερα.
Καταφέρατε και πήρατε συνέντευξη από το νεαρό Σύρο, στον οποίο φορτώθηκαν όλες οι κατηγορίες για την τραγωδία στο Φαρμακονήσι. Πώς είναι σήμερα, μετά από ενάμιση χρόνο στις φυλακές του Αυλώνα;
Είναι πλέον 21 ετών. Ήταν πολύ νευρικός και συγκρατημένος στη συνέντευξή μας. Θα τον ξαναεπισκεφτώ, γιατί το πρότζεκτ των μεταναστών σκοπεύω να το συνεχίσω και στο μέλλον.
Στην παράστασή σας δεν υπάρχει, πάντως, η τοποθέτηση για το Μεταναστευτικό απ’ την πλευρά των αρμοδίων της ελληνικής πολιτείας.
Δεν είμαστε δημοσιογράφοι. Η συγκεκριμένη πλευρά θα είναι η συνέχεια του πρότζεκτ μας για τους μετανάστες. Αν είχαμε άλλους 6 μήνες, για την έρευνά μας, θα κάναμε περισσότερα.
