Κάθε χρόνο (αν θυμάμαι καλά) παρακολουθώ όσο μπορώ τις εργασίες των Γενικών Συνελεύσεων του ΟΗΕ, αφού είναι πιθανόν να ενημερωθεί κάποιος πιο σφαιρικά διαβάζοντας ή ακούοντας ομιλίες εκπροσώπων πολλών χωρών. Διότι είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι η πληροφόρησή μας είναι εντελώς «δυτική» και φιλτραρισμένη. Σχεδόν δεν έχουμε καμία ενημέρωση για το λέει το rest. Σύμφωνα με τη δυτική άποψη, υπάρχουν περίπου δύο κόσμοι: το «west», δηλαδή η Δύση (κατά τον πρωθυπουργό μας η «σωστή πλευρά της ιστορίας»), και το «rest», δηλαδή το «υπόλοιπο», οι «άλλοι». Που ίσως να είναι και αμελητέοι, άσχετα αν αντιπροσωπεύουν τα 7/8 του συνολικού πληθυσμού του πλανήτη, και φυσικά την πλειοψηφία των χωρών της Γης.
Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ δεν μπορεί ακόμα να αποκλειστεί το «υπόλοιπο» Οπότε υπάρχει η δυνατότητα (αν κανείς ψάξει επισταμένα) να πληροφορηθεί για τις απόψεις πολλών και σημαντικών χωρών, ή να γνωρίσει ενδιαφέρουσες απόψεις και εκτιμήσεις από μικρές ή μεσαίες χώρες. Για παράδειγμα, για τις ανάγκες αυτού του σημειώματος ανάτρεξα στις απόψεις ορισμένων χωρών (Ινδία, Ιαπωνία, Κίνα, Βραζιλία, Αλγερία, Λίβανος, Βενεζουέλα, Σουηδία), αλλά και αξιωματούχων του ΟΗΕ όπως ο κ. Γκουτέρες. Φυσικά είναι μόνο μια «ματιά», διότι υπήρχαν και πάρα πολλές άλλες τοποθετήσεις.
Πριν όμως προχωρήσουμε σε ορισμένες επισημάνσεις, θέλω να καλέσω τον αναγνώστη να στοχαστεί λίγο πάνω στη φωτογραφία που παραθέτω. Ένα μυρμήγκι προσπαθεί να συγκρατήσει τη Γη πάνω σε ένα επικλινές πεδίο. Κάνει μεγάλη προσπάθεια· μοιάζει πως δεν θα τα καταφέρει. Αλλά ενώ ο κόσμος, η Γη ολόκληρη, μας είναι γνωστή, ποιο μπορεί να είναι το μυρμήγκι; Οι χώρες, η πολυμέρεια, το G7 ή το G20, ο ίδιος ο ΟΗΕ, οι λαοί του κόσμου, κάποια θεϊκή δύναμη; Πάντως το επίπεδο είναι επικίνδυνα επικλινές, και αυτό δεν μπορεί να υποκρυφθεί από κανέναν στη φετινή Γ.Σ. του ΟΗΕ. Όλοι εκφράζουν έντονη ανησυχία, χωρίς να διαφαίνεται πως η Συνέλευση του Κόσμου να μπορεί να κάνει κάτι σπουδαίο ή σημαντικό για να σταματήσει την κατρακύλα.
Το βάθος των ρωγμών
Οι ομιλίες και η φρασεολογία σχεδόν όλων των εκπροσώπων, πέρα από τις ανησυχίες, εκφράζουν σε μια γλώσσα περίτεχνη το τάχα ενδιαφέρον για την ειρήνη, την πολυμέρεια, την παγκόσμια διακυβέρνηση, την ανάγκη αντιμετώπισης των μεγάλων προβλημάτων με πνεύμα αλληλεγγύης και ευθύνης. Τώρα δεν υπάρχει σχεδόν καμία αναφορά σε προβλήματα όπως πριν 3-4 χρόνια, π.χ. στην πανδημία και τη διάσωση του παγκοσμίου εμπορίου, ή τον κίνδυνο του εθνολαϊκισμού. Υπάρχουν πολλές αναφορές στις νέες τεχνολογίες και την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά το βάρος από την τάση προς τον πόλεμο τις κάνει να έχουν μειωμένη σημασία.
Οι ρωγμές είναι βαθιές στο διεθνές σύστημα, και αυτό αντανακλάται σε όλες τις τοποθετήσεις. Γίνεται πολύς λόγος για μεταρρύθμιση του ΟΗΕ και της δομής του, αλλά δεν το εννοούν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Π.χ. οι ΗΠΑ και ορισμένοι σύμμαχοί τους αδιαφορούν για τις αποφάσεις του ΟΗΕ: προστρέχουν σε άλλες, πιο κλειστές δομές και όργανα, όπου παίρνονται οι πιο σοβαρές αποφάσεις. Μάλιστα αισθάνονται μια δυσφορία για τη φωνή των άλλων χωρών, που χρησιμοποιούν τον ΟΗΕ σαν βήμα καταγγελίας ανισοτήτων, εμπάργκο, επεμβάσεων, πολέμων (στα οποία διακρίνεται και πρωταγωνιστεί η συλλογική Δύση). Ιδιαίτερα η ισραηλινή πλευρά εκφράζει πιο ανοικτά μια φωνή αμφισβήτησης ή και κατάργησης του ΟΗΕ. Εφόσον οι ρωγμές ανάμεσα στα αντιτιθέμενα μπλοκ μεγαλώσουν, δεν θα πρέπει να παραξενευτούμε αν φτάσουμε σε μια πλήρη αδρανοποίηση του ΟΗΕ και στη δημιουργία παράλληλων ομόκεντρων διεθνών συμμαζώξεων ανάμεσα σε «συμμάχους».
Προς το παρόν το αίτημα της μεταρρύθμισης του ΟΗΕ επικεντρώνεται στα κεντρικά όργανα. Υπάρχει έντονο το αίτημα της αύξησης των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπως και το αίτημα αύξησης των μονίμων μελών του, που σήμερα είναι 5 και έχουν δικαίωμα βέτο (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο). Για παράδειγμα η Ρωσία υποστηρίζει τη διεύρυνση με την είσοδο της Ινδίας και της Βραζιλίας ως μονίμων μελών. Η Τουρκία κάνει αρκετή φασαρία λέγοντας ότι «ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από πέντε», επικρίνοντας τη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια των 5 νυν μόνιμων μελών. Καμία από τις 5 αυτές χώρες δεν σκέπτεται να απολέσει αυτό το «δικαίωμα», ή το βέτο να διευρυνθεί και προς άλλες δυνάμεις.
Πώς κατανοεί κάθε χώρα την πολυμέρεια
Πολύ κουβέντα γίνεται για την «πολυμέρεια» (multilateralism), εννοώντας τη συνεργασία μεταξύ πολλών χωρών για την αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων μέσω διεθνών οργανισμών. Η πολυμέρεια παρουσιάζεται ως βασικό μέσο για τη διατήρηση της ειρήνης, της ασφάλειας και της βιώσιμης ανάπτυξης, σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από αλληλεξαρτήσεις και σύνθετα παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η φτώχεια και οι υγειονομικές κρίσεις. Παρουσιάζεται επίσης ως αντίβαρο στον μονομερή ή διμερή χειρισμό των διεθνών θεμάτων, στη θέση του οποίου προτείνεται η συνεργασία μέσω διαπραγματεύσεων και συμφωνιών που περιλαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες. Σε αυτό το μήκος κύματος και σαν υποστηρικτές μιας άλλης, εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, παρουσιάζονται οι θέσεις άλλων μεγάλων δυνάμεων όπως της Κίνας και της Ινδίας.
Ανάμεσα σε «πολυμέρεια» και «παγκόσμια διακυβέρνηση», κατρακυλάμε στο επικλινές επίπεδο, στην περιοχή του πολέμου, των συγκρουόμενων μπλοκ, των γενοκτονιών, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των σπασμών που προκαλεί. Δηλαδή στο έδαφος της σύγχρονης πραγματικότητας…
- Ο Κινέζος εκπρόσωπος στη Γ.Σ. είπε πως, για να οικοδομήσουμε ένα «μέλλον ανάπτυξης και ευημερίας», οι χώρες του κόσμου πρέπει να καταλάβουν ότι «δεν πλέουμε χωριστά σε 190 μικρά σκάφη, αλλά είμαστε όλοι σε ένα γιγάντιο πλοίο στο οποίο συνδέεται η κοινή μας μοίρα». Γι’ αυτό, συνέχισε, οι χώρες πρέπει «να μοιράζονται ευκαιρίες ανάπτυξης και να επιδιώκουν τη συνεργασία win-win», ώστε να γίνει δυνατή «μια συνολική και καθολική οικονομική παγκοσμιοποίηση, προκειμένου οι καρποί της ανάπτυξης να φτάσουν στους λαούς μας και να διασφαλίσουν μια ευημερία κοινή για όλες τις χώρες». Προσοχή, λείπει κάθε αναφορά για το οικονομικό και πολιτικό σύστημα που ονομάζεται καπιταλισμός. Σχεδόν όλοι ξέρουν και έχουν αποδεχθεί ότι σε αυτή τη «θάλασσα» θα πλεύσει το «γιγάντιο πλοίο» στο οποίο είμαστε όλοι επιβάτες…
- Η Ινδία παρουσιάζεται με πολύ μεγάλη δραστηριότητα, που εκδηλώνεται όχι μόνο στη σχεδόν «ήπειρο» Ινδία (είναι μια υπο-ήπειρος με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο), αλλά και σε ιδιαίτερη συνεργασία με τις ΗΠΑ και τη Δύση παρόλο που μετέχει στις BRICS, δίνοντας μεγάλη έμφαση στις νέες τεχνολογίες, την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Η ινδική αντιπροσωπεία στις ΗΠΑ δραστηριοποιήθηκε σε πάρα πολλές επαφές με μεγάλες εταιρίες αυτών των κλάδων και με μεγάλα πανεπιστημιακά ιδρύματα.
- Η Ρωσία, στην παρούσα φάση, δέχεται μια τεράστια πίεση με την εχθρότητα και τον πόλεμο της συλλογικής Δύσης, και εκ των πραγμάτων παίρνει μια σειρά από θέσεις σε πολλές περιφερειακές συγκρούσεις και προβλήματα που είναι πιο σοβαρές και μετρημένες. Φαίνεται σαν να είναι ο πιο αποφασισμένος πόλος να προχωρήσει μια αντιπαράθεση και διεκδίκηση ενός άλλου στάτους κβο σε διεθνές επίπεδο. Χωρίς να κόβει τις γέφυρες σε όλα τα επίπεδα (π.χ. σε επίπεδο Συμβουλίου Ασφαλείας, γενικά του ΟΗΕ, και του G20). Για παράδειγμα σχετικά με το G20 (διεθνές φόρουμ που περιλαμβάνει τις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου) υποστηρίζει πως: «Ως κύρια πλατφόρμα για διεθνή οικονομική και χρηματοπιστωτική συνεργασία, η G20 συμβάλλει στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης στο πλαίσιο της Ατζέντας 2030, στη μεταρρύθμιση του συστήματος παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης προς το συμφέρον των αναπτυσσόμενων χωρών, και στην οικοδόμηση μιας δίκαιης πολυπολικής παγκόσμιας τάξης». Η γλώσσα αυτή δεν διαφέρει, αν και εκφράζει μια άλλη από αυτή της «συλλογικής Δύσης».
- Ενδιαφέρουσα είναι και η τοποθέτηση της Σουηδίας, που δείχνει μια στροφή επί τα δεξιά σε όλα τα επίπεδα: «Αυτή είναι μια στιγμή μεγάλων υπαρξιακών προκλήσεων […] Ως άμεση απάντηση στην πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας, η Σουηδία και η Φινλανδία επέλεξαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Από την πλευρά της Σουηδίας, αυτό αντιπροσωπεύει μια πραγματικά ιστορική αλλαγή, δίνοντας τέλος σε 200 χρόνια στρατιωτικής ουδετερότητας. Αυτή ήταν η δική μας απόφαση, επειδή είναι δικαίωμα κάθε κράτους να επιλέξει το δικό του μονοπάτι πολιτικής ασφάλειας. Η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ μας δίνει μια νέα, κρίσιμη πλατφόρμα για την υπεράσπιση των θεμελιωδών αξιών της εξωτερικής μας πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας.[…] Η Σουηδία υπερασπίζεται το δικαίωμα του Ισραήλ να υπερασπιστεί τον εαυτό του σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Οι πολλές κρίσεις στον κόσμο μας σήμερα έχουν ρίξει σκληρό φως στην ανάγκη για μεταρρυθμίσεις του πολυμερούς μας συστήματος. Χρειαζόμαστε δομές παγκόσμιας διακυβέρνησης που να μπορούν να αντέξουν τις προκλήσεις της εποχής μας και που να είναι ανθεκτικές σε κακόβουλες προσπάθειες υπονόμευσης του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».
- Ο πρόεδρος των ΗΠΑ από το βήμα της Γ.Σ. τόνισε στην τελευταία του ομιλία –καθόσον αποχωρεί από το αξίωμα για να δώσει τόπο στους «νέους»– ότι στα 50 χρόνια που είναι εμπλεκόμενος στην πολιτική σε καίριες θέσεις αντιμετώπισε πολλούς πολέμους, κι ότι και τώρα δεν πρέπει να μας πιάνει απόγνωση με το ότι οδηγούμαστε σε νέους πολέμους. Τα πάντα για την νίκη του Κιέβου και την ήττα της Ρωσίας, αυτό είναι το βασικό μήνυμα. Ο λόγος του είναι χαρακτηριστικός: «Τα καλά νέα είναι ότι ο πόλεμος του Πούτιν δεν πέτυχε τον κύριο στόχο του. (Ο Πούτιν) σκόπευε να καταστρέψει την Ουκρανία, αλλά η Ουκρανία είναι ακόμα ελεύθερη. (Ο Πούτιν) σκόπευε να αποδυναμώσει το ΝΑΤΟ, αλλά το ΝΑΤΟ είναι μεγαλύτερο, ισχυρότερο και πιο ενωμένο από ποτέ».
Έτσι, ανάμεσα σε «πολυμέρεια» και «παγκόσμια διακυβέρνηση» για το καλό όλων των λαών, κατρακυλάμε στο επικλινές επίπεδο, στην περιοχή των πιο έντονων συγκρούσεων, του πολέμου, των μεγάλων στρατοπεδεύσεων και συγκρουόμενων μπλοκ, των γενοκτονιών, της πολεμικής οικονομίας, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των σπασμών που αυτή προκαλεί. Δηλαδή στο έδαφος της σύγχρονης πραγματικότητας. Ειρήνη, πολυμέρεια, αμοιβαίο όφελος, αλληλεγγύη, παγκόσμια διακυβέρνηση, γιγάντιο πλοίο κ.λπ. ηχούν σαν το τραγούδι των Σειρήνων…
Το Σύμφωνο για το Μέλλον
Ένα κεντρικό θέμα που προπαγανδίστηκε αρκετά σχετικά με τις εργασίες του ΟΗΕ αφορούσε ένα κείμενο με γενικό τίτλο «Το σύμφωνο για το μέλλον» (The Pact for the Future), που προετοιμάστηκε τους προηγούμενους μήνες και τελικά εγκρίθηκε σχεδόν με ομοφωνία (υπήρξαν ορισμένες αντιρρήσεις και τροπολογίες, από τη Ρωσία κυρίως). Τα κύρια σημεία της απόφασης είναι:
- Βιώσιμη Ανάπτυξη: Η ενίσχυση των προσπαθειών για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) μέχρι το 2030.
- Κλιματική Αλλαγή: Δέσμευση για την επίτευξη κλιματικών στόχων, ειδικά τη μείωση των εκπομπών και την ενίσχυση των μέτρων προσαρμογής.
- Πολυμερής Συνεργασία: Αναγνώριση της ανάγκης για μια πιο δίκαιη και δημοκρατική δομή της διεθνούς διακυβέρνησης.
- Ειρήνη και Ασφάλεια: Προώθηση της παγκόσμιας ειρήνης και της πρόληψης συγκρούσεων μέσα από την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας.
- Δικαιώματα Ανθρώπων και Γενεών: Ειδική έμφαση στην ανάγκη προστασίας των μελλοντικών γενεών και της κλιμάκωσης των προσπαθειών για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων.
Με δυο λόγια, ένα πολύ γενικόλογο κείμενο περίπου 60 σελίδων το οποίο κάποιοι θα επικαλούνται και κάποιοι θα ξεχάσουν γρήγορα.
Η πραγματικότητα των πολέμων
Στις εργασίες της 79ης Γ.Σ. του ΟΗΕ, αλλά και στο περιθώριό τους, κυριάρχησε το ζήτημα των πολέμων της Ουκρανίας και της Μέσης Ανατολής. Πέρα από τις ομιλίες όλων των αντιπροσώπων και τη γενική καταγγελία του Ισραήλ και της γενοκτονίας που διαπράττει εδώ και σχεδόν έναν χρόνο, αδιαφορώντας για όλες τις αποφάσεις του ΟΗΕ, και παρόλη τη βοήθεια που του προσφέρουν σε όλα τα επίπεδα οι ΗΠΑ, έγιναν πολλές συναντήσεις διαφόρων ομάδων και μπλοκ, ανάλογα με τις στρατοπεδεύσεις που υπάρχουν. Προβλήθηκε ιδιαίτερα η εκδήλωση για την ενίσχυση της Ουκρανίας που διοργάνωσαν 30 χώρες (μεταξύ των οποία και η Ελλάδα…), όπου ο Ζελένσκι παρουσίασε το «σχέδιο νίκης» και ζήτησε ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση. Ο Μπάιντεν δεσμεύτηκε να δώσει άλλα 8 δισεκατομμύρια δολάρια σε οπλισμό, και όλοι ευχήθηκαν στον Ζελένσκι να καταφέρει πλήγματα στη Ρωσία με όπλα μεγάλου βεληνεκούς (έτσι υπερασπίζεται η «συλλογική Δύση» την ειρήνη, στην Ευρώπη αλλά και τη Μέση Ανατολή). Παράλληλα οι υπουργοί Εξωτερικών των BRICS πραγματοποίησαν δική τους συνάντηση, ενώ διμερείς ή πιο διευρυμένες επαφές έγιναν σχεδόν από όλους όσοι βρέθηκαν στη Νέα Υόρκη.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Βενεζουέλας Yván Gil μίλησε σε μια γλώσσα λίγο διαφορετική, καταδικάζοντας τις συνεχιζόμενες προσπάθειες «επαναποικισμού» της Ουάσιγκτον κατά του έθνους της Καραϊβικής. Τόνισε ότι η Βενεζουέλα αντιμετωπίζει μια «επίθεση νέων μορφών αποικιοκρατίας, που χαρακτηρίζεται από μονομερείς κυρώσεις, προσπάθειες αλλαγής καθεστώτος που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, υποστήριξη της ακροδεξιάς καθώς και μισθοφορικές επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν ενταθεί μετά τις προεδρικές εκλογές της 28ης Ιουλίου». Και συνέχισε: «Πρόκειται για ένα σχέδιο επαναποικισμού μεγάλης κλίμακας που επιχειρεί, βασισμένο σε ένα συνεχές πραξικόπημα, να καταστρέψει το δημοκρατικό σύστημα της Βενεζουέλας και το δικαίωμα του λαού στην αυτοδιάθεση». Μιλώντας για την «ακλόνητη αλληλεγγύη» της Βενεζουέλας στον παλαιστινιακό λαό, επισήμανε: «Καθώς μιλάμε σε αυτή τη Συνέλευση, βόμβες πέφτουν στη Γάζα, όπου το Ισραήλ έχει σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες αθώα παιδιά, γυναίκες και άνδρες, με τη συνενοχή των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Ε.Ε.». Και προειδοποίησε για την προσπάθεια της Δύσης να εξάγει «μίσος και καταστροφή σε μια ολόκληρη περιοχή στη Μέση Ανατολή», αναφερόμενος στις πρόσφατες επιθέσεις σε Λίβανο και Συρία, καθώς και στην επέκταση του ΝΑΤΟ ως απειλή για την ειρήνη και στη Νότια Αμερική. Ο ΥΠΕΞ της Βενεζουέλας ολοκλήρωσε με ένα κάλεσμα για διάσωση των αρχών του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, και εκφράζοντας υποστήριξη σε πρωτοβουλίες όπως το BRICS+ για την εδραίωση ενός «νέου πολυπολικού και πολυκεντρικού κόσμου ειρήνης και οικονομικής ευημερίας, χωρίς ηγεμονίες».
***
Προσπάθησα να δώσω ένα «κλίμα» του τι έγινε, τι συζητιέται και πώς στην 79η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και στο περιθώριό της. Σαν ένα αντίβαρο στην μονόπλευρη –ίσως και ανύπαρκτη πολλές φορές– ενημέρωσή μας. Φυσικά δεν καλύφθηκαν όλες οι πλευρές, αλλά είναι χρήσιμο να βλέπει η ματιά λίγο πέρα από αυτό που μας επιτρέπουν ή μας εγκλωβίζουν να «βλέπουμε». Ξαναδείτε την εικόνα, και σκεφτείτε τη γήινη σφαίρα και το μυρμήγκι!
