Το κουβάρι των πολυεπίπεδων μεγάλων αντιθέσεων, των συγκρούσεων και των τεράστιων δυσκολιών που συσσωρεύονται για τις λαϊκές μάζες σε πλανητικό επίπεδο, από την έξαρση των μεταναστευτικών ροών των ημερών μας έχει αιτίες παγκόσμιας κλίμακας. Αυτή η διαπίστωση όταν εκφωνείται σήμερα από επίσημα, θεσμικά χείλη γίνεται προς ενίσχυση της πεποίθησης ότι πρόκειται για ένα «φυσικό» φαινόμενο, μια «θεομηνία» ή εν πάση περιπτώσει για μια αναπότρεπτη εξέλιξη μπροστά στην οποία δεν έχει νόημα η προβολή αντιστάσεων και ότι πρέπει να ματαιωθεί κάθε βούληση για την αναζήτηση των αιτιών που προκαλούν αυτές τις εξελίξεις.
Τα μεταναστευτικά ρεύματα «χορεύουν στο ρυθμό» των αντιθέσεων του παγκόσμιου κεφαλαίου
Η αναγκαιότητα της διαπίστωσης αυτής δεν είναι αφηρημένης, θεωρητικής υφής, αλλά αντίθετα έχει πολύ πρακτικές, πολιτικές συνεπαγωγές. Πρώτα απ’ όλα καλεί για την αναζήτηση των συγκεκριμένων μηχανισμών του σημερινού παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που δεν παύουν να παράγουν μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις. Μερικές κρίσιμες πλευρές αυτών των μηχανισμών θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσαμε σ’ αυτό το σύντομο σημείωμα. Ήδη εξ αρχής πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι στο σύνολό της η υλική βάση πάνω στην οποία γίνεται λόγος για την «ελευθερία» της μετακίνησης των ανθρώπων και για τα όποια «δικαιώματά» τους, η βάση πάνω στην οποία οικοδομούνται οι αντίστοιχες αντιλήψεις που κυριαρχούν, δεν είναι παρά η διαρκής τάση του κεφαλαίου να ανοιγοκλείνει τις «ελευθερίες» σαν βεντάλια. Να ξαναμοιράζει αενάως την τράπουλα δημιουργώντας νέους ομογενοποιημένους χώρους «ελευθερίας» αποσυνθέτοντας και αποσυγκροτώντας προγενέστερους, και ταυτόχρονα υψώνοντας πανύψηλα τείχη ανάμεσα σ’ αυτούς τους χώρους σύμφωνα με τον διαρκώς μεταβαλλόμενο χάρτη των ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών. Και εδώ πριν καν γίνει λόγος για εδαφικούς «φράχτες» και «σύνορα», πρέπει να σκεφτούμε αυτό που επιμελώς αποκρύβεται αν και γεννά ακατάπαυστα μεταναστευτικές ροές.
Πρόκειται για το ο,τιδήποτε άλλο εκτός από «ελεύθερο» εμπόριο που επιβάλλουν τα ισχυρά καπιταλιστικά κέντρα – πρωτίστως τα δυτικά – με τους πολλαπλούς εγκαθιδρυμένους αποκλεισμούς που το συνοδεύουν. Που τώρα πιά εκτός από τους δασμολογικούς φραγμούς περιλαμβάνουν και τις «κυρώσεις» με ανυπολόγιστες συνέπειες φτωχοποίησης. Την επιβολή εξαιρετικά ανισότιμων, ληστρικών εμπορικών σχέσεων σε βάρος της παγκόσμιας περιφέρειας, την καταδίκη σε υπανάπτυξη και σε καταστροφή ολόκληρων περιοχών της. Επίσης πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σε συνθήκες μιας μεγάλης ασυμμετρίας ανάμεσα στις ευχέρειες του κεφαλαίου και στις δυνατότητες προβολής αντιστάσεων από μέρους του κόσμου της εργασίας, την ίδια στιγμή όμως που οι αντιθέσεις και ο κλονισμός των προηγούμενων «συναινετικών συμβολαίων» στον δυτικό πυρήνα του συστήματος είναι πρωτοφανής.
Τα προηγούμενα θέτουν μια διπλή, πρακτικής σημασίας, ανάγκη: 1) Να αντιμετωπίσουμε την παραλυτική επίδραση της ασύμμετρου συσχετισμού των κοινωνικών δυνάμεων δίνοντας έμφαση στο διαχωρισμό από και την αντιπαράθεση με τις ιδεολογίες της παγκοσμιοποίησης που κυριαρχούν. Ιδιαίτερα τις «ευρωπαϊστικές» τους εκδοχές, τόσο τις δεξιόστροφες όσο και κυρίως (λόγω του ρόλου τους) τις αριστεροφιλελεύθερες. 2) Να ενεργοποιηθούν οι υποτελείς τάξεις της Ευρώπης, να προβάλλουν αντιστάσεις απέναντι στις μεγάλες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, τις γεμάτες ανισότητα, καταστροφισμό και απολυταρχία που προωθούν οι κυρίαρχοι κύκλοι.
Οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι πίσω από τα τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα «προς τη Δύση»
Σε μια τεράστιο τμήμα του πλανήτη, οι ιμπεριαλισμοί της Δύσης –των ΗΠΑ σε ρόλο γενικού κουμανταδόρου αλλά και της Γαλλίας, της Βρετανίας και άλλων μεγάλων δυνάμεων έχουν οδηγήσει σε διάλυση χωρών– συστηματική καταστροφή των υποδομών τους, αποδιάρθρωση της κοινωνικής τους δομής και της κυριαρχίας τους. Δύο μεγάλα υποτμήματα ορίζουν το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας μεταναστευτικής γεωγραφίας: 1) Μεγάλες περιοχές της Αφρικής (ζώνη Σαχέλ, το διαμελισμένο Σουδάν, η Αιθιοπία, η Σομαλία, και νοτιότερα ένα σύστημα χωρών με επίκεντρο την ΛΔ Κονγκό και τα ατελείωτα δεινά που έχει υποστεί από τους Βέλγους, Γάλλους και αμερικανούς ιμπεριαλιστές). 2) Ένα τεράστιο τόξο –κατά βάση μουσουλμανικό που ξεκινάει από τη Βόρεια Αφρική– η διαλυμένη Λιβύη είναι εμβληματικός του κόμβος, περνάει από την ανατιναγμένη Μ. Ανατολή (Συρία, Λίβανος, Ιράκ), έρχεται στην κεντρική Ασία (Αφγανιστάν, τμήματα του Πακιστάν) και ένας κλάδος του καταλήγει στις «αόρατες» συγκρούσεις της Ινδονησίας και των Φιλιππίνων. Και πάλι μιλώντας πρακτικά και ξεσκεπάζοντας ιδεολογίες που στηρίζουν τον δυτικό ιμπεριαλισμό: Οι μεγάλες αντιθέσεις που μορφοποιεί η άνοδος του ριζοσπαστικού Ισλάμ, είναι η άλλη όψη του πολυετούς (για πάνω από ενάμισυ αιώνα) συστηματικού δυτικού και κατά κανόνα εξαιρετικά βίαιου μπλοκαρίσματος κάθε προσπάθειας που έκαναν οι λαοί σ’ αυτές τις περιοχές να χειραφετηθούν κοινωνικά και εθνικά. Της συστηματικής καταστροφής όλων των «κοσμικών» νεωτερικών πολιτικών εκφράσεων που πήγαν να οικοδομήσουν. Αν θέλουμε να σκεφτούμε σοβαρά, αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία εμφανίζεται σήμερα ένας πολυρευματικός ισλαμικός ριζοσπαστισμός και τα μεγάλα ρεύματα της μετανάστευσής του στις δυτικές μητροπόλεις. Με μεγάλη υποστήριξη σε νέες ηλικίες, μεσαία και συχνά μορφωμένα κοινωνικά στρώματα που είδαν τη ζωή στις χώρες τους να διαλύεται κάτω από τα πολεμικά και οικονομικά χτυπήματα της Δύσης.
Σε μια τεράστιο τμήμα του πλανήτη, οι ιμπεριαλισμοί της Δύσης –των ΗΠΑ σε ρόλο γενικού κουμανταδόρου αλλά και της Γαλλίας, της Βρετανίας και άλλων μεγάλων δυνάμεων έχουν οδηγήσει σε διάλυση χωρών– συστηματική καταστροφή των υποδομών τους, αποδιάρθρωση της κοινωνικής τους δομής και της κυριαρχίας τους
Οι «οικονομικοί» μετανάστες προϊόν της ιμπεριαλιστικής καταλήστευσης του παγκόσμιου «Νότου»
Εδώ το παγκόσμιο «αγροτικό ζήτημα» και το ζήτημα της γης πιο γενικά, είναι ο κόμβος που καθορίζει τις εξελίξεις. Κόμβος και μεγάλος άλυτος κόμπος μαζί. Η βίαιη καπιταλιστικοποίηση των διαφορετικών τμημάτων της παγκόσμιας περιφέρειας έφερε παντού αποδιάρθρωση των προϋπαρχουσών αγροτικών παραγωγικών σχέσεων. Αλλού με την εισαγωγή μονοκαλλιεργειών και την πείνα που επακολουθεί από την αναγκαστική πλέον ανάγκη εισαγωγών βασικών ειδών διατροφής. Λατινική Αμερική και ιδιαίτερα Βραζιλία αλλά και Αργεντινή, Κολομβία και αλλού. Κεντρική Αμερική με όλες τις «δημοκρατίες» της μπανάνας τις εξαγορασμένες από την United Fruit αλλά και το Μεξικό που έχει περάσει τα μύρια όσα. Παντού με το ανισότιμο εμπόριο και την εξαθλίωση των αγροτών – τη μετατροπή τους σε τεράστιους «εφεδρικούς στρατούς» προλετάριων καθοδόν είτε προς τις παραγκουπόλεις των εγχώριων μεγάλων αστικών κέντρων είτε σε απελπισμένες πορείες προς τα αστικά γκέτο του «ανεπτυγμένου Βορρά». Και πάλι Λατινική Αμερική, τμήματα της Αφρικής αλλά και Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Φιλιππίνες και η λίστα δεν είναι εξαντλητική. Μεγάλα ρεύματα είτε από την Νότια Αμερική προς τις ΗΠΑ, είτε από την Αφρική και την Ασία προς την Ευρώπη (και σε μικρότερο βαθμό προς τις ΗΠΑ και την Αυστραλία). Σχεδόν πάντοτε και παντού «το αγροτικό ζήτημα» συνδέεται με τον αποκλεισμό (και συχνά την αιματηρή εκδίωξη) των αγροτών από τη γη τους και τον σφετερισμό της από πολυεθνικές του αγροτοδιατροφικού τομέα. Βέβαια μιλώντας για την καπιταλιστική άντληση γαιοπροσόδου πρέπει να δούμε ότι πίσω από τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα της Αφρικής και τμημάτων της Λ. Αμερικής (Περού, Χιλή) βρίσκεται η εξαθλίωση από την ληστρική ιμπεριλιαστική εκμετάλλευση των στρατηγικών ορυκτών που έχουν στην κυριολεξία διαλύσει χώρες όπως η ΛΔ Κονγκό, και το Σουδάν και έχουν ρημάξει πολλές άλλες. Σήμερα μάλιστα ανοίγουν και επιπλέον μέτωπα που συγκαλύπτονται κι αυτά από τις ιδεολογικές τους ωραιοποιήσεις και αναμένεται να εκτοξεύσουν τις μετακινήσεις πληθυσμών. «Πράσινη ανάπτυξη» δηλαδή μεγάλες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που το κόστος τους τροφοδοτεί την διαρκή ανατίμηση της ενέργειας και των βασικών ειδών διατροφής. «Κλιματική αλλαγή» δηλαδή κρίση στο μεταβολισμό κοινωνίας-Φύσης και καπιταλιστική της εκμετάλλευση με εμπορευματοποίηση του νερού και τεράστιους κοινωνικούς αποκλεισμούς σ’ αυτή τη βάση.
Ποιοι ωφελούνται και ποιοί «πληρώνουν τα σπασμένα» στις χώρες υποδοχής
Διαχρονικά οι μεταναστευτικές εισροές έχουν χρησιμοποιηθεί ως ο ιδανικός (εφόσον είναι κοινονωνικοπολιτικά αποδιαργανωμένος, και συχνά φορέας άλλου, ξένου πολιτισμού που αντικειμενικά προσθέτει δυσχέρειες συγκρότησης) εφεδρικός στρατός εργασίας για τον έλεγχο και την καθυπόταξη των εγχώριων εργαζομένων. Και έχουν αξιοποιηθεί για την υποδαύλιση των κοινωνικών αντιθέσεων ανάμεσα στους γηγενείς και τους «ξένους», του ρατσισμού, των φυλετικών διακρίσεων κλπ. Ο Μαρξ έχει γράψει μερικές λαμπρές σελίδες σχετικά από αφορμή το ιρλανδικό μεταναστευτικό ζήτημα του καιρού του. Σήμερα χτίζοντας πάνω σ’ αυτή τη βάση, οικοδομούνται ποιοτικά βαθύτεροι κοινωνικοί διαχωρισμοί που φέρνουν τη σφραγίδα του συστήματος της παγκοσμιοποίησης. Οι πληβειακές μάζες που φέρνουν το κύριο βάρος της «υποδοχής» γίνονται στόχος ενός κατ’ επιλογήν κοσμοπολιτισμού και μιας ολόκληρης ικαπιταλιστικής – ιμπεριαλιστικής ιδεολογίας που έχει στήσει τις δικές της «ελευθερίες» και «δικαιώματα» βάζοντας στο δημόσιο λόγο την επιμέρους πλευρά των κοινωνικών αντιφάσεων που την συμφέρει την κάθε στιγμή. Στην επίθεση πρωταγωνιστεί η «αριστερά» που γίνεται βασική κινούσα δύναμη των ενδοκοινωνικών διαχωρισμών μέσα στα λαϊκά στρώματα και διευκολύνει το ακροδεξιό ή «ακροδεξιό» μάντρωμα των πληβειακών αλλά και μικρομεσαίων αστικών στρωμάτων που ριζοσπαστικοποιούνται βλέποντας να αποσυντίθενται οι σταθερές της ζωής τους. Η εικόνα συμπληρώνεται από νέους πολιτικούς παίκτες του χώρου των ΜΚΟ που εκτός από τους κοινωνιικά αποσυγκροτητικούς στόχους της παγκοσμιοποίησης που προωθούν με ζήλο και σύστημα, συμμετέχουν στον καταμερισμό εργασίας του μεγάλου σύγχρονου δουλεμπορίου που συνοδεύει τα καραβάνια της μετανάστευσης, και στον χειρισμό των αναγκών επιβίωσής τους. Από τα οποία βεβαίως βγαίνουν πολλά λεφτά –οι τζίροι είναι τεράστιοι– αλλά και πολιτικοινωνικές συμμαχίες. Επομένως η προσοχή μας πρέπει να πάει πέρα από τους άμεσους κακοποιούς «διακινητές» που φυσικά δεν ξεφυτρώνουν από το πουθενά.
Μερικά βασικά για το τι απαιτείται, σχετικά με το μεταναστευτικό και όχι μόνο
Είναι προτεραιότητα η πάλη ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και τη ρευστοποίηση χωρών και λαών. Η πάλη ενάντια σε κάθε ψευδαίσθηση ότι τα όσα γίνονται «μας οφείλεται να μην μας αφορούν». Τα προβλήματα είναι παγκόσμιας κλίμακας και μας αφορούν απολύτως.
Από την άλλη μεριά, το σημείο αφετηρίας κοινωνικής και πολιτικής ενεργοποίησης παραμένει μέχρι σήμερα εθνικοκρατικό. Είναι η πάλη για την κυριαρχία της χώρας και την πολιτικοκοινωνική ανάδειξη του λαού σε παράγοντα αντίστασης απέναντι στην προωθούμενη ρευστοποίηση που στην περίπτωσή μας περιλαμβάνει και τη μετατροπή της χώρας σε περιφραγμένη «αποθήκη ψυχών».
Τα παραπάνω προϋποθέτουν δύο μεγάλους πολιτικοιδεολογικούς διαχωρισμούς:
- Από όλο το ρεύμα του «ευρωπαϊσμού» και από κάθε πνεύμα αναμονής «να καλύψει τις καθυστερήσεις της η Ευρώπη». Ο ευρωατλαντισμός είναι ο ίδιος, κύριος παράγοντας της μεταναστευτικής κρίσης, οι λογικές του και οι προτεραιότητές του είναι βασική αιτία της. Από την άλλη, η στάση των ευρωπαϊκών λαών μέσα στην ιστορική περίοδο που διανύουμε θα αποβεί καθοριστική. Η πραγματική ευθύνη τους συνίσταται ακριβώς στην πολιτικοηθική, αξιακή υποχρέωση της αντίστασης. Συνεπώς, η οπτική μας δεν μπορεί να παραβλέπει την ευρωπαϊκή διάσταση της οφειλόμενης πολιτικής στάσης, δηλαδή την αναζήτηση όλων των όρων συντονισμού και διεύρυνσης των εκδηλώσεων κοινωνικής αντίστασης μπροστά στα όσα προωθούνται στον ευρωπαϊκό χώρο.
- Από το ρεύμα της «αριστεράς της παγκοσμιοποίησης» και τις επιδιώξεις του να επιβάλει ολέθριους κοινωνικούς διαχωρισμούς φορτώνοντας με ενοχές τις υποτελείς τάξεις μόνο και μόνο γιατί (εν τέλει) είναι υποτελείς!
