Νίκος Σιδέρης, Δεν παίζεις μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι! – Εκδόσεις Μεταίχμιο. Της Σοφίας Κολοτούρου.
Ο δυτικός πολιτισμός στηρίζεται στην έννοια της κατανάλωσης. Ένας από τους μηχανισμούς που χρησιμοποιείται, σε ψυχικό επίπεδο, για να κολακευτεί και να ενισχυθεί η τάση του καθενός μας να καταναλώνει ανεξέλεγκτα, είναι η αέναη τροφοδότηση του ναρκισσισμού μας.
Στο βιβλίο του, που έχει τον τίτλο Δεν παίζεις μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι! και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Νίκος Σιδέρης μελετάει τα όρια του ναρκισσισμού και της εγωπάθειας, καθώς και τη σχέση τους με την αρμονική συνύπαρξη όλων μας μέσα σε μια κοινωνία.
Ο Σιδέρης διακρίνει 3 κατηγορίες ναρκισσισμού: 1) τον υγιή, ζωοδότη ναρκισσισμό που (πρέπει να) ενυπάρχει σε όλους τους ανθρώπους και οδηγεί στον αυτοσεβασμό και την υγιή θεώρηση των κοινωνικών σχέσεων, 2) τον παραισθησιογόνο ναρκισσισμό, που οδηγεί στην εγωκεντρική αυταπάτη ότι οι άλλοι είναι πλασμένοι όπως εμείς, κατ’ εικόνα και ομοίωσή μας και 3) το νοσηρό (θανατηφόρο) ναρκισσισμό, όταν πλέον εισερχόμαστε στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας.
Αν και η τρίτη περίπτωση είναι σπάνια (ποσοστό 1% του πληθυσμού) και δύσκολα αντιμετωπίσιμη, ωστόσο, η δεύτερη κατηγορία αυξάνεται διαρκώς στις σύγχρονες, δυτικού τύπου κοινωνίες. Σύμφωνα με την ανάλυση του βιβλίου, όλες οι αρχέγονες κοινωνίες είχαν αναπτύξει διάφορους τρόπους και μηχανισμούς με τους οποίους επιτύγχαναν τον έλεγχο του ναρκισσισμού, που φυσιολογικά ενυπάρχει στον καθένα μας από την παιδική ηλικία, με στόχο την επίτευξη της κοινωνικής ενσωμάτωσης και την αρμονική διαβίωση μέσα στην κοινότητα.
Όμως, εδώ και 50 χρόνια, με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την υπέρμετρη ανάπτυξη του καταναλωτισμού στις δυτικές κοινωνίες, έχει παράλληλα αυξηθεί και ενισχυθεί το κύμα του παραισθησιογόνου ναρκισσισμού, σε σημείο που ο ψυχίατρος να ορίζει το φαινόμενο με τον όρο «καταναλωτικός ναρκισσισμός».
Εδώ και 50 χρόνια ο άνθρωπος που ζει στις δυτικές μεγαλουπόλεις είναι υποχρεωμένος να καταναλώνει, προκειμένου να ναρκισσεύεται. Στρέφεται, έτσι, στην απόκτηση υλικών αγαθών, που κολακεύουν το υπερτροφικό Εγώ του, με προφανείς συνέπειες την αποξένωση, τη δυσκολία στη διατήρηση των φιλικών και ερωτικών σχέσεων και το διαρκή ανταγωνισμό για την απόκτηση κοινωνικής ισχύος, χρήματος και άλλων αγαθών εις βάρος της συντροφικότητας και της συνύπαρξης με τους άλλους ανθρώπους.
Αν και η κοινωνική συγκρότηση ήταν τέτοια που επέτρεπε από παλιά σε λίγους και εκλεκτούς (βασιλείς, αυτοκράτορες, φαραώ) να διατηρούν το ναρκισσισμό τους και να λατρεύονται ως θεοί, σήμερα μοιάζει να έχει γενικευτεί αυτό το φαινόμενο, ακολουθώντας τη ρήση του Γουόρχολ κατά την οποία, πλέον, όλοι έχουμε τη δυνατότητα να γίνουμε «διάσημοι για 15 λεπτά». Έτσι, πολλοί σήμερα διαβάζουν μανιωδώς για τη ζωή των celebrities, των «διασήμων», συμμετέχουν σε ριάλιτι σόου και γενικά όχι απλώς προσπαθούν να ξεκλέψουν τη λίγη διασημότητα που τους αναλογεί, αλλά και αφήνονται στις επιταγές του καταναλωτικού ναρκισσισμού. Έτσι, η εγωπάθειά τους δεν τους αφήνει να ωριμάσουν, παραμένουν για πάντα παιδιά σε σώματα ενηλίκων, που αδυνατούν να συνυπάρξουν με τους άλλους και να κάνουν υγιείς κοινωνικές σχέσεις.
Αυτό συμβαίνει επειδή, πλέον, δεν διδασκόμαστε το βασικό κανόνα των κοινωνικών σχέσεων, που ο συγγραφέας συνοψίζει στη φράση που αποτελεί και τον τίτλο του βιβλίου: Δεν παίζεις μόνο εσύ, υπάρχουν κι άλλοι.
Ο συγγραφέας βρίσκει την ανάγκη για «καλλιέργεια αντιναρκίσσων» μέσα στην κοινωνία επιτακτική. Μια καλλιέργεια που, ασφαλώς, πρέπει να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία, ιδανικά μέσα στην οικογένεια. Τονίζει ότι ο καθένας από μας οφείλει να αναλάβει τις συναισθηματικές του ευθύνες σε όποια μορφή σχέσης -συγγενική, φιλική, ερωτική- κι αν βρίσκεται και ότι πρέπει να πάψει να διεκδικεί την επίζηλη θέση του θύματος. Γιατί, όπως εξηγεί, σε περιπτώσεις διένεξης είναι η πιο εύκολη λύση για όλους να υιοθετήσουν τη θέση, τη νοοτροπία και τη συμπεριφορά του θύματος, ακριβώς όπως κάνει και το μικρό παιδί που αποποιείται την ευθύνη του διαρκώς.
Πόσο εύκολο, όμως, είναι να ξεφύγουμε όλοι μας από τον καταναλωτικό ναρκισσισμό που μας έχει επιβληθεί; Ένα πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουμε τα ψυχολογικά και κοινωνικά αδιέξοδα που δημιουργούμε και στον ίδιο μας τον εαυτό με αυτή τη στάση. Μια κοινωνία ναρκίσσων-παιδιών, με στόχο την κατανάλωση και τη διαρκή αναζήτηση της ευδαιμονίας, ακριβώς όπως την περιγράφει ο Άλντους Χάξλεϊ στο Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο του, μοιάζει, εκ πρώτης όψεως, με ένα χαρούμενο νηπιαγωγείο, με έναν τεχνητό παράδεισο, μια Ντίσνεϊλαντ για όλους.
Αλλά μια μέρα έρχεται η κρίση, η παιδική χαρά κλείνει, και τα παιδιά-ενήλικες καλούνται να σκεφτούν σε πολλαπλά επίπεδα και να ωριμάσουν. Αυτό το βιβλίο μάς δίνει μια ολοκληρωμένη ψυχαναλυτική μελέτη των ανθρώπων και της σημερινής κοινωνίας, ενώ έχει το πλεονέκτημα να είναι γραμμένο σε στρωτό και σχετικά εκλαϊκευμένο ύφος. Η μελέτη του είναι ένα πρώτο βήμα της κατανόησης του κοινωνικού ναρκισσισμού όλων μας σήμερα και αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια προς τη δημιουργία αντιναρκίσσων. Αν εμείς έχουμε υποστεί ανεπανόρθωτη πλύση εγκεφάλου, με στόχο την κατανάλωση, ας κάνουμε μια προσπάθεια να υπερβούμε το ναρκισσισμό μας και να μην επιτρέψουμε να συμβεί το ίδιο και στην επόμενη γενιά.
