Πλατεία Ταξίμ. Πρωτομαγιά του 1977. Αιματοκύλισμα από τις δυνάμεις καταστολής. Παράλληλα, η εικόνα ενός πολυδιασπασμένου αριστερού κινήματος. Σελίδες με μορφή ντοκουμέντου ή ρεπορτάζ… Και μετά γίνεται η ανατροπή. Εμφανίζεται η εμβληματική ηρωίδα του μυθιστορήματος. Η Ζουχάλ. Που θα γίνει το ίνδαλμα του 18χρονου πρωταγωνιστή της ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το Μαύρος ουρανός, μαύρη θάλασσα (εκδόσεις Πόλις) του Ιζζέτ Τζελάσιν βραβεύτηκε ως το καλύτερο πολιτικό μυθιστόρημα στη Νορβηγία, όπου κυκλοφόρησε.
Επιτυγχάνοντας μια σπάνια ισορροπία μεταξύ του πολιτικού και του προσωπικού, από τη μια διαπραγματεύεται κομβικά ζητήματα της Αριστεράς και από την άλλη μας παρουσιάζει με τον πιο τρυφερό τρόπο μια ιστορία ενηλικίωσης, που περνά κυριολεκτικά δια «πυρός και σιδήρου». Είναι από τα βιβλία που αναζητά κανείς όταν διαβάζει. Ελπίζοντας ότι θα βρεθεί κάποια στιγμή σε σελίδες που ανοίγουν δρόμους. Σε ήρωες που συνεχίζουν να υπάρχουν όταν κλείνεις το βιβλίο, που έρχονται στα όνειρά σου. Που σε κάνουν να βλέπεις με άλλη ματιά τη ζωή σου. Να ξαναδιαβάζεις το παρελθόν. Ειδικά όταν τα όσα συμβαίνουν σου είναι τόσο κοντινά…
Για μέρες δεν ήθελα να διαβάσω τίποτε άλλο, κρατώντας την αίσθηση αυτού του μυθιστορήματος, όπως θέλουμε να κρατήσουμε για πάντα μια μαγική στιγμή, να συνεχίσουμε να έχουμε μια όμορφη γεύση στο στόμα…
Το δίλημμα της βίας…
Ο πρωταγωνιστής θα γοητευθεί, θα ερωτευθεί, θα κάνει ίνδαλμά του την αγωνίστρια Ζουχάλ, που τη γνωρίζει με το πιστόλι στο χέρι, όταν διαφεύγουν από την Πλατεία Ταξίμ. Τα πάντα στη ζωή του ανατρέπονται. Θα βρεθεί στη φυλακή, θα χάσει τον φίλο του από επίθεση φασιστών, θα τραυματιστεί ο ίδιος πολύ σοβαρά. Και πάντα το δίλημμα θα επιστρέφει: Βία στη βία της εξουσίας; Ένοπλος ή ειρηνικός αγώνας; Η Ζουχάλ θα πάρει το δρόμο της ένοπλης δράσης. Θα γίνει «τρομοκράτισσα» με το καλάσνικοφ στο χέρι. Θα προσπαθήσει, απεγνωσμένα, να οικοδομήσει αντάρτικο. Ονειρεύεται επίθεση σε στρατώνα. Ονειρεύεται την ένοπλη εξέγερση. Θα βρεθεί απομονωμένη με μια μικρή ομάδα κάπου κοντά στη Μαύρη Θάλασσα.
Ο πρωταγωνιστής με το εμβληματικό όνομα Μπαρίς (που σημαίνει ειρήνη στα τουρκικά) αρνείται να αποδεχθεί την αναγκαιότητα της βίας, χωρίς να παύει ωστόσο να θαυμάζει τους αγωνιστές, έτοιμος για κάθε θυσία προκειμένου να τους γλιτώσει… Καταλήγει και σε πλαστογράφο για να έχει έτοιμη μια έξοδο διαφυγής…
Σε συνέντευξή του ο συγγραφέας σημειώνει: «Μπαρίς σημαίνει «ειρήνη», και ο ήρωας είναι υπέρ του ειρηνικού δρόμου. Όμως είναι αυτό το σωστό; Σε αυτή τη χώρα, τη συγκεκριμένη εποχή; Εξετάζω το ερώτημα στη βάση του διαλεκτικού υλισμού, που λέει ότι κάθε τι συνδέεται με όλα τα υπόλοιπα. Ο πατέρας του Μπαρίς είναι εργάτης σε εργοστάσιο, αλλά του έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσει ανώτερη εκπαίδευση, να ξεφύγει από την τάξη του. Δεν αναγνωρίζει, συνεπώς, τον εαυτό του ως κομμάτι της εργατικής τάξης, δεν μπορεί να γίνει υποκείμενο της επανάστασης…
…Το ερώτημα που με απασχολεί είναι αν υπάρχει «καλή βία». Ο Μπαρίς δείχνει μια άλλη εναλλακτική λύση: Το να μην αναμειγνύεσαι. Κάθεσαι στην άκρη και παρακολουθείς το παιχνίδι… Πάνω απ’ όλα δεν ήθελα να δείξω ρομαντική τη βία. Η εκδίκηση είναι πολύ επικίνδυνη: «Σκότωσες το σύντροφό μου, θα σκοτώσω το σύντροφό σου». Αυτές οι απόψεις είναι πολύ συνηθισμένες στη Τουρκία….
…και ο έρωτας
Παράλληλα με την ιστορία του πολιτικού αγώνα, ξετυλίγεται και η ιστορία της ερωτικής αφύπνισης. Η γυναίκα-είδωλο, η Ζουχάλ, η τρυφερή γειτόνισσα που είναι το κορίτσι του, η προικισμένη συμμαθήτρια…
Εξαιρετικά πορτρέτα γυναικών, διλήμματα και όλη η τρυφερότητα και σκληρότητα του έρωτα. Όπως λέει και ο Τζελάσιν εκτός από τις επιρροές του Μαρξ, το μυθιστόρημά του έχει δεχθεί και τις επιρροές του παλιού τουρκικού κινηματογράφου. Βεβαίως έχουμε αντιστροφή.
Όλες οι γυναίκες έχουν ένα σπάνιο δυναμισμό, η κάθε μια με τον τρόπο της. Απέχουν όλες πολύ από το να είναι γυναίκες- αντικείμενο. Η γλυκιά γειτόνισσα είναι και μια δυναμική εργαζόμενη που δεν δέχεται να τη συνοδεύει. Γυρεύει την αυτονομία της. Η συμμαθήτρια τον κοντράρει στα ίσα κι ας είναι ερωτευμένη. Η Ζουχάλ, είναι μια δυναμική ηρωίδα ίνδαλμα. Γι’ αυτήν, πάνω απ’ όλα, είναι ο αγώνας. Και στο βάθος του η τρυφερότητα.
Όλοι οι γυναικείοι χαρακτήρες είναι ξεχωριστοί.
Η μητέρα του ήρωα που τον μυεί στην αγάπη του διαβάσματος και τον βοηθά να αυτονομηθεί. Η καθηγήτριά του στο Πανεπιστήμιο που του ανοίγει νέους δρόμους. Η γυναίκα του καμπαρέ που τον βοηθά να βρει τη Ζουχάλ… Εντυπωσιάζει η προσέγγιση του συγγραφέα που έρχεται σε αντίθεση με τα διάφορα στερεότυπα περί γυναικών και τα ανατρέπει.
Στις ερωτικές σκηνές ξεδιπλώνει το ταλέντο του που παραπέμπει στους Τούρκους ποιητές. Παντού νιώθεις να υπάρχει η αύρα του Ναζίμ Χικμέτ, στον οποίο και οι άμεσες αναφορές είναι συχνές και καθοριστικές… Και βεβαίως πανταχού παρούσα είναι η Πόλη. Η Ισταμπούλ/ Κωνσταντινούπολη που κρατάει το ρόλο του κεντρικού πρωταγωνιστή και η εικόνα της, οι δρόμοι, η θάλασσά της κυριαρχούν στις σελίδες του βιβλίου…
* Όλη τη συνέντευξη στον Amin Farzanefar μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ:
https://en.qantara.de/wcsite.php?wc_c=9032
Ο συγγραφέας
Ο Ιζζέτ Τζελάσιν γεννήθηκε το 1958 στην Κωνσταντινούπολη. Αγωνιστής της Αριστεράς, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980, πέρασε πολλά χρόνια έγκλειστος στις φυλακές του καθεστώτος. Το 1987 πήρε το δρόμο της προσφυγιάς. Έμεινε εγκλωβισμένος για περισσότερο από ενάμισι χρόνο στη Γιουγκοσλαβία για να καταλήξει στη Νορβηγία όπου τελικά του δόθηκε πολιτικό άσυλο. Σήμερα ζει κι εργάζεται ως διερμηνέας στο Όσλο. Το Μαύρος ουρανός, μαύρη θάλασσα είναι το πρώτο του μυθιστόρημα, το οποίο γράφτηκε στα νορβηγικά. Έχει, επίσης, δημοσιεύσει το μυθιστόρημα Νεκρή Ζώνη, το οποίο αναφέρεται στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο που την παρουσιάζει από τη σκοπιά ενός απλού Τούρκου στρατιώτη.
