Ο Μάικλ Μουρ έχει καταφέρει πάρα πολλά πράγματα σε ένα σύστημα που έχει πολλά φίλτρα ασφαλείας για να αποκλείει τους πολιτικά ενοχλητικούς. Και τα έχει καταφέρει χρησιμοποιώντας, όχι μόνο εναλλακτικούς φορείς της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις που επιδιώκουν το κέρδος. Η υπερκάλυψη του οικονομικού στόχου που θέτει η παραγωγός εταιρεία για κάθε ταινία του Μουρ, εξασφαλίζει την επόμενη. Το Sicko κόστισε 9 εκατομμύρια δολάρια και απέφερε 36.
Το θέμα του καυτό και επίκαιρο, όπως ήταν το θέμα της ταινίας του για την οπλοφορία στην Αμερική, με αφορμή τη δολοφονία μαθητών από συμμαθητές τους στο σχολείο της Columbine. Ο Μουρ είχε να αντιμετωπίσει την τεράστια βιομηχανία όπλων, με τα πανίσχυρα λόμπι της και τους διάσημους υποστηρικτές της. Στο Sicko, ο Μουρ συγκρούεται με τη βιομηχανία του συστήματος υπηρεσιών υγείας, που απορροφά ένα τεράστιο μέρος του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, χωρίς να παρέχει επαρκή κάλυψη σε δεκάδες εκατομμύρια πολίτες. Η ταινία προκάλεσε πολλές αντιδράσεις από τους συντηρητικούς Αμερικάνους, επειδή αποδεικνύει ότι το αμερικάνικο σύστημα πάσχει λόγω της σύνδεσής του με το κέρδος των εταιρειών και ότι στις ΗΠΑ ξοδεύονται περισσότερα χρήματα απ’ οπουδήποτε αλλού με λιγότερα αποτελέσματα. Αυτό, όμως, που τους ενόχλησε περισσότερο ήταν ότι ο Μουρ σύγκρινε το αμερικάνικο σύστημα με τα αντίστοιχα δημόσια συστήματα υγείας του Καναδά, της Γαλλίας, της Μ. Βρετανίας και… της Κούβας! Μάλιστα, ο Μουρ μετέφερε στην Κούβα διασώστες που τραυματίστηκαν στα φλεγόμενα κτίρια της 11ης Σεπτεμβρίου, στη Νέα Υόρκη, για να δεχτούν δωρεάν φροντίδα υγείας, αφού το αμερικάνικο σύστημα τους είχε αφήσει εκτός. Η απήχηση της ταινίας, το βραβείο Όσκαρ, σε συνδυασμό με το εκτεταμένο πρόγραμμα ιατρικής συνεργασίας Κούβας-Βενεζουέλας και την εξαιρετική σε ποιότητα, ποσότητα και ταχύτητα της ιατρικής βοήθειας που παρείχε η Κούβα στη σεισμόπληκτη Αϊτή, επανέφερε το ιατρικό «θαύμα» της Κούβας στο προσκήνιο.
ΚΟΥΒΑ: Τα «μυστικά»
του συστήματος υγείας
Αν είναι κανείς προκατειλημμένος, είναι δύσκολο να το πιστέψει. Κι όμως. Βρετανοί ειδικοί, γιατροί και πολιτικοί επισκέπτονται την Κούβα για να δουν πώς μπορεί μία χώρα με τόσο χαμηλό σε σχέση με τη Δύση κατά κεφαλήν εισόδημα να έχει το λαό της σε εξαιρετική κατάσταση υγείας. Για πρώτη φορά, το 2001, μέλη της αρμόδιας επιτροπής του Κοινοβουλίου συνέταξαν μνημόνιο στο οποίο ρητά επαινούν «την επιτυχία του κουβανικού συστήματος υγείας», το οποίο βασίζεται «στην πρόληψη των ασθενειών και στην άσκηση της ιατρικής μέσα στις κοινότητες των ανθρώπων» (από ρεπορτάζ του BBC).
Η Κούβα έχει κατά κεφαλήν δαπάνη για ιατρικές υπηρεσίες 260 δολάρια, η Βρετανία 3 χιλιάδες και οι ΗΠΑ 6,5 χιλιάδες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η βρεφική θνησιμότητα στην Κούβα είναι 5 ανά 1.000 (επίπεδο Βρετανίας) και το προσδόκιμο ηλικίας 76 για τους άντρες και 80 για τις γυναίκες (επίπεδο ΗΠΑ), με μέσο όρο στη Λ. Αμερική 56,2 χρόνια.
Έχοντας κατά νου την ταινία του Μάικλ Μουρ, για να λύσει τις απορίες του, ο Ρόρι Κάρολ, της εφημερίδας The Guardian, έκανε επιτόπια έρευνα και διαπίστωσε ότι «Η φροντίδα υγείας στην Κούβα δεν είναι ουτοπία. Κατά καιρούς τα πράγματα είναι σκόρπια και τραχιά. Αλλά τα πλεονεκτήματα δεν είναι μύθος. Οι άνθρωποι ζούνε τόσο πολύ γιατί το σύστημα, συνολικά, δουλεύει.»
Υπάρχουν πολλά «μυστικά» στο κουβανέζικο σύστημα υγείας. Η πρόληψη είναι ένα απ’ αυτά. Οι Βρετανοί λένε, σχετικά με την πρόληψη «οι Κουβανοί, σε αντίθεση με μας, βάζουν το άλογο μπροστά απ’ το κάρο». Αυτή περιλαμβάνει οργανωμένο πρόγραμμα καθημερινής γυμναστικής για τους πολίτες, διατροφικές οδηγίες για την αποφυγή του διαβήτη και των καρδιακών παθήσεων, τακτικές εξετάσεις από «οικογενειακούς» γιατρούς που παρακολουθούν συστηματικά τα μέλη κάθε κοινότητας και προληπτικοί εμβολιασμοί. Μάλιστα, η Κούβα παράγει δικά της εμβόλια για τη μηνιγγίτιδα και την πολιομυελίτιδα και πολλά άλλα φάρμακα που προκύπτουν από μακροχρόνιες έρευνες για τον καρκίνο, τη νευροπάθεια κ.λπ. Σ’ αυτό «βοήθησε» το αμερικανικό εμπάργκο!
Η Κούβα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά φορέων του AIDS παγκοσμίως, με ένα αυστηρό πρόγραμμα ελέγχων που εφάρμοσε από πολύ νωρίς, με την παραγωγή «αντιγράφων» φαρμάκων και την ειδική θεραπεία για να μη μεταδίδουν οι έγγυες τον ιό στα κυοφορούμενα παιδιά.
Ένα άλλο «μυστικό» είναι η αφθονία γιατρών και ιατρικών κέντρων στις κατοικημένες περιοχές. Η Κούβα έχει τους περισσότερους γιατρούς στον κόσμο μετά την Ιταλία. Αντιστοιχεί ένας για 170 άτομα, ενώ στη Βρετανία ένας για 435 (οι αριθμοί κυμαίνονται ανάλογα με τον τρόπο υπολογισμού). Ο θεσμός των πολυκλινικών, που βρίσκονται μια βαθμίδα κάτω από τα νοσοκομεία, διευκολύνει την καταπολέμηση των ασθενειών σε πρώιμο στάδιο, με πολύ απλές διαδικασίες.
Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η πολιτική συνείδηση των πολιτών. Οι Κουβανοί έχουν συναίσθηση του ιστορικού τους ρόλου, υπερασπίζονται αγόγγυστα την ανεξαρτησία τους και δεν έχουν απογοητευτεί από τον ιδιότυπο σοσιαλισμό τους. Το δημόσιο δωρεάν σύστημα υγείας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους, στηρίζει την ύπαρξή τους και τους καθιστά χρήσιμους και υποδειγματικούς για όλο τον κόσμο. Σε έρευνα του Ινστιτούτου Γκάλοπ, οι Κουβανοί δήλωσαν με συντριπτική πλειοψηφία ότι οι υπηρεσίες υγείας είναι ικανοποιητικές για όλους.
Πορεία μετ’ εμποδίων
Από πολύ νωρίς, ο γιατρός Τσε στο δοκίμιό του «Επαναστατική Ιατρική» επισήμανε την προτεραιότητα στην πρόληψη και την υγιεινή ζωή. Τα χρόνια τότε ήταν πολύ δύσκολα. Αμέσως μετά την επανάσταση, οι μισοί γιατροί εγκατέλειψαν την Κούβα και εγκαταστάθηκαν στις ΗΠΑ, αφήνοντας ακόμα και την ιατρική σχολή του πανεπιστημίου της Αβάνας με ελάχιστους καθηγητές.
Το αμερικανικό εμπάργκο επιδείνωσε την κατάσταση. Ιδιαίτερα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1990-91, δημιουργήθηκε νέα σοβαρή κρίση γιατί σταμάτησε οποιαδήποτε βοήθεια σε φάρμακα και εξοπλισμό. Μάλιστα, οι Αμερικάνοι, για να αυξήσουν την πίεσή τους στην Κούβα, σ’ αυτήν την κρίσιμη στιγμή, έκαναν ακόμα πιο αυστηρό τον αποκλεισμό της με το νόμο Cuban Democracy Act (1992). Παρ’ όλ’ αυτά, η Κούβα ξεπέρασε τα προβλήματα και ανασυγκρότησε πιο αυτόνομα το σύστημα υγείας, με τα ευδιάκριτα αποτελέσματα που αναγνωρίζονται πλέον και από τους εχθρούς της.
Σήμερα, χιλιάδες Κουβανοί γιατροί παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όλο τον κόσμο και ειδικά σε περιοχές που έχουν υποστεί μεγάλες φυσικές καταστροφές, όπως στην Ινδονησία μετά το τσουνάμι και στο Κασμίρ μετά το σεισμό. Περίπου δύο χιλιάδες Κουβανοί εργάζονται στη Ν. Αφρική, τη Γκάμπια, τη Γουινέα Μπισάου και το Μαλί. Μετά την έκρηξη στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ, στην Ουκρανία (1986), νοσηλεύτηκαν στην Κούβα 20 χιλιάδες παιδιά με προβλήματα από τη ραδιενέργεια. Μόνο οι ΗΠΑ δεν δέχτηκαν την κουβανική βοήθεια μετά την καταστροφή που προκάλεσε στη Νέα Ορλεάνη ο τυφώνας Κατρίνα.
Η Κούβα συνεργάζεται με πολλούς διεθνείς οργανισμούς που τη βοηθούν να ξεπεράσει τις ελλείψεις της και από το 2007, διαθέτει ένα από τα πιο εξελιγμένα συστήματα πληροφορικής υγείας. Στενότερες σχέσεις αναπτύσσει με τις λατινοαμερικάνικες χώρες και ιδίως τη Βενεζουέλα, όπου σε εφαρμογή του προγράμματος «Επιχείρηση Θαύμα», από το 2005, χιλιάδες Κουβανοί γιατροί βρίσκονται στις πιο απομονωμένες περιοχές της χώρας, παρ’ όλη τη λυσσαλέα αντίδραση του ιατρικού κατεστημένου που τους κατηγορεί ως πράκτορες του Κάστρο!
Η διασπορά των γιατρών έχει και άλλα ευεργετικά αποτελέσματα. Στη Βενεζουέλα αμείβονται από την μπολιβαριανή δημοκρατία με μισθούς πολύ μεγαλύτερους απ’ αυτούς της Κούβας, πράγμα που τους επιτρέπει να ενισχύουν τις οικογένειές τους και να μεταφέρουν στην πατρίδα οικειακούς και επαγγελματικούς εξοπλισμούς που βελτιώνουν γενικότερα το επίπεδο διαβίωσης στην Κούβα.
Αλλά η Κούβα «εισάγει» και σπουδαστές απ’ όλο τον κόσμο για τις ιατρικές σχολές της (ακόμα και από τις ΗΠΑ) και πολλούς ασθενείς που καταφεύγουν εκεί για τις εξειδικευμένες πρακτικές στην οφθαλμοχειρουργική, την ορθοπεδική, τη νευρολογία κ.λπ., καθώς και στην αποτοξίνωση. Η θεραπεία του Μαραντόνα από την εξάρτηση γνωστοποίησε ευρύτερα τα επιτεύγματα του κουβανικού συστήματος υγείας.
Επίσης, έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην παραδοσιακή ιατρική και φαρμακολογία (βελονισμός, βοτανοθεραπεία, ομοιοπαθητική, γιόγκα κ.ά.).
Τα αποτελέσματα είναι τόσο σημαντικά και προφανή που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προβλήματα. Στα εκατοντάδες νοσοκομεία και τις πολυκλινικές υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές και φάρμακα. Η πρόληψη συμπιέζεται από τις παρενέργειες της τουριστικής ανάπτυξης και την επιρροή του δυτικού λάιφστάιλ.
Επίσης, οι αμοιβές των γιατρών είναι πολύ χαμηλές, αναγκάζοντας πολλούς να κάνουν και δεύτερη, άσχετη δουλειά. Σε ένα πολύ πρόσφατο άρθρο του, ο Ρόρι Κάρολ (The Observer, 9/5/10) παρατηρεί ότι υπάρχει σοβαρή τάση φυγής των νέων από την Κούβα, αλλά κάποιοι αναγνώστες του συμπληρώνουν ότι αυτή η τάση υπάρχει σήμερα σε όλο τον κόσμο λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης.
Επιπλέον, οι πλούσιες χώρες πάντα δελεάζουν το μορφωμένο κομμάτι κάθε μικρής χώρας με μεγαλύτερες αμοιβές και παροχές. Η αποστράγγιση των χωρών του τρίτου κόσμου από τις μητροπόλεις, δεν αφορά μόνο το πετρέλαιο και τις πρώτες ύλες, αλλά και το ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.
Και κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει ότι η Κούβα παραμένει σε απόσταση αναπνοής από το στόμα του λύκου.
