του Θανάση Μουσόπουλου*
Κλείνουμε τον σύντομο περίπατο με δημιουργούς που συνδέονται με τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου.
Ο Κώστας Μόντης (1914-2004) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ελληνοκύπριους δημιουργούς.
Γεννήθηκε το 1914 στην Αμμόχωστο, στα 18 του έφυγε για την Αθήνα για να σπουδάσει νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Επέστρεψε στην Κύπρο το 1937. Συνέβαλε στον Κυπριακό Απελευθερωτικό Αγώνα (1955-59) συμμετέχοντας ως πολιτικός καθοδηγητής των μελών της ΕΟΚΑ. Ποιητής, μυθιστοριογράφος και συγγραφέας θεατρικών έργων.
Και τι θα γίνει τώρα […] θα πετάξουμε τ’ αγαπημένο αναμνηστικό σκουφί του Γυμνασίου / με την «Ένωση» στο γείσο, / θα πετάξουμε το χάρακά τους / και την τσάντα και τη μπάλα και το ποδήλατο / που ‘γραφαν «Ένωση»; / Αλήθεια, πέστε μου, τι θα γίνει τώρα;
Ο Νίκος Βραχίμης γεννήθηκε στην Αμμόχωστο το 1914 και πέθανε σε αυτοκινητικό δυστύχημα το 1961. Το 1932 πήγε στην Αθήνα όπου παρακολούθησε πανεπιστημιακά μαθήματα ιατρικής και νομικών, που δεν ολοκλήρωσε λόγω οικονομικών δυσκολιών.
Ο Νίκος Βραχίμης προσπάθησε να συνδέσει τον κυπριακό λόγο με τα καινούργια ρεύματα που αγωνίζονταν κατά τα μεσοπολεμικά χρόνια να ανανεώσουν τη λογοτεχνία στην Ευρώπη και Αμερική. Έτσι, γίνεται ο αναζητητής του υπερρεαλισμού στην Κύπρο:
Ποθητές πατρίδες
Θά ’ρτει μια μέρα / να μας γιατρέψει
τις αγιάτρευτες πληγές, / μια μέρα θά ’ρτει
κάποια καινούργι’ αγάπη / Με δάκρυα πολλά θα μας ξεπλύνει
και θα μας φέρει / της μετάνοιας τον εξαγνισμό.
Ποθητή πατρίδα! / Εκεί κατοικεί
από καταβολής κόσμου / ο Θεός μου,
και το ρημαγμένο καράβι / της ανταρσίας
άνοιξε τα καινούργια του / τότε πανιά
για τα ευλογημέν’ ακρογιάλια σου.
Ο Κύπρος Χρύσανθης, Λευκωσία 1915-1998. Σπούδασε στην Αθήνα Ιατρική και εργάστηκε στη Λευκωσία. Ίδρυσε και διηύθυνε πολλά περιοδικά (γνωστότερο είναι το λογοτεχνικό περιοδικό Πνευματική Κύπρος, 1960-1998). Έγραψε ποίηση, πεζογραφήματα, θέατρο, δοκίμια. Χαρακτηριστικό δείγμα:
17 του Νοέμβρη 1973 (Χαράματα)
Πέρα στην πλατιά λεωφόρο / με τα γυμνά δέντρα, / τα φυλλώματα, / προβάλλουν τώρα οι χώροι αδειανοί.
[…] Αλυχτούνε οι θεριεμένοι σκύλοι / στα περάσματα, όξω απ’ τις κλειστές πόρτες, / καθώς στους τοίχους πληθαίνουν οι σκιές / κι απλώνονται τα γράμματα, / αιμάτινα, θαμπωτικά: «για τον αγώνα και τη λευτεριά» / «για την πολύπαθη πατρίδα»!
Πίσω απ’ τις μανταλωμένες πόρτες, / βαριανασαίνουν οι καρδιές / π’ ανασηκώσαν τη μεγάλη μέρα! / Ω, Θε μου, κάμε πριν χαράξει / ν’ αστράψουν οι ουρανοί, / χρυσό φως ολούθε ν’ απλωθεί / κάμε, Μεγαλοδύναμε, να ξεχυθεί
ποτάμι ξέφρενο η πνοή, / να λυτρωθεί, η τυραγνοπατημένη πόλη!
Ο Παντελής Μηχανικός (Λιμνιά Αμμοχώστου, 1926 – Λονδίνο, 1979) υπήρξε κορυφαίος ποιητής της Κύπρου της πρώτης μεταπολεμικής Γενιάς. Αποφοίτησε από το Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου και την Αμερικανική Ακαδημία της Λάρνακας. Από το 1949 και έως τον θάνατό του εργάστηκε ως τελωνειακός.
Η διαμόρφωσή του ως ποιητή συντελείται μέσω του διαλόγου του με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και του Τ.Σ. Έλιοτ. Το έργο του άνοιξε τον δρόμο για νέες εκφραστικές επιλογές στους κύπριους ποιητές.
Το 1975 ο Παντελής Μηχανικός, προβληματισμένος από τα τραγικά γεγονότα της εισβολής (1974) γράφει το περίφημο ποίημα Ονήσιλος:
Δίπλα μου ήτανε ο Ονήσιλος / βγαλμένος απ’ την ιστορία και το θρύλο / ολοζώντανος. / Αρχιλεβέντης βασιλιάς αυτός /
κρατούσε στο χέρι ό,τι του ’χε απομείνει: / ένα καύκαλο /
―το δικό του κρανίο― / γεμάτο μέλισσες. / Δέκα χρόνια έστελλε τις μέλισσές του ο Ονήσιλος / να μας κεντρίσουν /
να μας ξυπνήσουν / να μας φέρουν ένα μήνυμα. / Δέκα χιλιάδες μέλισσες έστειλε ο Ονήσιλος / κι όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα / χωρίς τίποτα να νιώσουμε./
Κι όταν το ποδοβολητό των βαρβάρων / έφτασε στη Σαλαμίνα / φρύαξε ο Ονήσιλος. / Άλλο δεν άντεξε. / Άρπαξε το καύκαλό του / και το θρυμμάτισε απάνω στο κεφάλι μου. /
Κ’ έγυρα νεκρός. / Άδοξος, άθλιος, /
καταραμένος απ’ τον Ονήσιλο.
Η Πίτσα Γαλάζη (Λεμεσός 1940–2023) εξέδωσε 14 ποιητικές συλλογές, ενώ για το έργο της έλαβε τιμητικές διακρίσεις σε Ελλάδα και Κύπρο.
Στην εφηβική της ηλικία διετέλεσε μέλος της ΕΟΚΑ, ενώ αργότερα μετέβη στην Αθήνα, όπου σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Πάντειο. Επαγγελματικά δραστηριοποιήθηκε ως ραδιοφωνικός παραγωγός στο ΡΙΚ, δημοσιογράφος και συντάκτρια σε εφημερίδες και περιοδικά λογοτεχνικού και φιλολογικού περιεχομένου.
Επειδή η ποίηση / είναι ένα μικρό ιδιωτικό παράθυρο,
που φρουρώ με αισθήσεις πάνοπλες / κι ανοιγμένους τους πόρους. […] Επειδή η ποίηση / είναι η σήραγγα η σκοτεινή / για να περάσω στην ελευθερία. […] Επειδή η ποίηση
είναι η μνήμη κι η φωνή της κομματιασμένης γενιάς μου.
[…] / Για τούτο υπάρχω / γράφοντας ποιήματα, / σε μια εποχή / που Ιφιγένειες πλήθος ανώνυμες θυσιάζονται, / που με καρφιά γύφτικα σταυρώνονται οι λέξεις / […] Που οι πατρίδες ξεπουλιούνται, / και τα κεριά των γενναίων τήκονται. / Για τούτο αμύνομαι / γράφοντας ποιήματα. […] / Του τόπου μου την ιθαγένεια κρατώντας άφθαρτη / και λευκαίνοντας. / Μιλώ σε μια γλώσσα αλλόκοτη / – το μόνο μου όπλο – / κι αμύνομαι.
Κλείνουμε το περίπατο με έναν ζώντα διακεκριμένο ποιητή, που είχα την τύχη και χαρά να γνωρίσω.
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Άχνα της Κύπρου το 1940 και μεγάλωσε στην Αμμόχωστο. Σπούδασε στην Αθήνα Ιστορία και Αρχαιολογία, καθώς και μαθήματα Θεάτρου. Ειδικεύτηκε σε θέματα ραδιοφωνίας στο Μόναχο. Εργάστηκε ως φιλόλογος και στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου. Μεγάλο μέρος της ποίησής του απηχεί στην τουρκική εισβολή. Ο ίδιος είναι ένας από τους πρόσφυγες, μιας και το χωριό στο οποίο μεγάλωσε, βρίσκεται στην κατεχόμενη Κύπρο.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Κεχαγιόγλου: «Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης έχει περάσει, από καιρό, το κατώφλι του καλού ποιητή. Έχει, επίσης, κατακτήσει μία από αδιαφιλονίκητες πρώτες θέσεις ανάμεσα στους ποιητές της γενιάς του και όλου του ελληνισμού».
Κλείνουμε με ποίημα του 2020:
Δεύτερη Άλωση
Αν ο ρυθμός του σύμπαντος απόλυτα επιμένει
να δίνει περιεχόμενο στα δάκρυά μου,
προς τι, αγαπητοί μου Χριστιανοί,
και ειδικά οι Έλληνες, μου λέτε
να μην πολυδακρύζω; Ποιος σας όρισε
να καθοράτε το άγνωστο του πένθους μου
που συνενώνει την αντήχησή του
με την αλήθεια του άχραντου, κρυμμένου λόγου;
Εδώ χρειάζεται ευρύτητα ζωής
και χειρισμός ψηφιδωτών δακρύων.
Κανένας δεν γνωρίζει πόσος θάνατος
αντέχει να περνάει το μονοπάτι
που λέγεται Χαρά. Ή πόσο δάκρυ
γεμίζει τις υδρίες ἐν Κανᾷ.
Καλά μου είπε ο γιος μου: «Κρατήσου μακριά»
***
Ο Κώστας Μόντης μιλά διαχρονικά για τους ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ:
Ελάχιστοι μας διαβάζουν / ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας / μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι / σ’ αυτή τη μακρινή γωνιά / όμως αντισταθμίζει που γράφουμε ελληνικά.
Πλούτος του Ελληνισμού η Κυπριακή Λογοτεχνική Κιβωτός!
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
