Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς την εξέλιξη της Κίνας αν δεν πάει πιο πίσω τουλάχιστον ως το σημείο που οι ίδιοι οι Κινέζοι ορίζουν ως πολύ σημαντικό, σαν αφετηρία όσων ακολούθησαν από τότε μέχρι σήμερα. Γενικά μιλώντας, αυτή η αναδρομή είναι απαραίτητη για κάθε λαό στην προσπάθειά του να εξηγήσει την πορεία του στο σύνολό της, αλλά και τα επί μέρους περιστατικά της στα οποία συνήθως ανάγονται ή από τα οποία εξαρτήθηκαν οι κρισιμότερες φάσεις και τροπές της. Μία μέθοδος θεώρησης που είναι αναγκαία για να καταλάβουμε καλύτερα και τα αντίστοιχα συμβάντα στη δική μας ιστορία, η οποία, μάλιστα, τηρουμένων των αναλογιών, έχει και στοιχεία που παρουσιάζουν ομοιότητες και επιτρέπουν συγκρίσεις με την κινέζικη εμπειρία.
Οι Κινέζοι χωρίζουν αυτή τη μεγάλη και ύψιστης σημασίας περίοδο σε δύο μεγάλες ενότητες. Η πρώτη που ξεκινάει το 1839 και λήγει το 1949 ονομάζεται «Αιώνας της ταπείνωσης» και η δεύτερη που έπεται ξεκινάει με τη νίκη της Επανάστασης και την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και συνεχίζεται με επόμενο σταθμό το 2049.
Ο «Αιώνας της ταπείνωσης» συνοψίζει με τον πιο δραματικό αλλά και σαφή τρόπο το πώς οι αποικιοκρατικές δυνάμεις επιβάλανε την καθολική ασφυξία και την τεχνητή καθυστέρηση στις χώρες και τους λαούς που κατάκτησαν. Όχι μόνο πώς τις λεηλάτησαν, αλλά και πώς τις εμπόδισαν να αναπτυχθούν αναγκάζοντάς τες να ανακόψουν την πρόοδό τους και να χάσουν το περιεχόμενο μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου κατά την οποία λάμβανε χώρα το πέρασμα από την εποχή της φεουδαρχίας και του παλαιού κόσμου στην εποχή της βιομηχανίας και της νεωτερικότητας.
Επί εκατό χρόνια η Κίνα δεχόταν ασταμάτητα επιθέσεις από διάφορους επιδρομείς με συνεχείς αναστατώσεις, συγκρούσεις και κατακερματισμούς των εδαφών της. Με χειρότερο εχθρό την Αγγλία, η οποία έχοντας ήδη υποτάξει την Ινδία με την κατάκτηση της Κίνας γινόταν ο αδιαμφισβήτητος ηγεμόνας της Ασίας. Μετά η σκυτάλη πέρασε στην Ιαπωνία.
Δούλοι και ναρκωτικά
Η Βρετανία είχε πρόβλημα από το προκαταρκτικό στάδιο των εμπορικών τους συναλλαγών. Η Κίνα, στον 18ο αιώνα, είχε το 35% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ήταν εξαγωγέας προϊόντων που είχαν μεγάλη ζήτηση στην Ευρώπη, τυπωμένα βιβλία, τσάι, πορσελάνες, μετάξι κ.ά., και είχε αυτάρκεια στα απαραίτητα για τη ζωή των υπηκόων της αγαθά, με αποτέλεσμα η Βρετανία που ήταν ο μεγαλύτερος έμπορας στον κόσμο να έχει σοβαρό έλλειμα στο εμπορικό της ισοζύγιο με τις χιλιάδες τόνους ασημιού που έφευγαν από την Αγγλία και συσσωρεύονταν στην Κίνα. Αυτό το έλλειμα, οι Άγγλοι βάλθηκαν να το εξαλείψουν προωθώντας το όπιο, του οποίου ήταν οι μεγαλύτεροι παγκόσμιοι διακινητές. Έσπρωχναν τους Κινέζους στα ναρκωτικά με άφθονο όπιο το οποίο παραγόταν για λογαριασμό τους στην Ινδία την οποία είχαν μετατρέψει σε μία τεράστια αποικία που τη διοικούσαν με σκληρό αυταρχισμό και εξοντωτική λεηλασία. Ο Αμερικάνος ερευνητής Stansfield Smith θεωρεί ότι το εμπόριο οπίου αποτελεί το πιο μεγάλο, συνεχές και μακροχρόνιο διεθνές έγκλημα που διέπραξε η Βρετανική Αυτοκρατορία μετά από το εμπόριο σκλάβων.
Όμως, στην Κίνα, η εισαγωγή οπίου δεν επιτρεπόταν από το 1729 κι αυτό δημιουργούσε μεγάλες τριβές με τους Βρετανούς που ήθελαν να το διαδώσουν σ’ αυτή την πελώρια αγορά. Τα κέρδη τους από το εμπόριο του οπίου ήταν πάρα πολύ μεγάλα καθώς αυτό που κόστιζε 2 λίρες για να παραχθεί στην Ινδία τούς απέφερε 10 στην Κίνα. Και είχαν ήδη δημιουργήσει πάνω από δύο εκατομμύρια εξαρτημένους, κυρίως νέους, με προοπτική να τους πολλαπλασιάσουν γρήγορα αφού η Κίνα είχε πάνω από 350 εκατομμύρια πληθυσμό. Οπότε το Λονδίνο αποφάσισε να δράσει.
Έτσι, το 1839, όταν οι κινέζικες αρχές κατάσχεσαν 1.300 τόνους ναρκωτικών στην Καντόνα, με αξία που αντιστοιχούσε στο ένα έκτο του στρατιωτικού προϋπολογισμού της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, οι Βρετανοί κήρυξαν τον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου που κράτησε τρία χρόνια και, μετά την επικράτησή τους, υποχρέωσαν την Κίνα να τους αποζημιώσει πλουσιοπάροχα∙ δέσμευσαν τα πέντε πιο εμπορικά της λιμάνια και απέσπασαν το Χονγκ Κονγκ, το οποίο μετέτρεψαν σε διεθνές κέντρο διακίνησης ναρκωτικών!
Και το 1856, οι Βρετανοί εξαπέλυσαν τον Δεύτερο Πόλεμο του Οπίου που κράτησε τέσσερα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων συμπράττοντας με τους Γάλλους επέκτειναν την κυριαρχία τους φτάνοντας στο Πεκίνο στο οποίο, για να εμπεδώσουν την εξουσία τους και να ταπεινώσουν τους Κινέζους πυρπόλησαν και κατέκαψαν τα θαυμαστά Θερινά Ανάκτορα.
Βαρβαρότητα
Ο Stansfield Smith περιγράφει το κακούργημα ως εξής: «Τα Θερινά Ανάκτορα ήταν ο απόλυτος θησαυρός της Κίνας. Ποτέ δεν είχε υπάρξει πουθενά στον κόσμο τέτοια συλλογή πλούτου και ομορφιάς. Ούτε θα υπήρχε ποτέ ξανά… Σε περίπου 200 υπέροχα διακοσμημένα κτίρια, τριάντα από τα οποία ήταν αυτοκρατορικές κατοικίες, υπήρχαν πλούτη που ξεπερνούσαν κάθε φαντασία. Κοσμήματα, νεφρίτης, τελετουργικές ρόμπες, οι θησαυροί της αυλής, δέματα μεταξιού και αμέτρητα ανεκτίμητα αντικείμενα αντιπροσώπευαν τα χρόνια συσσωρευμένων προσφορών που είχαν επιδοθεί στους Κινέζους αυτοκράτορες. Υπήρχαν υπέροχες γκαλερί με πίνακες ζωγραφικής και αναντικατάστατες βιβλιοθήκες… Για μέρες, βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα λεηλατούσαν στους μαρμάρινους διαδρόμους και στα λαμπερά διαμερίσματα του παλατιού, σπάζοντας με ρόπαλα και με τις λαβές των τουφεκιών ό,τι δεν μπορούσαν να μεταφέρουν. Όταν τελείωσε η ληστεία και η καταστροφή, έκαψαν τα ανάκτορα. Αφαιρέθηκαν περίπου 1,5 εκατομμύριο κινεζικά κειμήλια, πολλά από τα οποία εξακολουθούν να γεμίζουν τα μουσεία και τα σπίτια των πλουσίων στη Δύση μέχρι σήμερα.»
Και το πιο… οικείο σε μας: επικεφαλής της τρομακτικής καταστροφής ήταν ο Λόρδος Έλγιν, o 8ος, ο γιος του «πολιτισμένου» τζέντλεμαν Λόρδου Έλγιν του 7ου που είχε κόψει με πριόνια και ξηλώσει με λοστούς για να κατεβάσει από τον Παρθενώνα τα γλυπτά που πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια παρέμεναν άθικτα στη θέση τους με σκοπό να τα μοστράρουν οι λόρδοι και οι πρίγκιπες στο Βρετανικό Μουσείο και στις βίλες τους ως απόδειξη της φυλετικής και πολιτισμικής τους ανωτερότητας! Στα βήματα του πατέρα του έκανε ο γιος του το καθήκον του ως αριστοκράτης αποικιοκράτης καθοδηγώντας 3.500 στρατιώτες για να λεηλατήσουν και να αφανίσουν ένα τεράστιο συγκρότημα κτηρίων, μνημείων, δρόμων, γεφυρών και κήπων που κάλυπτε επιφάνεια οκταπλάσια του Βατικανού! Τα κλοπιμαία βρίσκονται σήμερα διασκορπισμένα σε 47 μουσεία της Δύσης!
Όσο για τους πολίτες της Κίνας, τα ρεπορτάζ στο βρετανικό Τύπο, των δημοσιογράφων που ήταν αυτόπτες μάρτυρες, ήταν ανατριχιαστικά:
«Πυροβόλα όπλα γεμάτα με σφαίρες τοποθετήθηκαν στο τέλος μακρών, στενών δρόμων γεμάτων με αθώους άνδρες, γυναίκες και παιδιά, για να τους «κουρέψουν» σαν χορτάρι, μέχρι που τα ρέματα γέμισαν με το αίμα τους.» και «Ένας στρατός 10.000 ανδρών εξολοθρεύτηκε από το σπαθί ή αναγκάστηκε να πνιγεί στο μεγάλο ποταμό» (London Times). «Πιο φρικτό και αποτρόπαιο έγκλημα από τον βομβαρδισμό της Καντόνας δεν έχει διαπραχθεί ποτέ, ούτε καν στις χειρότερες εποχές του βαρβαρικού σκοταδισμού» (Morning Herald).
Οπιομανείς
Μετά κι απ’ αυτή την ταπεινωτική ήττα, οι Κινέζοι κυβερνήτες αναγκάστηκαν να υπογράψουν πρόσθετες επαχθείς συνθήκες παραχωρώντας κι άλλα κυριαρχικά δικαιώματα σε πόλεις, λιμάνια και εμπορικούς δρόμους, αποδεχόμενοι την ετεροδικία, δηλαδή την μη υπαγωγή των αλλοδαπών στη δικαιοδοσία των εγχώριων δικαστηρίων, επιτρέποντας την ασυδοσία των αξιωματούχων και την απεριόριστη εξάπλωση των χριστιανικών αποστολών που προσπαθούσαν να κάνουν τους βουδιστές χριστιανούς για να διευκολύνουν την κυριαρχία των Ευρωπαίων στην Κίνα κ.λπ. Και, βέβαια, οι Άγγλοι με τις κανονιοφόρους εξασφάλισαν τη νομιμοποίηση της απεριόριστης εισαγωγής οπίου που έφτασε σε εξωφρενικές ποσότητες χιλιάδων τόνων! Κατοχυρωμένα πλέον με την πυγμή, τα κέρδη από το εμπόριο του οπίου στην Κίνα ήταν τόσο μεγάλα που αποτελούσαν το 15% των φορολογικών εσόδων της Βρετανίας καθώς το 1880 οι εξαρτημένοι οπιομανείς είχαν φτάσει τα 15 εκατομμύρια!
Η αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας επέτρεψε και σε άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις με παρόμοιες εκβιαστικές συμφωνίες να αποκτήσουν μερίδια στην Κίνα με αποτέλεσμα στο τέλος του 19ου αιώνα, μαζί με τους Άγγλους, Γάλλοι, Αμερικάνοι, Πορτογάλοι, Γερμανοί, Ρώσοι, Ιάπωνες και λοιποί «μουσαφίρηδες» να ελέγχουν και να καρπώνονται οικονομικά το πιο σύγχρονο και παραγωγικό κομμάτι, σχεδόν όλο το παράλιο τμήμα και όλους τους υδάτινους πλωτούς δρόμους που οδηγούσαν στο εσωτερικό της μεγάλης χώρας.
Πτώχευση
Η Κίνα απώλεσε όχι μόνο την αυτοκυριαρχία της, αλλά και την οικονομική της ευρωστία. Μια χώρα στρατοκρατούμενη και γεμάτη ναρκομανείς έχασε το ένα τρίτο των εδαφών της που αντιστοιχούσε στην επιφάνεια Γαλλίας, Γερμανίας και Ισπανίας μαζί, καθώς η Ρωσία απέσπασε το βόρειο τμήμα της, η Γαλλία το 1885 το νοτιοανατολικό και η Ιαπωνία το 1895 την Ταϊβάν και την Κορέα και το 1916, παραμερίζοντας τους Γερμανούς άποικους, τη νότια Μαντζουρία και την ανατολική Μογγολία. Η Κίνα μίκρυνε, φτώχυνε και αποδιοργανώθηκε εσωτερικά.
Ανεξέλεγκτα, το βρετανικό εμπόριο ναρκωτικών επεκτάθηκε, με τη συνδρομή των Γάλλων και των Αμερικάνων, στην ευρύτερη περιοχή πλήττοντας και την Ινδοκίνα, την Ινδονησία, την Ταϊλάνδη, τη Μαλαισία και, βέβαια, την Ινδία που υπέστη -μαζί με την Κίνα- την πιο μεγάλη ζημιά.
Μάλιστα, οι Αμερικάνοι είχαν αρχίσει από το 1784 να εισάγουν παράνομα όπιο στην Κίνα. Ο John Jacob Astor έγινε χάρη στο εμπόριο ναρκωτικών ο πρώτος Αμερικάνος πολυεκατομμυριούχος και με τον ίδιο τρόπο πλούτισε ο παππούς του προέδρου Φρανκλίνου Ντ. Ρούζβελτ!
Ο Μαρξ σε άρθρο του για το εμπόριο του οπίου στην εφημερίδα «New York Daily Tribune», το 1858, κάνει αναφορά στα λεχθέντα από τον Montgomery Martin, τον πρώτο αποικιακό υπουργό Οικονομικών του Χονγκ Κονγκ:
«Η Βρετανία προκάλεσε τον Δεύτερο Πόλεμο του Οπίου με τη Γαλλία να συμμετέχει στο πλιάτσικο… Το «εμπόριο σκλάβων ήταν ελεήμον σε σύγκριση με το εμπόριο οπίου. Δεν καταστρέφαμε τα σώματα των Αφρικανών, γιατί ήταν άμεσο συμφέρον μας να τους κρατήσουμε ζωντανούς. Δεν εξευτελίζαμε τη φύση τους, δεν διαφθείραμε το μυαλό τους, ούτε καταστρέφαμε τις ψυχές τους. Αλλά ο πωλητής οπίου σκοτώνει το σώμα αφού έχει διαφθείρει, εξευτελίσει και εξαλείψει την ηθική υπόσταση των δυστυχισμένων αμαρτωλών, ενώ κάθε ώρα φέρνει νέα θύματα σε έναν (θεό) Μολώχ που δεν γνωρίζει κορεσμό και που ο Άγγλος δολοφόνος και ο Κινέζος αυτόχειρας συναγωνίζονται μεταξύ τους ποιος θα δώσει τις περισσότερες προσφορές στο ιερό του.»
Και η εφημερίδα «London Times», στο πλευρό των εμπόρων του θανάτου, έγραφε ότι «η Αγγλία, μαζί με τη Γαλλία, θα δώσει ένα τέτοιο μάθημα σε αυτές τις ύπουλες ορδές, ώστε το όνομα της Ευρώπης να γίνει εφεξής ένα διαβατήριο φόβου, αν δεν μπορεί να είναι της αγάπης».
Άγγλοι και Ιάπωνες
Στον «Αιώνα της ταπείνωσης» μπορεί οι δύο μεγαλύτεροι επιδρομείς στην Κίνα να είναι η Αγγλία και η Ιαπωνία, κύριοι υπεύθυνοι για την υποβάθμιση της σε μισοαποικία, αλλά δεν είναι οι μόνοι. Κι αυτό που συνέβη το 1900 είναι η πιο ανάγλυφη απόδειξη γι’ αυτό που λέει ο λαός: έπεσαν να την φάνε όλα τα κοράκια μαζί! Όταν ξέσπασε, η «Επανάσταση των Μπόξερ», που πήρε την ονομασία του «πυγμάχου» από τους Κινέζους που παραδοσιακά ήταν γνώστες πολεμικών τεχνών, ήταν κίνημα αντιαποικιοκρατικό. Τα 9 κράτη που σχημάτισαν τη «Συμμαχία των 8», οκτώ επειδή Αυστρία και Ουγγαρία ήταν μαζί, επιτέθηκαν συντονισμένα στους Κινέζους για να τους συντρίψουν: Ιαπωνία, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρο-Ουγγαρία! Αυτή η επιδρομή, των «Εννέα» ή των «Οκτώ», είναι ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο μία κορυφαία έκφραση της εποχής της αποικιοκρατίας. Και δείχνει ότι όποιες διαφορές κι ανταγωνισμούς κι αν είχαν μεταξύ τους οι μητροπόλεις, που συχνά κατέληγαν σε αλληλοσκοτωμούς, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις είχαν ως κοινό παρονομαστή μία ενιαία αντίληψη για τους άλλους: όλοι οι άλλοι λαοί ήταν κατώτεροι και ο ρόλος τους ήταν να υπηρετούν τα αφεντικά.
Αν δε προστεθούν στους «9» η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Ισπανία που στήριξαν την επιδρομή των άλλων αποικιοκρατικών δυνάμεων στην Κίνα, όπως και η Πορτογαλία, οι «Σύμμαχοι» εναντίον της Κίνας γίνονται «13»! Να σημειωθεί ότι η Πορτογαλία είχε βάλει πόδι στο Μακάο από το 1557 με τις ευλογίες του Πάπα, αν και το κινέζικο νησί έγινε επίσημα πορτογαλική αποικία στη διάρκεια του «Αιώνα της ταπείνωσης», το 1887, που η κυριαρχία της Κίνας είχε καταλυθεί απ’ όλους τους μνηστήρες που άρπαζαν ό,τι μπορούσαν κι όπως μπορούσαν από την προίκα της νύφης!
Και, βέβαια, οι λήσταρχοι όχι μόνο κατέστρεψαν ό,τι είχε απομείνει από τη λεηλασία και τη φωτιά του 1860 στα Θερινά Ανάκτορα, αλλά απαίτησαν και να αποζημιωθούν για τα έξοδα της επιδρομής επιβάλλοντας στο θύμα τους, την Κίνα, βαρύτατο πρόστιμο 20.000 τόνων ασημιού, βυθίζοντας την οικονομία της στα Τάρταρα.
Ως αποτέλεσμα των επιδρομών, κατακτήσεων, λεηλασιών και καταστροφών, είχε διαλυθεί όλο το σύστημα διακυβέρνησης χιλιάδων ετών και στην αρχή του 20ου αιώνα η χώρα ήταν πλέον ξέφραγο αμπέλι για να τη λυμαίνεται κάθε ξένος επιβήτορας και ντόπιος πολέμαρχος. Εξεγέρσεις, επαναστάσεις και αποσχιστικά κινήματα συμπλήρωναν την κατάσταση χάους που επικρατούσε. Μόνο η εξέγερση της «Μεγάλης Ειρήνης» (Ταϊπίν) που είχε θρησκευτική επικάλυψη με χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου, σε συνθήκες αποσύνθεσης της Κίνας, και όπως έγραφε ο Μαρξ το 1953 στη «New York Daily Tribune», υποκινούμενη από εξωτερικούς παράγοντες ως παράγωγο του Πόλεμου του Οπίου και της εισβολής των ευρωπαϊκών δυνάμεων, κράτησε σχεδόν 15 χρόνια (1850-1864) με τον αριθμό των θυμάτων να φτάνει τα 20 εκατομμύρια!
Συνολικά, ήταν τόσο μεγάλη η καταστροφή, τόσο εξοντωτική η αποικιοκρατική πανούκλα, που μόνο στη διάρκεια του «Αιώνα της ταπείνωσης» οι νεκροί από πολέμους, εκτελέσεις και λιμούς, αφού οι πλιατσικολόγοι άρπαζαν μεγάλο μέρος των τροφίμων που παράγονταν στην Κίνα, ξεπέρασαν τα 100 εκατομμύρια άτομα!
Τέλος στην αποικιοκρατία
Όταν οι κομμουνιστές με τον Κόκκινο Στρατό και τον Μάο επικεφαλής μπήκαν νικητές στο Πεκίνο το 1949 και απάλλαξαν οριστικά το λαό από τους αποικιοκράτες, τους συνεργάτες τους και τους πολέμαρχους που λυμαίνονταν τη μεγάλη χώρα επί εκατό χρόνια, οι αποικιοκράτες θα κρατούσαν ακόμα για πολλά χρόνια μερικά νευραλγικά κομμάτια της κινέζικης επικράτειας: το Χονγκ Κονγκ ήταν αγγλικό μέχρι το 1995, το Μακάο ήταν πορτογαλικό μέχρι το 1999 και η Ταϊβάν από ιαπωνική αποικία ως το 1945 εντάχθηκε στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ από το 1949 που ο ηττημένος στρατός του Τσιαν Κάι Σεκ κατέφυγε στο νησί.
Οι Κινέζοι απελευθερωτές βρέθηκαν μπροστά σε ερείπια. Η Κίνα από πρώτη οικονομική δύναμη στον κόσμο στην αρχή του 19ου αιώνα, είχε -κάτω από την ασφυκτική αφαίμαξη των αποικιοκρατών- ξεπέσει στον 20ο αιώνα στο επίπεδο των φτωχότερων κρατών της υφηλίου με το 80% του πληθυσμού της αναλφάβητο και με προσδόκιμο ζωής στα 30 χρόνια! Και απ’ αυτό το κατώτατο επίπεδο ήταν αναγκασμένο το Κομμουνιστικό Κόμμα να αρχίσει την ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση. Και βέβαια, οι Κινέζοι κομμουνιστές έκλεισαν τελεσίδικα το κεφάλαιο «όπιο», αν και στο Χονγκ Κονγκ για καιρό ακόμα οι Άγγλοι συνέχιζαν το επικερδές εμπόριο ναρκωτικών.
Εν τέλει, από τη στιγμή που αυτοί οι καλοί, ευγενείς, πολιτισμένοι και φιλάνθρωποι αποικιοκράτες ξεκουμπίστηκαν, έληξε ο μακρύς «Αιώνας της ταπείνωσης» και άρχισε η λαμπρή αναζωογόνηση της Κίνας σε συντονισμό με τους λαούς της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας! Και με τον πιο επαναστατικό τρόπο: χωρίς πολέμους, χωρίς πραξικοπήματα, χωρίς απειλές, ειρηνικά, ισότιμα και με αμοιβαίο όφελος!
