Προϋπόθεση επιτυχίας μια πραγματική αλλαγή στρατηγικής
του Σωτήρη Ρούσσου*
Μετά από μια σχεδόν μονοπώληση της μεσανατολικής ατζέντας από την αραβο-ισραηλινή διαμάχη μέχρι τη δεκαετία του 1970, και την ειρηνευτική διαδικασία του Όσλο που κυριάρχησε σε όλη σχεδόν τη δεκαετία του 1990, το Παλαιστινιακό υποχωρεί ραγδαία από το διεθνές προσκήνιο. Μόνο οι καταστροφικές επιθέσεις του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας το επαναφέρουν στην επικαιρότητα με δραματικό τρόπο, αλλά για σύντομο διάστημα. Τα ζητήματα της αμερικανικής επέμβασης στο Ιράκ, το τζιχαντιστικό Ισλάμ, ο περιφερειακός ανταγωνισμός Ιράν-Σαουδικής Αραβίας και Ιράν-Ισραήλ και, τελευταία, οι αραβικές εξεγέρσεις έχουν θέσει στο περιθώριο το παλαιστινιακό απελευθερωτικό κίνημα.
Κι όμως, το κίνημα αυτό ήταν και παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα από τα πιο ώριμα ριζοσπαστικά κινήματα στην περιοχή. Οι πολιτικές του δυνάμεις έχουν συγκεντρώσει και αφομοιώσει, μέσα από τις αλλεπάλληλες ήττες αλλά και την τελική επιβίωσή τους, ένα ανεπανάληπτο όγκο εμπειριών, ιδεών και αναλύσεων. Θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι και το παλαιστινιακό πολιτικό Ισλάμ βρίσκεται σε πολύ ανώτερο στάδιο ωριμότητας από ανάλογες πολιτικές οργανώσεις σε άλλα αραβικά και μουσουλμανικά κράτη.
Σήμερα έχουμε μια αναζωπύρωση του παλαιστινιακού κινήματος με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχουν τέσσερα γεγονότα και πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν αυτήν την αναζωπύρωση. Πρώτον, οι πρωτοβουλίες για την επανατοποθέτηση του Παλαιστινιακού Ζητήματος και του παλαιστινιακού κινήματος στα πλαίσια του ΟΗΕ. Δεύτερον το κίνημα του ακαδημαϊκού μποϊκοτάζ και της αποθάρρυνσης επενδύσεων στο Ισραήλ. Τρίτον, η διεθνής πρωτοβουλία για την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον έγκλειστο στις ισραηλινές φυλακές Παλαιστίνιο ηγέτη Μαρουάν Μπαργούτι. Και, τέταρτο, μια ενδιαφέρουσα κινητικότητα της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.
Διεθνές ζήτημα κατοχής και όχι διμερής διαφορά
Η πρώτη πρωτοβουλία έχει τρεις βασικούς σταθμούς: την αποδοχή της Παλαιστίνης ως μέλους της ΟΥΝΕΣΚΟ, την αποδοχή της Παλαιστίνης ως κράτους «μη μέλους-παρατηρητή» στον ΟΗΕ και, τέλος, την έκθεση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής του ΟΗΕ για τη Δυτική Ασία. Η πρώτη κίνηση έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί δίνει τη δυνατότητα στο παλαιστινιακό κίνημα να διεκδικήσει και να περιφρουρήσει την πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, και κυρίως της Παλαιάς Πόλης των Ιεροσολύμων, η οποία έχει παρανόμως προσαρτηθεί στο κράτος του Ισραήλ. Δεν πρόκειται βέβαια για μια απλή συντήρηση ή διάσωση μνημείων. Αυτή η κληρονομιά αποτελεί την ουσιαστική ύπαρξη της Παλαιάς Πόλεως και ο έλεγχός της κρίνει και την επιτυχία ή την τελική ανατροπή αυτής της προσάρτησης.
Η δεύτερη κίνηση, της αποδοχής της Παλαιστίνης ως παρατηρητή στον ΟΗΕ, αποτελεί μια εξαιρετικά επιτυχημένη πρωτοβουλία ακριβώς γιατί επαναφέρει το Παλαιστινιακό στη σωστή του βάση, ως διεθνές ζήτημα παράνομης κατοχής, εποικισμών, και άλλων πράξεων που αντίκεινται στο διεθνές δίκαιο.
Η στρατηγική Κίσινγκερ από τη δεκαετία του 1970 ήταν να μετατρέψει την αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και το Παλαιστινιακό Ζήτημα από διεθνή θέματα σε διμερή ζητήματα του Ισραήλ με καθένα από τα αραβικά μέρη. Με αυτόν τον τρόπο απομάκρυνε τα ζητήματα αυτά από τα διεθνή fora, όπου θα επιλύονταν στη βάση του διεθνούς δικαίου. Η μεσολάβηση διεθνών θεσμών σε διμερή ζητήματα που θα αντιμετωπίζονταν με διμερείς διαπραγματεύσεις, όπου η ανισορροπία ισχύος μεταξύ του Ισραήλ και του καθενός από τα αραβικά κράτη και η μεσολάβηση των ΗΠΑ, θα έκρινε το αποτέλεσμα. Σε αυτό ακριβώς το δρόμο εισήλθαν και οι Παλαιστίνιοι με τη διαδικασία του Όσλο το 1993, και μάλιστα με το τεράστιο μειονέκτημα της ανυπαρξίας παλαιστινιακού κράτους. Έτσι το Παλαιστινιακό έπαψε να αντιμετωπίζεται ως διεθνές ζήτημα κατοχής.
Διάψευση των αυταπατών και ανάγκη νέας ηγεσίας
Τα τελευταία χρόνια η ισραηλινή κυβέρνηση Δεξιάς-Ακροδεξιάς του Βενιαμίν Νετανιάχου διέλυσε και τις τελευταίες αυταπάτες των στελεχών της Παλαιστινιακής Αρχής για ευόδωση των διμερών διαπραγματεύσεων, έστω και για τη βελτίωση του μεταβατικού καθεστώτος που ισχύει σήμερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πενταετές πρόγραμμα ανάπτυξης που εξήγγειλε η Παλαιστινιακή Αρχή δεν πρόκειται να υλοποιηθεί λόγω των σκληρών περιορισμών που θέτει το Ισραήλ. Θα υπήρχε μια αύξηση του παλαιστινιακού εισοδήματος της τάξεως των 3,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων εάν το Ισραήλ επέτρεπε την πλήρη πρόσβαση της Παλαιστινιακής Αρχής στη ζώνη C της Δυτικής Όχθης, που σήμερα βρίσκεται υπό πλήρη ισραηλινό έλεγχο. Συνεπώς, η επάνοδος στη διεθνοποίηση αποτελούσε μονόδρομο για την παλαιστινιακή κυβέρνηση.
Στη διεθνοποίηση αυτή βοήθησε και το κλίμα που είχε δημιουργηθεί από το δυναμικό κίνημα μποϊκοτάζ των ισραηλινών προϊόντων, αποθάρρυνσης επενδύσεων στο Ισραήλ και ακαδημαϊκού αποκλεισμού των ισραηλινών πανεπιστημίων και εκπαιδευτικών/ερευνητικών ιδρυμάτων και κέντρων. Αν και ξεκίνησε από μικρά τμήματα της αγγλοσαξονικής άκρας Αριστεράς, απέκτησε μια ιδιαίτερη δυναμική. Ιδιαίτερα ο ακαδημαϊκός αποκλεισμός κατάφερε να φέρει την ισραηλινή κατοχή στο κέντρο της διεθνούς πανεπιστημιακής κοινότητας και διεύρυνε τη συζήτηση αυτή σε περίοπτες στήλες του αγγλοσαξονικού Τύπου.
Η επιλογή όμως της εγκατάλειψης των διμερών διαπραγματεύσεων και το άνοιγμα του παλαιστινιακού κινήματος στο διεθνές περιβάλλον δεν μπορεί να «περπατήσει» και να φτάσει μακριά αν δεν υπάρξει μια ηγεσία που να το πιστέψει και να το στηρίξει μέσα στην παλαιστινιακή κοινωνία – η οποία δείχνει σημάδια εγκατάλειψης και ιδιώτευσης, παρά την αυξανόμενη αγανάκτηση για την κατάσταση στα Παλαιστινιακά Εδάφη. Η σημερινή ηγεσία χρησιμοποιεί τα διεθνή fora ως ένα τρόπο ενδυνάμωσης της διαπραγματευτικής θέσης ενόψει ενός νέου γύρου διμερών διαπραγματεύσεων, και δεν τα θεωρεί ως το προνομιακό πεδίο επίλυσης του προβλήματος. Η διεθνής πρωτοβουλία για την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον Μαρουάν Μπαργούτι θέτει με έμμεσο αλλά δυναμικό τρόπο το ζήτημα μιας νέας ηγεσίας του παλαιστινιακού κινήματος, που δεν θα συνδέεται με ταπεινωτικούς συμβιβασμούς, διαψεύσεις, αυταρχισμό και διαφθορά. Μιας ηγεσίας που θα είναι ικανή να συσπειρώσει το παλαιστινιακό κίνημα σε μια στρατηγική διεθνοποίησης.
Η πιθανότητα νέας στρατηγικής ανησυχεί το Ισραήλ
Σε αυτήν την κατεύθυνση, η νέα ηγεσία της Χαμάς και οι προτεραιότητές της φαίνεται να προσανατολίζονται στην ενότητα του παλαιστινιακού κινήματος. Χαρακτηριστικά, η Χαμάς βλέπει θετικά τη συμμετοχή της στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ), κατανοώντας από τη μια πλευρά το νέο διεθνή ρόλο της ΟΑΠ και, από την άλλη, ότι η συμμετοχή του παλαιστινιακού πολιτικού Ισλάμ στον εμβληματικό φορέα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος είναι η μόνη οδός για τη διεθνή νομιμοποίησή του.
Το Ισραήλ βλέπει με ιδιαίτερη ανησυχία την πιθανότητα πραγματικής αλλαγής στρατηγικής από την παλαιστινιακή πλευρά. Το έγκυρο Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας επισημαίνει το κίνδυνο της διεθνοποίησης και της συνακόλουθης αποχώρησης της Παλαιστινιακής Αρχής από τις διμερείς διαπραγματεύσεις. Μάλιστα θεωρεί ότι η στάση της διακυβέρνησης Ομπάμα είχε ουσιαστικά ενθαρρύνει τη διεθνοποίηση του Παλαιστινιακού Ζητήματος και επισημαίνει ότι η σημερινή διακυβέρνηση Τραμπ και οι εξαγγελίες της για μεταφορά της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ μπορεί να εξαναγκάσει τους Παλαιστινίους να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Είναι βέβαιο ότι σήμερα η Ουάσιγκτον είναι πολύ πιο εχθρική στην εμπλοκή του ΟΗΕ και διεθνών θεσμών στη διαμάχη Ισραήλ και Παλαιστινίων.
Το Παλαιστινιακό έχει υποχωρήσει στις προτεραιότητες των αραβικών κρατών, κυρίως της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίες ανησυχούν πρωτίστως για την επιρροή των Αδελφών Μουσουλμάνων και του Ιράν. Μια διεθνοποίηση του Παλαιστινιακού θα τις αναγκάσει όμως να πάρουν θέση και να αναλάβουν ενεργό ρόλο για να μην τρωθεί το κύρος τους. Το κρίσιμο όμως διακύβευμα δεν βρίσκεται τόσο στις διαθέσεις των ΗΠΑ, του Ισραήλ ή των αραβικών πρωτευουσών, αλλά στη δυνατότητα του παλαιστινιακού κινήματος να ενωθεί υπό μια νέα ηγεσία που να πιστεύει στο δρόμο της διεθνοποίησης.
* Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr
