Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Στις 14 Μαρτίου το Ευρωκοινοβούλιο ανακοίνωσε ότι ενέκρινε μέτρα για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Αυτό που έκανε ήταν να εγκρίνει, με παρατηρήσεις και προσθήκες, την πρόταση που είχε καταθέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τον Δεκέμβριο του 2021 για την αναθεώρηση της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων στο πλαίσιο του πακέτου «Fit for 55» προβάλλοντας ότι τα κτίρια ευθύνονται για το 40% της ενεργειακής κατανάλωσης και το 36% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. (1)
Η αναθεώρηση της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, όπως και η αναθεώρηση της Οδηγίας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, δημιουργεί σημαντικές αντιδράσεις επειδή έχει πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία και την κοινωνία. Η μεγάλη διαφορά τη νέας Οδηγίας σε σχέση με αυτήν που ισχύει είναι ότι εισάγει την υποχρεωτικότητα για όλους τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Εάν κάποιος δεν διαθέτει την πιστοποίηση στην κατάταξη που προβλέπεται δεν θα μπορεί ούτε να πουλήσει, ούτε να ενοικιάσει το ακίνητό του. (2)
Στη νέα Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση προβλέπονται πολύ αυστηρά χρονοδιαγράμματα υλοποίησης σε υπερβολικά σύντομες χρονικές περιόδους.
- Από το 2028 όλα τα καινούρια κτίρια θα πρέπει να έχουν μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η αντίστοιχη προθεσμία για κτίρια που στεγάζουν, χρησιμοποιούνται ή ανήκουν σε δημόσιες αρχές θεσπίζεται για το 2026.
- Τα υπάρχοντα κτίρια κατοικιών θα πρέπει να επιτύχουν την κατάταξή τους, τουλάχιστον, στην κατηγορία Ε έως το 2030 και στην D έως το 2033, ενώ τα μη οικιστικά και τα δημόσια κτίρια έως το 2027 και το 2030 αντίστοιχα.
- Τα μέτρα που απαιτούνται για την επίτευξη αυτών των στόχων θα καθοριστούν από τα κράτη μέλη στα «εθνικά σχέδια ανακαίνισης».
Αν και το πρώτο που προβάλλεται στο σχέδιο της Οδηγίας είναι η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και της κατανάλωσης ενέργειας, παράλληλα τονίζεται ότι οι ριζικές ανακαινίσεις σε περισσότερα από 35 εκατομμύρια κτίρια θα δημιουργήσουν έως 160.000 θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα. Οι προβλέψεις για ενισχύσεις με δημόσια χρηματοδότηση μέσα από διάφορα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνδυάζονται με την εμπλοκή των τραπεζών και τις εγγυήσεις του Δημοσίου προκειμένου αυτές να μην αρνηθούν τη χορήγηση δανείων σε νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα. Αυτό όμως που δεν μπορεί να απαντηθεί είναι το πώς θα μπορέσουν να αποπληρώσουν τα δάνεια αυτά τα νοικοκυριά έτσι ώστε να μην απαξιωθούν οι κατοικίες τους αλλά και να μην ρισκάρουν να τις χάσουν σε περίπτωση που τα δάνεια «κοκκινίσουν».
Χαρακτηριστική επίσης, είναι η προσθήκη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο σχέδιο της Οδηγίας που προβλέπει να περιλαμβάνονται στις εξαιρέσεις από τους νέους κανόνες οι κοινωνικές κατοικίες δημόσιες ιδιοκτησίας , «όταν οι εν λόγω ανακαινίσεις δεν είναι ουδέτερες ως προς το κόστος ή θα οδηγούσαν σε αυξήσεις των ενοικίων για τα άτομα που ζουν σε κοινωνικές κατοικίες, που υπερβαίνουν την εξοικονόμηση στον λογαριασμό ενέργειας.» (3) Η εξαίρεση αυτή παραπέμπει σε εικόνες περιοχών και κοινωνικών ομάδων, όπου από τη μια θα υπάρχουν οι αναβαθμισμένες περιοχές του «Νέου Μπαουχάους (!)» (4) και από την άλλη οι υποβαθμισμένες περιοχές!
Χρηματιστικοποίησης της κατοικίας
Αξίζει να δούμε σε ποια συγκυρία για την κατοικία προωθείται η αναθεώρηση της Οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση μέσα από αποσπάσματα έρευνας της Γεωργίας Αλεξανδρή. (5)
«…σε αντίθεση με την πολεοδομική ιστορία της χώρας μας, σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες δημοφιλές μοντέλο κατοικίας για πολλά χρόνια ήταν οι κοινωνικές κατοικίες, δηλαδή τα συγκροτήματα κατοικίας που χτίζονται με κρατική παρέμβαση, η διαχείρισή τους γίνεται από δημοτικές αρχές ή την περιφέρεια, προσφέροντας κατοικίες με προσιτά ενοίκια. Αυτό το μοντέλο έδωσε λύση στα στεγαστικά προβλήματα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ιδιαίτερα για τις πιο ευάλωτες οικονομικά ομάδες. Ιδεολογικά στηριζόταν στην αντίληψη της κατοικίας ως κοινωνικό αγαθό, ως πρόνοια που παρέχεται από το κράτος… Από τη δεκαετία του 1970, με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού σε διεθνές επίπεδο, οι υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας αναγνώστηκαν ως δαπανηρές και οι πολιτικές επικεντρώθηκαν στην προώθηση των συμφερόντων της αγοράς… Ταυτόχρονα, οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες συνοδεύονται από αποεπενδύσεις στις κοινωνικές κατοικίες και διαμορφώνεται σταδιακά η αντίληψη ότι η ιδιοκατοίκηση προσφέρει de facto καλύτερη ποιότητα ζωής. Παράλληλα, απελευθερώνονται οι χρηματοπιστωτικές αγορές, υιοθετούνται ευνοϊκότεροι όροι στη χορήγηση δανείων, και προσφέρονται στεγαστικά δάνεια σε κοινωνικές ομάδες που προηγουμένως αποκλείονταν λόγω χαμηλού εισοδήματος και υψηλού ρίσκου…
… Ανατρέχοντας στον τρόπο που προωθήθηκε η ιδιοκατοίκηση στην Ελλάδα μέσω της αυθαίρετης δόμησης και της αντιπαροχής διαπιστώνουμε ότι τα στεγαστικά δάνεια και γενικότερα η στεγαστική πίστη δεν ήταν διαδεδομένα, ούτε συνέβαλαν στην απόκτηση κατοικίας, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις μελέτης της διεθνούς βιβλιογραφίας. Η αντιπαροχή ως πράξη στεγαστικής πολιτικής έδωσε πρόσβαση στην ιδιοκατοίκηση στις περισσότερες κοινωνικές ομάδες ανεξαρτήτως εισοδηματικών δυνατοτήτων, περιορίζοντας σημαντικά -ίσως κιόλας εξαλείφοντας- τα κρατικά έξοδα για κοινωνική κατοικία. Ο… Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ)… διασφάλιζε την ιδιοκτησία στέγης σε κοινωνικές κατοικίες που κατασκεύαζε… όπως επίσης και την επιδότηση ενοικίων. Έτσι, για την αγορά κατοικίας ενεργοποιούνταν οι ιδιωτικές αποταμιεύσεις, η στήριξη της οικογένειας (με παροχή χρημάτων, προίκας ή κληρονομίας) ή οι πωλήσεις γης και περιουσίας στο τόπο καταγωγής, ώστε να καλυφθούν τα έξοδα για αγορά κατοικίας στην Αθήνα…
Ωστόσο, με την εισαγωγή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, τα χρηματοοικονομικά δεδομένα της χώρας αλλάζουν… Όπως αναφέρει ο Τουσέν (2017), σε μια δεκαετία τα στεγαστικά δάνεια στην Ελλάδα αυξήθηκαν απο 5,8% του ΑΕΠ το 1999 σε 33,9% το 2009… Από το 2010 οι τιμές των ακινήτων βαίνουν μειούμενες και μέχρι το 2016 χάνουν το 40% της αξίας τους σε σχέση με προ κρίσης τα επίπεδα… Από το 2019 με την εφαρμογή εντονότερων νεοφιλελεύθερων κυβερνητικών πολιτικών, προωθούνται δύο αλληλένδετα εγχειρήματα: (i) Καταργείται ο νόμος Κατσέλη και αντικαθίσταται από το Νόμο 4738/2020 (της «Δεύτερης Ευκαιρίας»)… Σύμφωνα με αυτό, τα νοικοκυριά σε υπερημερία μπορούν να παραμένουν στο σπίτι τους αλλά ως ένοικοι… (ii) Εγκρίνεται το πρόγραμμα «Ηρακλής», το πρώτο πρόγραμμα τιτλοποίησης και στεγαστικών δανείων , με βάση το οποίο το «κόκκινα» δάνεια μεταφέρονται σε εταιρεία ειδικού σκοπού στην Ιρλανδία (SPV), που τα τιτλοποιεί, μεταπουλώντας τα σε ξένους επενδυτές…
Έτσι οδηγούμαστε σε ένα σχήμα όπου η κατοικία χρηματιστικοποιείται αφενός από τις επενδύσεις μικρομεσαίων κεφαλαίων που εκτοπίζουν τους ενοικιαστές, και αφετέρου από τις τοποθετήσεις κεφαλαίων μεγάλων funds που μετατρέπουν τον υπερχρεωμένο ιδιοκτήτη σε ενοικιαστή. Και ενώ η κοινωνική κατακραυγή ως προς την υφαρπαγή της κατοικίας εξουδετερώνεται από επιχειρήματα ότι παραμένει το «κεραμίδι πάνω από το κεφάλι» αξίζει να αναρωτηθούμε μέχρι πότε;»
Παραπομπές
1) Το Κοινοβούλιο εγκρίνει τα σχέδια για έναν κλιματικά ουδέτερο κτιριακό τομέα έως το 2050, europarl.europa.eu
2) Το στοίχημα ενεργειακής αναβάθμισης παλαιών ακινήτων, kathimerini.gr
3) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0068_EL.pdf , άρθρο 9
4) The New European Bauhaus – Μία νέα Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία, kede.gr
5) Χρηματιστικοποίηση της κατοικίας – Τι είναι και γιατί μας αφορά;, eteron.org
