Οι καταγεγραμμένες βιντεοκλήσεις της αυτοεξόριστης Ιρανής σκηνοθέτριας Σεπιντέ Φαρσί, με την χαρισματική 25χρονη Παλαιστίνια Φατέμ, στην πολιορκημένη Γάζα, αποτελούν την πρώτη ύλη του ντοκιμαντέρ-μαρτυρία «Κράτα την ψυχή σου στο χέρι και περπάτα». Οι αφηγήσεις της Φατέμ από μια εμπόλεμη καθημερινότητα, οι συζητήσεις τους με την Σεπιντέ και οι φωτογραφίες που έστελνε από τις βομβαρδισμένες γειτονιές, συνθέτουν ένα ζωντανό ημερολόγιο της γενοκτονίας.
Η πάντα χαμογελαστή Φατέμ περιγράφει τη δύσκολη καθημερινότητα, δίχως ηλεκτρικό ρεύμα, φαγητό και νερό, ενώ ομολογεί πως της λείπουν λιχουδιές, όπως τα τσιπς, το κοτόπουλο και η σοκολάτα. Με τους εκκωφαντικούς θορύβους των βομβαρδισμών να τρυπούν συχνά το ηχητικό πεδίο, η Φατέμ αναφέρει πως βομβαρδίζουν ασταμάτητα για μέρες, αφήνοντας ολόγυρα συντρίμμια, με πολλούς νεκρούς, ωστόσο δεν χάνει την αισιοδοξία της, καθώς πιστεύει πως «δεν μπορούν να μας νικήσουν, γιατί απλά δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε».
Όσο η σκηνοθέτρια διαρκώς μετακινείται, καλεσμένη στα κινηματογραφικά φεστιβάλ διαφόρων χωρών, η Φατέμ παραμένει εγκλωβισμένη στο εμπόλεμο σκηνικό της Γάζας, μια κυνική αντίφαση, που μαρτυράει την παράνοια της βιωμένης «κανονικότητας» του πολέμου, την οποία η Φατέμ αρνείται να συνηθίσει, με μοναδική διέξοδο αυτή την πολύτιμη επικοινωνία της με τον «κανονικό» κόσμο.
Αψηφώντας τον τρόμο, η πεισματικά αισιόδοξη Φατέμ βγαίνει στο δρόμο ζωσμένη με τη φωτογραφική μηχανή της, απαθανατίζοντας σοκαριστικές εικόνες Παλαιστινίων, που προσπαθούν να επιβιώσουν. Αναφέροντας «Η ελπίδα είναι πολύ επικίνδυνη, κάθε φορά που βγαίνεις έξω στο δρόμο, κρατάς την ψυχή σου στα χέρια και περπατάς» φωτογραφίζει αυτοσχέδια παζάρια κάτω από πολύχρωμες ομπρέλες, όπου μητέρες με μωρά στην αγκαλιά αναζητούν τροφή και παιδιά που κουβαλούν μπιτόνια ψάχνουν για νερό, με φόντο βομβαρδισμένες πολυκατοικίες. Συχνά κρεμασμένα χαλιά αντικαθιστούν γκρεμισμένους τοίχους, ώστε οι άνθρωποι να συνεχίσουν να ζουν στα ρημαγμένα σπίτια τους. Εικόνες όπως ο άντρας καθισμένος σε πολυθρόνα να βράζει νερό για τσάι, έξω από το μισογκρεμισμένο σπίτι του, τα παιδιά που παίζουν ανάμεσα στα ερείπια ή ποδηλατούν στους λιγοστούς δρόμους δίχως μπάζα, τα βομβαρδισμένα νοσοκομεία, σχολεία και οι κατεστραμμένες γειτονιές καταγράφουν το χάος που δημιούργησε ο ισραηλινός στρατός, τεκμηριώνοντας το ζοφερό πρόσωπο της αδιανόητης γενοκτονίας.
Με το πάντα λαμπερό της χαμόγελο να γεμίζει την οθόνη, στα περιοριστικά κοντινά πλάνα της βιντεοκλήσης, η Φατέμ γίνεται η αντιστασιακή φωνή ολόκληρης της Παλαιστίνης, καθώς η οθόνη γεμίζει από εικόνες που μαρτυρούν πως έστω και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, οι Παλαιστίνιοι δεν εγκαταλείπουν. Με μέλημα οι φωτογραφίες της να βοηθήσουν στη συνειδητοποίηση της αλήθειας του πολέμου, η Φατέμ μετατρέπεται στην ατρόμητη φωτορεπόρτερ που ονειρευόταν, απόφαση που ωστόσο θα πληρώσει ακριβά.
Δακρυσμένη, απαριθμεί τους λατρεμένους συγγενείς -γιαγιά, θείο και πολλά ξαδερφάκια- που έχασε στους πρόσφατους βομβαρδισμούς. Όταν η σύνδεση παραμένει αδύνατη, στέλνει στην Σεπιντέ ηχητικά μηνύματα των βομβαρδισμών. Παρά τις διαρκείς διακοπές και επανασύνδεσεις, η επικοινωνία πραγματοποιείται με χίλια ζόρια, καταγράφοντας ένα συγκλονιστικό χρονικό της ζωής στην εμπόλεμη ζώνη, που έμελλε να αποτελέσει και το χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου της ίδιας.
Η αφηγηματική ροή των βιντεοκλήσεων διακόπτεται πότε από εμβόλιμα πλάνα ειδησεογραφικών τηλεοπτικών δελτίων, ενισχύοντας την αίσθηση χρονογραφήματος, πότε από τις ενότητες με τις φωτογραφίες της Φατέμ, υπό τους ήχους τραγουδιών με ποιητικούς στίχους που έγραψε και τραγουδάει η ίδια, συχνά παίζοντας κιθάρα, ενώ οι στιγμές που η Σεπιντέ ανοίγει στην γατούλα της, στο σπίτι της στην Γαλλία, σε μια μακρινή, διαφορετική συνθήκη ύπαρξης, λειτουργούν ως μικρές ανάσες.
«Στη Γάζα πεθαίνεις είτε από βόμβες είτε από πείνα, ο λιμός μας επηρεάζει. Είναι πολύ δύσκολο, δεν υπάρχει τίποτα να φάμε, λιμοκτονούμε» αναφέρει η Φατέμ, ενώ άλλοτε μοιάζει αποκομμένη από την πραγματικότητα, ομολογώντας ότι μερικές φορές δεν μπορεί να σταθεί όρθια. «Δεν υπάρχει λόγος για ό,τι κάνουν, θέλουν να καταστρέψουν την πόλη, να σβήσουν τα απομεινάρια της από τα μυαλά μας», δηλώνει οργισμένη, εν μέσω βομβαρδισμών. Στην τελευταία συνομιλία τους, στις 15/4/2025, η Φατέμ ενθουσιάζεται μαθαίνοντας πως επέλεξαν το ντοκιμαντέρ αυτό στο φεστιβάλ Καννών και δήλωσε πως παρότι σκόπευε να πάει στις Κάννες, θα επέστρεφε στη Γάζα, τονίζοντας «Δεν θέλω να φύγω, ας γίνουν αυτές οι προβολές αφορμές για περαιτέρω αφύπνιση υπέρ της απελευθέρωσης της Παλαιστίνης».
Η Σεπιντέ Φαρσί παρευρέθηκε στην Αθήνα τον Οκτώβρη, στα πλαίσια της πρεμιέρας του ντοκιμαντέρ στις 31ες Νύχτες Πρεμιέρας και αποκάλυψε συγκινημένη τον τραγικό επίλογο του ντοκιμαντέρ, όπως αναγράφεται στο απότομο τέλος. Η αγέρωχη πρωταγωνίστρια δολοφονήθηκε στις 16/4/2025 από τις ισραηλινές δυνάμεις κατοχής, μαζί με σχεδόν όλα τα μέλη της οικογένειάς της, πλην της μητέρα της, της μοναδικής επιζήσασας, από βόμβα που έπεσε στο σπίτι της στη Γάζα, μια μέρα μετά την ανακοίνωση της συμμετοχής της ταινίας στο φεστιβάλ Καννών. Στη συζήτηση μετά την προβολή, η Σεπιντέ ανέφερε ότι παρακινήθηκε να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για την Παλαιστίνη, επειδή δεν ακουγόταν η φωνή των Παλαιστινίων στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Επιχειρώντας να προσεγγίσει την απροσπέλαστη Γάζα, βρέθηκε αρχικά στο Κάιρο να κινηματογραφεί τα καραβάνια των Παλαιστίνιων προσφύγων, μέχρι που τυχαία ένας φίλος την έφερε σε επαφή με την Φατέμ. Η εξαιρετική επικοινωνία τους εξαρχής την έπεισε πως η Φατέμ θα αποτελούσε το επίκεντρο του ντοκιμαντέρ, με τις βιντεοκλήσεις επί ένα χρόνο να γίνονται σταδιακά το σώμα της ταινίας, ενώ τα ειδησεογραφικά δελτία που κινηματογραφούσε χρονολογούν κάθε συνομιλία, με το μοντάζ να γίνεται σχεδόν παράλληλα με το γύρισμα.
Η φωτογραφική δουλειά της Φατέμ έχει δημοσιευτεί στη Γαλλία, ενώ παράλληλα με την προβολή της ταινίας διοργανώθηκαν και εκθέσεις των φωτογραφιών της. Η Σεπιντέ τόνισε ότι ο θάνατος της Φατέμ συνδέεται άμεσα με πολλές άλλες στοχευμένες περιπτώσεις, με περισσότερους από 300 θανάτους Παλαιστίνιων δημοσιογράφων και αναφέρθηκε στην έρευνα της Forensic Architecture (γνωστής σε μας από τη διερεύνηση της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα), που δημοσιεύτηκε στις 14/5/2025, η οποία αποδείκνυε πως επρόκειτο για στοχευμένη επίθεση στο συγκεκριμένο σπίτι, δεδομένου ότι είχαν προηγηθεί δυο μεγάλες τηλεοπτικές συνεντεύξεις της Φατέμ, σε αραβικά κανάλια, όπου δήλωνε πως με τη φωτογραφική καταγραφή της σκόπευε να δημιουργήσει ένα αρχείο της γενοκτονίας, ώστε αυτές οι εικόνες να μην λησμονηθούν.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
INFO
Το 38ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου (20-26/11/2025 στους κινηματογράφους CINOBO Όπερα 1, Νιρβάνα Cinemax 2 και Studio New Star) περιλαμβάνει Διαγωνιστικό Τμήμα και αφιερώματα στα ντοκιμαντέρ του Nick Broomfield, στον κινηματογράφο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919–1933) «Από τον Caligari στον Hitler», στο Ρεβιζιονιστικό Γουέστερν κ.ά.: panoramafest.gr/
5ο αφιέρωμα «Cinema made in Italy» (20-23/11/2025) στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, με πρόσφατες ταινίες, αντιπροσωπευτικές του ιταλικού σινεμά σήμερα, παράλληλα με δύο παλιότερες του ’50, σε νέα αποκατάσταση: tainiothiki.gr/el/
16ο Ethnofest – Διεθνές Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας (25-30/11/2025 στο ΑΣΤΟΡ). Σε συνεργασία με το ΦΚΘ, στο αφιέρωμα «Γεωγραφία του Βλέμματος: Η εκτός σχεδίου Ελλάδα (1950 – 2000)», προβάλλονται σπάνια ελληνικά ντοκιμαντέρ: www.ethnofest.gr/el/
Για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος προβάλλει 22 και 23/11/2025, στις 17:30, το «MAUTHAUSEN», γυρισμένο στο Μαουτχάουζεν, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία του Αρίσταρχου Παπαδανιήλ, μουσική Μίκη Θεοδωράκη και αδημοσίευτο κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Στις 24-26/11/2025, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος τιμά τον Νίκο Καβουκίδη, που μετρά 70 χρόνια πίσω από την κάμερα, προβάλλοντας ταινίες, όπου ήταν διευθυντής φωτογραφίας: tainiothiki.gr/el/
