Δανείζομαι τον τίτλο μιας γνωστής κινηματογραφικής ταινίας (1983) του σκηνοθέτη Ναγκίσα Όσιμα, στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Ντέιβιντ Μπάουι. Το θέμα εκτυλίσσονταν σε ένα ιαπωνικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Βρετανών αιχμαλώτων κατά το έτος 1942. Όχι, κατηγορηματικά όχι, δεν υπάρχει κανένας συμβολικός συνειρμός με όσα συμβαίνουν σήμερα. Προς Θεού!
Τον δανείζομαι επειδή έχω μείνει έκπληκτος για την τόση φροντίδα που κάνουν όλοι οι επίσημοι φορείς για να περάσουμε όμορφα Χριστούγεννα, σαν κανονικοί άνθρωποι. Όλοι οι κυβερνητικοί φορείς, ακόμα και τα ευρωενωσιακά όργανα, έχουν πέσει με τα μούτρα στη δουλειά ώστε να έχουμε κάπως κανονικά Χριστούγεννα. Χωρίς λοκντάουν και με ανοικτά όλα τα μαγαζιά και χώρους. Όχι για όλους βέβαια, αλλά για τους περισσότερους, τους πιστοποιημένους, τους «ταμειακά εντάξει». Όσοι έχουν το «διαβατήριο», οι κανονικοί άνθρωποι δηλαδή, θα μπορούν να περάσουν καλά Χριστούγεννα – εφόσον τους το επιτρέπει το βαλάντιό τους.
Οι «άλλοι», ξέρετε ποιοι, θα τα περάσουν κλεισμένοι στο χώρο τους. Και ορισμένοι από αυτούς, οι άνω των 60, εφόσον δεν βάλουν μυαλό, θα πληρώνουν μηνιαίο πρόστιμο 100 ευρώ – είτε έχουν είτε δεν έχουν λεφτά.
Η κατρακύλα δεν έχει πάτο όπως φαίνεται, και μάλλον η πορεία προς ένα ψηφιακό ολοκληρωτικό μοντέλο είναι μονόδρομος που θα ακολουθηθεί έτσι κι αλλιώς. Αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας είναι κάτι πολύ ευρύτερο και συνολικότερο από την απλή ή έστω φορσέ αντιμετώπιση μιας επιδημίας που απειλεί την υγεία όλων των ανθρώπων. Η πανδημία αποτελεί ένα πολύ καλό εφαλτήριο για την προώθηση μέτρων, νορμών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων, κομμένων και ραμμένων στα πρότυπα της «δυαδικής κοινωνίας» και επαυξημένων με όλα τα επιτεύγματα της Επιστήμης.
Το φάντασμα της υποχρεωτικότητας και η αναστολή της Δημοκρατίας
Σε ολόκληρη την Ευρώπη στήνεται το σκηνικό της υποχρεωτικότητας, χωρίς κανείς να αισθάνεται την ανάγκη να απολογηθεί για την πλήρη αποτυχία όλων των πολιτικών που ακολουθήθηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας δύο χρόνια τώρα. Η απάντηση που δίνουν είναι ότι η «φυσικότητα» του κορωνοϊού είναι τέτοια που επιφέρει γενικώς μεταλλάξεις, η ατομική ευθύνη των πολιτών είναι εξασθενημένη εντός των κοινωνιών, επομένως φταίνε για όλα οι πολίτες που δεν εφαρμόζουν τα εμβολιαστικά προγράμματα. Τελεία και παύλα.
Τώρα καταφεύγουν στην ανοικτή «υποχρεωτικότητα». Μέχρι τώρα εφάρμοζαν την καλυμμένη υποχρεωτικότητα, τώρα ήρθε η ώρα των διαταγμάτων και της στέρησης των δικαιωμάτων. Στο όνομα της κοινωνίας, με την ανοχή ενός τμήματός της, οι ελίτ προχωρούν σε έναν αντιδημοκρατικό κατήφορο και ανατινάζουν δεοντολογίες, δικαιώματα, ελευθερίες, φτάνει να καταναλωθεί –με πιο μαρξιστικούς όρους, να πραγματοποιηθεί– ένα εμπόρευμα που φέρει το όνομα εμβόλια. Η μονοκαλλιέργεια και η μονοπώληση από αυτήν την άκρως εμπορευματοποιημένη μορφή αντιμετώπισης μιας πανδημίας, της οποίας μοιάζει να επιθυμείται η παράταση κι όχι η αποτελεσματική αντιμετώπιση.
Ο εκπρόσωπος των Ιταλών βιομηχάνων χαρακτήρισε τους ανεμβολίαστους «λιποτάκτες», προσθέτοντας ότι στον πόλεμο οι λιποτάκτες εκτελούνται… Με τον τρόπο αυτό δήλωνε ότι είναι ανοικτό το πεδίο για έναν αντιδημοκρατικό κατήφορο καταπάτησης ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, ανοικτής κατάργησης της δημοκρατίας
Όσοι δεν πειθαρχούν σε αυτό το νέο credo κηρύσσονται αντικοινωνικοί, ανορθολογιστές, αρνητές, ακροδεξιοί, φασίστες και ό,τι άλλο θεωρηθεί κατάλληλο για τον στιγματισμό, όπως «ψεκασμένοι» και «τσαρλατάνοι». Ο εκπρόσωπος των Ιταλών βιομηχάνων χαρακτήρισε τους ανεμβολίαστους «λιποτάκτες», προσθέτοντας ότι στον πόλεμο οι λιποτάκτες εκτελούνται… Με τον τρόπο αυτό δήλωνε ότι είναι ανοικτό το πεδίο για έναν αντιδημοκρατικό κατήφορο καταπάτησης ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, ανοικτής κατάργησης της δημοκρατίας.
Τα νέα διατάγματα μιας αφανούς αλλά υπαρκτής «Κομαντατούρ»
Το ζήτημα της κατάργησης του δημόσιου χώρου (που αποτελεί το μεγαλύτερο παγκόσμιο πείραμα κοινωνικής μηχανικής) είναι απείρως πιο σοβαρό από αυτά που περιγράφονται στην ταινία «Καλά Χριστούγεννα κύριε Λώρενς». Διότι, απλούστατα, αφορά τεράστια παγκόσμια μεγέθη. Διότι δεν μπαίνει γύψος σε μια ξεχωριστή χώρα: μπαίνουν τα θεμέλια μιας παγκόσμιας ψηφιακής δικτατορίας, στην οποία όλα όσα γνωρίζαμε ως πολιτισμό, δικαιώματα, δημόσιο χώρο, νομικό πολιτισμό, βιοηθική κ.λπ. ανατινάσσονται. Και αντικαθίστανται από νέα διατάγματα μιας αφανούς αλλά υπαρκτής «Κομαντατούρ» που εκπροσωπεί τα συμφέροντα μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας, του 1%, και των αναδιατάξεων που γίνονται στο εσωτερικό τους.
Λαοί, έθνη, χώρες, περιφέρειες, υποήπειροι και ήπειροι αντιμετωπίζονται ως «καύσιμη ύλη» για μια νέα εκτίναξη του σε βαθύτατη κρίση καπιταλιστικού συστήματος. Το τεχνοοικονομικό σύμπλεγμα και το ψηφιοποιημένο εποικοδόμημα με όλους τους χειριστικούς και κατασταλτικούς μηχανισμούς, και η εκσφενδόνιση του βιοπολιτικού ελέγχου σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής, δεν αποτελούν σενάρια επιστημονικής φαντασίας, αλλά πραγματοποιούμενα σκηνικά της ψηφιακής α/κοινωνίας.
Ο Κώστας Κάππος*, όταν διαφοροποιήθηκε από το ΚΚΕ, έθεσε ένα ζήτημα σοβαρό: το ότι δεν βλέπαμε ή δεν παραδεχόμασταν το τι συνέβαινε στον «υπαρκτό σοσιαλισμό» δεν ήταν μια γνωστική αδυναμία ή ένα σφάλμα, αλλά ένα ταξικό ζήτημα. Σήμερα όσοι δεν βλέπουν σε ποιον προθάλαμο έχουμε εισέλθει θα πρέπει να αναρωτηθούν σοβαρά –εφόσον νοιάζονται– το εξής: Γιατί δεν βλέπουν ότι πρόκειται για έναν Μεγάλο Μετασχηματισμό με αντιδραστικότατο πρόσημο και με άκρως επικίνδυνες προοπτικές γενικά για τη ζωή επί του πλανήτη;
* Στέλεχος του ΚΚΕ με πλούσια αντιδικτατορική δράση, που υπέστη διώξεις και φρικτά βασανιστήρια την περίοδο της Χούντας. Μετέπειτα βουλευτής του ΚΚΕ μέχρι το 1989, οπότε αποχώρησε καταγγέλλοντας τη συγκυβέρνηση Αριστεράς (ΚΚΕ-ΕΑΡ) και Ν.Δ. Η αναφορά που κάνουμε υπάρχει στο βιβλίο του «Κριτική του σοβιετικού σχηματισμού» (εκδόσεις Αλφειός, 2002).
Χριστουγεννιάτικος διάκοσμος, αλλά…
Ναι, έρχονται γιορτές και όλοι θέλουν να ξενοιάσουν, να ξεσκάσουν λίγο. Φυσιολογικό και ανθρώπινο. Ίσως και να χρειάζεται λίγη υπερβολή ακόμα και στον διάκοσμο, στα φωτάκια και τους στολισμούς. Όμως πρέπει να ειπωθεί ακόμα πως τα κοντέινερ με τα εμπορεύματα είναι σταματημένα σε διάφορα λιμάνια, τα χρηματιστήρια ανησυχούν πολύ, οι διεθνείς οργανισμοί αλλάζουν τις προβλέψεις και ανακοινώνουν ότι η ανάκαμψη δεν έρχεται όπως την περίμεναν, ο πληθωρισμός ανεβαίνει συνεχώς, τα τιμολόγια –ειδικά στα καύσιμα και την ενέργεια– εκτοξεύονται, η ακρίβεια κτυπά τα πιο αδύναμα νοικοκυριά. Η οικονομική και η ενεργειακή κρίση, πλάι στην οικολογική (προσθέστε και τη γεωπολιτική), είναι εδώ, μαζί με την υγειονομική κρίση. Από κοντά –και ομιλούν λίγο για αυτές– βρίσκονται η κοινωνική και η πολιτική κρίση.
Όποιος βλέπει μόνο την υγειονομική κρίση ξεχνώντας όλες τις άλλες μορφές και εκδηλώσεις της πολυοργανικής κρίσης: Πρώτον, έχει έναν πολύ περιορισμένο ορίζοντα και εύκολα μπορεί από υποκείμενο να μετατραπεί σε αντικείμενο του συστημικού χειρισμού. Δεύτερον (σημαντικότερο), δεν μπορεί να εντοπίσει την εστία που παράγει και αναπαράγει σε γιγάντιες κλίμακες όλες τις αντιθέσεις – ούτε καν να προσδιορίσει τους όρους μιας διεξόδου ακόμα και στο θέμα της πανδημίας.
Ας το επαναλάβουμε ακόμα κι αν γινόμαστε κουραστικοί: Η ελευθερία, η δημοκρατία, το φρόνημα, η αλληλεγγύη είναι άκρως θεραπευτικές ιδιότητες. Όταν λείπουν από την πραγματική ζωή και αφεθεί η «υποχρεωτικότητα» στα χέρια των ελίτ της παγκοσμιοποίησης τότε…
«Καλά Χριστούγεννα κύριε Λώρενς». Ή αλλιώς, «βράστα Χαράλαμπε!»
