Οι μηχανισμοί προπαγάνδας ενεργοποιούνται για να νομιμοποιήσουν τους πολέμους που γίνονται με το πρόσχημα της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Jean Bricmont, εξετάζει τις μεθοδεύσεις για τη δημιουργία αυτού του απαραίτητου υπόβαθρου, για τη διεξαγωγή των σύγχρονων πολέμων και κάνει συγκρίσεις με τα αντίστοιχα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στήριξη της αποικιοκρατίας και των πολέμων, πραξικοπημάτων και εισβολών σε ανεξάρτητες χώρες, με πρόσχημα την πρόληψη ή καταστολή της κομμουνιστικής απειλής.
Όλοι μηχανισμοί προπαγάνδας που διαθέτουν οι κυβερνήσεις, συνεπικουρούμενες από τα μονοπωλιακά ελεγχόμενα και διαπλεκόμενα ΜΜΕ, αλλά και από μια μεγάλη κατηγορία διανοουμένων, συγγραφέων, καλλιτεχνών και πανεπιστημιακών, ενεργοποιούνται για να νομιμοποιήσουν τους πολέμους που γίνονται με το πρόσχημα της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Jean Bricmont, καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Λουβέν, στο Βέλγιο, στο βιβλίο του Ανθρωπιστικός Ιμπεριαλισμός – Χρησιμοποιώντας τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για την Προώθηση του Πολέμου (εκδ. Monthly Review Press, New York), εξετάζει τις μεθοδεύσεις για τη δημιουργία αυτού του απαραίτητου υπόβαθρου, για τη διεξαγωγή των σύγχρονων πολέμων και κάνει συγκρίσεις με τα αντίστοιχα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν για τη στήριξη της αποικιοκρατίας και των πολέμων, πραξικοπημάτων και εισβολών σε ανεξάρτητες χώρες, με πρόσχημα την πρόληψη ή καταστολή της κομμουνιστικής απειλής. Όλα τα νεότερα και παλαιότερα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι οι πραγματικές αιτίες των πολέμων δεν έχουν τίποτα το απελευθερωτικό, δημοκρατικό ή ανθρωπιστικό.
Φιλοπόλεμοι προοδευτικοί
Όταν άρχισε ο πόλεμος στο Κόσοβο, το 1999, βρέθηκα εντελώς απομονωμένος. Στη δεξιά, υπήρχαν ακόμα κάποιοι της ρεάλ-πολιτίκ που δεν θεωρούσαν λογικό να εξαπολυθεί πόλεμος ενάντια στη Σερβία, για να ευχαριστήσουν τη Γερμανία και τις ΗΠΑ. Αλλά στην Αριστερά, η ιδέα της ανθρωπιστικής επέμβασης έγινε δεκτή, σχεδόν ομόφωνα, ακόμα και μέσα σε οργανώσεις που είχαν διατηρήσει επαναστατικές ονοματολογίες, τροτσκιστικές, κομμουνιστικές ή αναρχικές.Όλοι παραδέχονται ότι είναι αδύνατη η Αριστερά, εν μέρει γιατί δεν μπόρεσε να προτείνει μία επαρκή πνευματική απόκριση στην ιδεολογική επίθεση που εξαπόλυσε η δεξιά, μετά την πτώση του κομμουνισμού και, αντιθέτως, εσωτερικοποίησε πολύ επιμελώς τα επιχειρήματα που προώθησε η δεξιά, στην πορεία αυτής της εκστρατείας.
Ιστορικά, μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι η Αριστερά αντιπροσωπεύει, χοντρικά, τρεις τύπους αγώνα:
Για τον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγής.
Για την ειρήνη, ενάντια στον ηγεμονισμό, τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία.
Για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων του ατόμου, της ισότητας των φύλων, των μειονοτήτων και του περιβάλλοντος. Η «νέα Αριστερά» επικέντρωσε την κύρια προσοχή της στο τρίτο – πολύ συχνά σε βάρος των άλλων δύο.
Η αποικιοκρατία βασίστηκε στην επιχειρηματολογία ότι οι λαοί ήταν «βάρβαροι» επειδή είχαν «βάρβαρα έθιμα» και έπρεπε να εκπολιτιστούν. Η ίδια επιχειρηματολογία χρησιμοποιείται σήμερα εναντίον των μουσουλμάνων. Παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, απουσία δημοκρατίας ή η μοίρα των γυναικών στις μουσουλμανικές χώρες, αποτελούν τη σύγχρονη εκδοχή αυτών των βάρβαρων εθίμων.
Στην αντιπαράθεση, αναπτύχθηκαν στη Δύση τρία είδη αντίδρασης: Πρώτο, του σχετικισμού που αρνείται ότι υφίσταται ένα αντικειμενικό ή οικουμενικό κριτήριο που επιτρέπει σε κάποιον να πει ότι τέτοιες συνήθειες είναι βάρβαρες. Δεύτερο, του ανθρωπιστικού ιμπεριαλισμού που χρησιμοποιεί την καταγγελία τέτοιων εθίμων για να νομιμοποιήσει τις επεμβάσεις και τους πολέμους μας. Και, τελικά, η άποψη που υπερασπίζομαι, η οποία εξαρχής παραδέχεται το βάρβαρο χαρακτήρα τέτοιων εθίμων, αλλά θεωρεί ότι οι επεμβάσεις μας κάνουν περισσότερο κακό από καλό, και σε σχέση με τον προαναγγελθέντα στόχο να κάνουμε τη βαρβαρότητα να υποχωρήσει.
Τα έθνη, όπως τα άτομα, μπορούν να αλλάξουν και να βελτιώσουν τις συμπεριφορές τους, αλλά χρειάζονται χώρο και κάποιο χρονικό διάστημα για να το κάνουν αυτό, χωρίς βίαιες επεμβάσεις.
Το κίνημα των αδεσμεύτων χωρών στην Κουάλα Λουμπούρ (2003), απέρριψε το «δικαίωμα» των ανθρωπιστικών επεμβάσεων που δεν έχει βάση ούτε στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ ούτε στο Διεθνές Δίκαιο.
Στην περίοδο της αποικιοκρατίας δεν υπήρχε κανένας δικτάτορας που εμπόδιζε να εφαρμοστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα από τις μητροπόλεις. Εξάλλου, υπάρχει αξιοσημείωτη ποσότητα «βαρβαρότητας» στις δικές μας «πολιτισμένες» χώρες, ειδικά στις μεταξύ τους σχέσεις (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος-χωρίς Χίτλερ, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κ.λπ.).Είναι μεγάλη τραγωδία ότι ανάμεσα στους Πράσινους, τουλάχιστον ανάμεσα στους Ευρωπαίους, αυτή η σύνδεση χάθηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια των πολέμων του Κοσόβου και του Αφγανιστάν, τους οποίους οι περισσότεροι απ’ αυτούς υποστήριξαν σε ανθρωπιστικό επίπεδο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις ιδεολογικές στρεβλώσεις που εξαπλώθηκαν πλατιά στην Αριστερά, κατά τη διάρκεια της περιόδου της αυτοκρατορικής ιδεολογικής ανασυγκρότησης, που ακολούθησε το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ.
Η υποτιθέμενη ανάγκη υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με στρατιωτικά μέσα είναι, στην πραγματικότητα, ο ιδεολογικός Δούρειος Ίππος του δυτικού επεμβατισμού μέσα στα ίδια τα κινήματα που αντιτίθενται σ’ αυτόν, σε επίπεδο αρχής. Η δύναμη ενός ιδεολογικού συστήματος έγκειται στην έκταση που οι προϋποθέσεις του είναι αποδεκτές από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι οι ίδιοι είναι οι πιο ριζοσπαστικοί κριτές του.
Βλέποντας το από μια απόσταση χρόνου και χώρου, η Δύση παρουσιάζει μια εικόνα ολόπλευρης αδιαφορίας στις εγκληματικές πολιτικές που εφαρμόζονται με μια τελείως καθαρή συνείδηση, που συμβολίζεται από τον «ανθρωπιστικό» επεμβατιστή Μπερνάρ Κουσνέρ που προσφέρει ηθικιστική κάλυψη στον κυνισμό του Ντόναλντ Ράμσφελντ.
Φιλελεύθεροι ιμπεριαλιστές
Στην Ευρώπη, ειδικά στη Γαλλία, όπου οι επαναστατικές αυταπάτες εξασθενούσαν, η διανόηση έκανε μία μεγάλη στροφή, από τη συστηματική κριτική της εξουσίας που συνδεόταν με τον Σαρτρ και τον Φουκό στη συστηματική της υπεράσπιση -ειδικά την εξουσία των ΗΠΑ- εκφρασμένη από τη ανάδειξη των «νέων φιλοσόφων» σε τηλεοπτικούς αστέρες. Η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έγινε το κύριο επιχείρημα της νέας πολιτικής επίθεσης ενάντια στο σοσιαλιστικό μπλοκ και τις χώρες του Τρίτου Κόσμου που έβγαιναν από τα δεσμά της αποικιοκρατίας.
Μετά την παταγώδη αποτυχία της πολιτικής των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και αλλού, η αμερικανική πολιτική εμφάνισε τα ανθρώπινα δικαιώματα ως την «ψυχή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής».
Οι διανοούμενοι έχουν τα μέσα να είναι καλύτερα πληροφορημένοι και συχνά γνωρίζουν ότι οι απειλές που επικαλούνται οι κυβερνήσεις είναι διογκωμένες. Εντούτοις, αυτοί είναι εκείνοι που εφευρίσκουν και εσωτερικοποιούν την ιδεολογία του ανθρωπιστικού πολέμου σαν ένα μηχανισμό νομιμοποίησης.
«Να σκοτώνεις εκατό χιλιάδες ανθρώπους επειδή υποπτεύεσαι ότι κάποιοι έχουν στερηθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα φαίνεται αντιφατικό. Κι όμως, ο φανατισμός των πρωταθλητών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει οδηγήσει στο να στερούνται τα δικαιώματά τους και τη ζωή τους πολύ περισσότεροι άνθρωποι από τον αριθμό εκείνων που θέλουν να σώσουν…», έχει δηλώσει ο Μ. Μαχατίρ, πρωθυπουργός της Μαλαισίας.
Είναι χειρότερη η ύπαρξη πολιτικών κρατουμένων από το θάνατο παιδιών από πείνα και αρρώστιες; Ο Μπρεχτ έλεγε «προηγείται το φαγητό και ακολουθεί η ηθική». Αλλά κι ο πρόεδρος Σιράκ, που αντιτάχθηκε στον πόλεμο του Ιράκ, δήλωνε στην Τυνησία: «Τα πρώτα ανθρώπινα δικαιώματα είναι να τρως, να έχεις ιατρική φροντίδα, να μορφώνεσαι και να στεγάζεσαι».
Σύμφωνα με το Χάρτη της Νυρεμβέργης (1945), «ο επιθετικός πόλεμος είναι το ύψιστο διεθνές έγκλημα, το οποίο διαφέρει από τα άλλα εγκλήματα πολέμου στο ότι εμπεριέχει, αθροιστικά, όλα τα άλλα στο σύνολό τους», γράφει ο Μάικλ Μάντελ, Καναδός καθηγητής διεθνούς δικαίου.
Μία από τις πιο επικίνδυνες πλάνες που θλίβει τα ευρωπαϊκά προοδευτικά, οικολογικά και ειρηνικά κινήματα είναι η πεποίθηση ότι μόνο αν η Ευρώπη μπορούσε να ενισχύσει την άμυνά της και να ενωθεί, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις ΗΠΑ. Αλλά, μήπως η Ευρώπη δεν είναι τόσο διαφορετική;
Κατά τη διάρκεια του βραχύβιου πραξικοπήματος κατά του Τσάβες, η ανακοίνωση της ισπανικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης λέει πολλά για τις δημοκρατικές ευαισθησίες ορισμένων Ευρωπαίων: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηλώνει την εμπιστοσύνη της στη μεταβατική κυβέρνηση, αναφορικά με το σεβασμό των δημοκρατικών αξιών και θεσμών, έτσι ώστε η τρέχουσα κρίση να ξεπεραστεί στο πλαίσιο μιας εθνικής συνεννόησης και με πλήρη σεβασμό για τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες». Μετά την κατάρρευση του πραξικοπήματος, η Ε.Ε. καλωσόριζε «την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών» ενώ έκφραζε τις «ανησυχίες» της εν όψει των ενεργειών στις οποίες προέβαινε ο Τσάβες, εναντίον εθνικών και ξένων οικονομικών συμφερόντων.
Και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, επί ευρωπαϊκού εδάφους, δημιουργήθηκε ουσιαστικά σαν όπλο ενάντια στους ηγέτες των αδύναμων αλλά δύστροπων χωρών (π.χ. Μιλόσεβιτς) και σαν μέσο για να νομιμοποιούν επεμβάσεις και πολέμους.
Τι κοινό έχει σε επίπεδο πολιτικών στόχων η Αριστερά με τον Δαλάι Λάμα, τον Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσόβου, τους Τσετσένους αποσχιστές, τον Νατάν Σαράνσκι και τον Βάκλαβ Χάβελ; Η Αριστερά δεν μπορεί να έχει κοινά με ακραίους εθνικιστές, μυστικιστές ή σκληρούς υποστηρικτές των ΗΠΑ ή του ισραηλινού εποικισμού. Κι όμως, αυτά τα άτομα και κινήματα έτυχαν ισχυρής υποστήριξης από τη δυτική Αριστερά.
«Χρήσιμοι ηλίθιοι» είναι κατά τον σπουδαίο ιστορικό Τόνι Τζουντ όσοι διανοούμενοι στηρίζουν τους πολέμους. Λίγοι συνειδητοποίησαν το λάθος τους, όπως ο Johann Hari, που γράφει ότι δεν φαντάστηκε ότι θα καταστρεφόταν η οικονομία του Ιράκ με μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, 60% ανεργία, συστηματικά βασανιστήρια και δέκα χιλιάδες εξαφανισμένους σε μυστικές φυλακές.
Συχνά ξεχνιέται ότι οι εκστρατείες των ΜΜΕ εναντίον νέων «απειλών» και «εχθρών» προηγούνται κάθε μεγάλης ανάφλεξης, συχνά εφευρίσκοντας ή διογκώνοντας τις αναφερόμενες φρικαλεότητες και τις βάρβαρες πράξεις. Η δαιμονοποίηση των «αντιπάλων» ενισχύει το μίσος που κάνει τον πόλεμο αναπόφευκτο.
(σύνοψη θέσεων και απόψεων του συγγραφέα)
Υπάρχει πρόοδος και η πάλη συνεχίζεται
Ας ξανακοιτάξουμε την ιστορία σε πιο μακροπρόθεσμη βάση. Στην αρχή του 20ού αιώνα, όλη η Αφρική και μέρος της Ασίας βρίσκονταν στα χέρια των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Οι αυτοκρατορίες -Ρωσική, Κινεζική και Οθωμανική- ήταν ανήμπορες απέναντι στις δυτικές επεμβάσεις. Η Λατινική Αμερική τελούσε υπό στενότερο έλεγχο από ό,τι σήμερα. Βεβαίως, δεν άλλαξαν όλα, αλλά με εξαίρεση την Παλαιστίνη, η αποικιοκρατία έχει ριχτεί στο σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας, με κόστος εκατομμυρίων ζωών. Αυτό το τέλος της αποικιοκρατίας αποτελεί τη μεγαλύτερη κοινωνική πρόοδο της ανθρωπότητας στον 20ό αιώνα…
Οι Δυτικοί δεν παραδέχονται ότι το μεγαλύτερο γεγονός του 20ού αιώνα δεν ήταν ούτε η άνοδος και η πτώση του φασισμού, ούτε η ιστορία του κομμουνισμού, αλλά η αποαποικιοποίηση. Κανείς θα έπρεπε να θυμάται ότι, περίπου ένα αιώνα πριν, οι Βρετανοί, σε ένα πάρκο στη Σανγκάη, απαγόρευαν την είσοδο σε «σκύλους και Κινέζους». Και βεβαίως, το μεγαλύτερο κομμάτι της Ασίας και της Αφρικής βρισκόταν κάτω από ευρωπαϊκό έλεγχο. Η Λατινική Αμερική ήταν επισήμως ανεξάρτητη, αλλά κάτω από αμερικανική και βρετανική κηδεμονία, ενώ οι στρατιωτικές επεμβάσεις αποτελούσαν ρουτίνα. Όλα αυτά κατέρρευσαν στον 20ό αιώνα με πολέμους και επαναστάσεις. Μάλλον, το διαρκέστερο αποτέλεσμα της Ρωσικής Επανάστασης είναι η σημαντική υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης, στη διαδικασία αποαποικιοποίησης. Αυτή η διαδικασία απελευθέρωσε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από μία από τις πιο άγριες μορφές καταπίεσης. Αποτελεί μέγιστη πρόοδο στην ιστορία της ανθρωπότητας, παρόμοια με την κατάργηση της δουλείας στον 18ο και 19ο αιώνα.
Εντούτοις, είναι αλήθεια ότι το αποικιοκρατικό σύστημα έδωσε τη θέση του σε ένα νεοαποικιακό και οι περισσότερες πρώην αποικίες υιοθέτησαν, τουλάχιστον προς το παρόν, έναν καπιταλιστικό τρόπο ανάπτυξης.
Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της πάλης ενάντια στη νεοαποικιοκρατία, όπως ο 20ός ήταν ο αιώνας της πάλης ενάντια στην αποικιοκρατία.
Το πρώτο σημάδι ελπίδας είναι ότι οι νεοαποικιοκράτες δεν είναι τόσο ισχυροί όσο προσπαθούν να φαίνονται.
Το κύριο πρόβλημα είναι πώς θα αντιδράσουν οι Αμερικανοί στην αναπόφευκτη απώλεια της ηγεμονίας τους – με μαλακή προσγείωση ή με έκρηξη βίας;
Ζ.Μπ.
