Διάβασα τη «Γραμματική των αποθεμάτων» του Ηλία Γκότση -που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός- λίγο μετά το τέλος του «λοκ ντάουν». Η διάθεσή μου βρισκόταν κυριολεκτικά στο ναδίρ, και το άγχος μου μεγάλο για όσα μας περίμεναν και περιμένουν στη συνέχεια. Φόβοι για την υγεία, φόβοι και για τα οικονομικά αδιέξοδα. Και φυσικά μέσα σε αυτή την περίοδο δοκιμάστηκαν και οι ψυχικές μας αντοχές και οι σχέσεις μας με τους άλλους. Και συχνά μάλλον με αποτελέσματα που ενέτειναν το άγχος και τη θλίψη.
Φεύγοντας από το πλαίσιο της θεωρίας της Καταξιωτικής Συστημικής Διερεύνησης, την οποία αναλύει με θαυμάσιο τρόπο ο συγγραφέας, άρχισα να μπαίνω στην ουσία και να θέτω ερωτήσεις στον εαυτό μου. Να ανακαλύπτω –με δυσκολία ομολογώ– τα αποθέματα που όλοι έχουμε μέσα μας και βγαίνουν στην επιφάνεια ακριβώς με τις ερωτήσεις.
Όπως τα παιδιά ανακαλύπτουν τον κόσμο ρωτώντας, έτσι κι εμείς ανακαλύπτουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε εν συντομία τι είναι η Καταξιωτική Συστημική Διερεύνηση;
Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση να συζητήσουμε για την «Γραμματική των αποθεμάτων». Στο βιβλίο περιγράφεται μια επιστημονική μέθοδος η Καταξιωτική Συστημική Διερεύνηση η οποία έχει εφαρμογές σε ένα ευρύ φάσμα δράσεων που περιλαμβάνουν παρεμβάσεις σε οργανισμούς, σε κοινότητες, σε σχολικές μονάδες στην ψυχοθεραπεία.
Η κοινή συνισταμένη είναι η προσπάθεια μέσα από ερωτήσεις και διάλογο να έρθουν στην επιφάνεια τα αποθέματα των συστημάτων και τα λειτουργικά τους στοιχεία. Έτσι στην Καταξιωτική μέσα από μία διερεύνηση αναζητάμε όχι τα προβληματικά στοιχεία ή τα τραύματα αλλά τις δυνάμεις και τις επιθυμίες των ανθρώπων.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό όταν εργαζόμαστε με άτομα και ομάδες γιατί οι επιθυμίες μας για το μέλλον συνιστούν αυτό που ονομάζουμε φαντασιακό. Το φαντασιακό είναι ένας τρόπος να δημιουργούμε το μέλλον και το παρόν, για να είμαι πιο σαφής, να ορίζουμε τις ποιότητες και την αισθητική με την οποία ζούμε το παρόν μέσα από την προβολή που κάνουμε στο μέλλον. Ανάλογα δηλαδή με το πώς ονειρευόμαστε το μέλλον είναι σημαντικό να ζούμε το παρόν.
Έτσι στην Καταξιωτική έχει μια τεράστια αξία να είμαστε ταυτόχρονα συνδεδεμένοι με μία προοπτική για το μέλλον, αλλά και να το φέρνουμε στο παρόν με ένα σύνολο από πρακτικές που ορίζουν μία συμφωνία ανάμεσα στο σκοπό και στα μέσα. Λ.χ. δεν μπορούμε να ονειρευόμαστε ένα ειρηνικό κόσμο και να τον διεκδικούμε μέσα από τη βία, δεν μπορούμε να μιλάμε για σεβασμό και αξιοπρέπεια και να προωθούμε πρακτικές αποκλεισμού.
Πώς ήρθατε σε επαφή μαζί της και πόσο αποτελεσματική έχει αποδειχθεί;
Με τη συγκεκριμένη προσέγγιση ήρθα σε επαφή το 2002 μέσα από μία εκπαίδευση. Από τότε έχω εργαστεί με αυτή τη θεωρία στις φυλακές, στη Μονάδα Εφήβων του ΟΚΑΝΑ στην οποία ήμουν διευθυντής, στο Τμήμα Εκπαίδευσης του ΟΚΑΝΑ, στο οποίο είμαι επιστημονικά υπεύθυνος. Τα τελευταία χρόνια πολλά κέντρα πρόληψης αξιοποιούν αυτή την προσέγγιση σε παρεμβάσεις σε σχολεία και σε ομάδες γονέων.
Την περίοδο της καραντίνας, μία ομάδα ανθρώπων που κινούμαστε με άξονα αυτή την προσέγγιση οργανώσαμε μία σειρά από δράσεις μέσα στο διαδίκτυο όπως εθελοντικές ομάδες και ομάδες ενδυνάμωσης.
Οι ερωτήσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε πώς λειτουργούν;
Αυτό που έχει ενδιαφέρον στην Καταξιωτική είναι ότι ο/η συντονιστής/τρια μιας ομάδας δεν λειτουργεί κατευθυντικά, δεν αναζητεί τον έλεγχο αλλά μέσα από ερωτήσεις προσκαλεί την ίδια την ομάδα να φέρει στην επιφάνεια τη γνώση και την εμπειρία που υπάρχει μέσα στην ιστορία του.
Οι ερωτήσεις παίζουν ένα καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την προσέγγιση καθώς είναι ένας τρόπος για να δηλώσουμε ότι δεν γνωρίζουμε τι είναι αυτό που εξερευνούμε, μας απομακρύνουν έτσι από μία θέση βεβαιότητας και μας συνδέουν με μία θέση περιέργειας.
Όπως αντιλαμβάνομαι τις ερωτήσεις δεν είναι μία πρακτική ή απλώς ένα εργαλείο να εργαζόμαστε, είναι περισσότερο ένας τρόπος να καταλάβουμε τον κόσμο. Στη διάρκεια της καραντίνας παρατήρησα ότι παρότι το διαδίκτυο ήταν ένας καινούργιος τρόπος να συνδεόμαστε μεταφέραμε εκεί πολλές από τις συνήθειες που είχαμε σε ένα άλλο πλαίσιο σχέσεων. Αυτό με οδήγησε στο να σκεφτώ ότι πολύ συχνά οι σταθερότητές μας ορίζουν τον κόσμο που ζούμε.
Αν όμως πράγματι επιθυμούμε να εξοικειωθούμε με ένα κόσμο ρευστότητας, με ένα κόσμο στον οποίο είμαστε εκτεθειμένοι στο απρόβλεπτο και στο αβέβαιο τότε μία θέση διερώτησης, μπορεί να μας κάνει πολύ περισσότερο ανοικτούς και να συνδεθούμε με καινούργια πεδία γνώσης.
Ποια είναι τα αποθέματα που έχουμε και πώς μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε;
Καθώς με ρωτάτε για τα αποθέματα θα ήθελα να το συνδέσω με αυτό που έλεγα πριν για τα καινούργια πεδία γνώσης. Τα αποθέματα έχουν δημιουργηθεί μέσα στην ιστορία μας, μπορεί να τα έχουμε κληρονομήσει μέσα στην κουλτούρα και στον πολιτισμό μας ή μέσα στην οικογένειά μας ή ενδέχεται να τα έχουμε δημιουργήσει εμείς οι ίδιοι μέσα σε εμπειρίες ασυνέχειας, σε εμπειρίες δηλαδή μιας πρωτογενούς δράσης. Το να εξερευνήσουμε καινούργιους κόσμους, το να αποσυνδεθούμε από βεβαιότητες, από προκαταλήψεις ή από δύσκαμπτες θέσεις δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ένα άλμα στο κενό.
Αυτή η εξερεύνηση προϋποθέτει τη σύνδεση με τα αποθέματά μας τα οποία λειτουργούν σαν ένα θεμέλιο για μία γνώση που προσδοκάμε να αναδυθεί προκειμένου να διαχειριζόμαστε περισσότερο λειτουργικά τις σχέσης μας ή να μπορέσουμε να αναλάβουμε και να ανακτήσουμε τον έλεγχο σε διάφορα πεδία της ζωής μας.
Η πανδημία πόσο έχει επηρεάσει το θέμα των εξαρτήσεων; Έχουμε κάποια εικόνα;
Δεν μπορώ να σας δώσω μία σαφή απάντηση για το θέμα των εξαρτήσεων και πώς επηρεάζεται από την πανδημία. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία από έρευνες που έχουν γίνει στο παρελθόν σχετικά με τις επιδράσεις που έχει η καραντίνα στην ψυχική ζωή των ανθρώπων και εκεί πράγματι βλέπουμε να υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι επιβαρύνεται η ψυχική υγεία. Εκτιμώ ότι παρά το γεγονός ότι ήταν αναγκαιότητα να δοθεί βάρος στην ασφάλεια και την προστασία της σωματικής μας υγείας είναι τώρα καιρός να έρθει στο προσκήνιο και ένας διάλογος για το πώς μπορούμε να προστατεύσουμε και να φροντίσουμε την ψυχική μας υγεία.
Ο Ηλίας Γκότσης είναι κοινωνιολόγος και οικογενειακός συστημικός θεραπευτής, προϊστάμενος του Τμήματος Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού ΟΚΑΝΑ. Ασχολείται με τον χώρο των εξαρτήσεων από το 1991.
