της Γιάννας Γιανουλοπούλου*
Υπάρχει ένα ρητό που αποδίδεται στον αυστριακό ψυχίατρο Alfred Adler: «Είναι ευκολότερο να αγωνίζεσαι για τις ιδέες σου, παρά να ζεις σύμφωνα με αυτές». Παρόλο που μοιάζει εκτός θέματος –και το θέμα μας είναι τι συμβαίνει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της εξελισσόμενης πανδημίας– το παραπάνω απόφθεγμα είναι διαφωτιστικό, γιατί τα δύο ρήματα που περιέχει, «αγωνίζεσαι» και «ζεις», είναι τα πιο καίρια για να αναλύσουμε την πραγματικότητα εντός πανδημίας. Κάπου βέβαια εμφανίζονται και οι «ιδέες», οι παραστάσεις δηλαδή με τις οποία προσλαμβάνουμε την πραγματικότητα.
Διακινδυνεύω την απόφανση ότι στην πρωτοφανή κρίση που βιώνουμε σε παγκόσμιο επίπεδο, το πιο ανησυχητικό φαινόμενο αμέσως μετά την απώλεια σχεδόν ενός εκατομμυρίου ανθρώπινων ζωών, είναι η άρνηση θεσμών, πολιτικών σχηματισμών αλλά και πολλών προσώπων να αναθεωρήσουν τους τρόπους που σκέφτονται και δρουν. Αντιθέτως, μοιάζει να αντιμετωπίζεται η όλη κατάσταση με τα παλιά εργαλεία, με τις παλιές συνήθειες, με τα παλιά «ήθη και έθιμα».
Δεν θα περίμενε κανείς, βέβαια, να αλλάξουν την πολιτική τους οι εκφραστές του παγκόσμιου οικονομικού και πολιτικού συστήματος της παγκοσμιοποίησης. Αυτοί μάλλον επιστρέφουν στις απαρχές των εμπορευματικών σχέσεων, όταν τον 13ο αιώνα μ.Χ. στο προσθόφυλλο των βιβλίων εμπόρων ιταλικών πόλεων, αναγραφόταν η φράση «στο όνομα του Θεού και του κέρδους». Οι παγκόσμιες ελίτ και οι εν Ελλάδι εντεταλμένοι αντιπρόσωποί τους επιδιώκουν να ξεπεράσουν την κρίση της πανδημίας με το λιγότερο δυνατό κόστος (γιατί ήδη έχουν πολύ). Επομένως, όπως στις ΗΠΑ οι φτωχοί και οι μαύροι είναι η πλειοψηφία των θυμάτων της πανδημίας, έτσι και στην Ελλάδα τα λεωφορεία θα μείνουν στην ίδια τραγικά επικίνδυνη κατάσταση, τα σχολεία θα αφεθούν στο έλεος της μάσκας και τα πανεπιστήμια στην αποσάθρωση της τηλε-εκπαίδευσης. Λίγους μήνες νωρίτερα, αυτοί οι κατ’ όνομα κυβερνώντες δεν τόλμησαν ούτε να ζητήσουν υποχρεωτικά τεστ κορονοϊού από τους τουρίστες, γιατί έτσι πρόσταξαν οι Γερμανοί επιχειρηματίες του κλάδου.
Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανοιχτά με ασφάλεια, γιατί η «ιδέα» που τα συγκροτεί είναι τα βλέμματα (έστω και πάνω από τη μάσκα), η κίνηση των σωμάτων, οι βραχνιασμένες φωνές των δασκάλων, ο χώρος των αιθουσών και των αμφιθεάτρων και όχι τα «δωμάτια» τηλε-εξέτασης, η ελπίδα ότι οι μάσκες θα κατέβουν μια μέρα και τα χαμόγελα των ανθρώπων που νίκησαν την πανδημία θα λάμψουν
Δεν θα περίμενε, επίσης, κανείς, να αλλάξει στάση η επίσημη Εκκλησία και να σταθεί στο πλάι του δοκιμαζόμενου λαού, αποβάλλοντας τους μυστικισμούς της «ασφαλούς θείας κοινωνίας», οι οποίοι συντηρούν την μικρο- (ή μάλλον μεγαλο-) εξουσία της λόγω του φόβου των ανθρώπων για την αρρώστια και τον θάνατο. Γιατί εάν η γένεση των θρησκειών σχετίζεται με την διαρκή συνύπαρξή μας ως όντων με τον φόβο του θανάτου, η κοινωνική θέσμιση και η κρατικοποίησή τους συχνά συνδέθηκε με την οικοδόμηση ενός καθεστώτος ανορθολογισμού επί αυτού του διαρκώς παρόντος φόβου.
***
Θα περίμενε, όμως, κάποιος –και από ό,τι αποδεικνύεται μετά από επτά μήνες υγειονομικής κρίσης λανθασμένα– ο χώρος των πανεπιστημίων να μπορέσει να αντιμετωπίσει αυτή την κρίση με νηφαλιότητα, ψυχραιμία και κυρίως διάθεση προσφοράς στη χειμαζόμενη κοινωνία. Κι όμως… Τα ελληνικά πανεπιστήμια παραμένουν στην ουσία σε τηλε-λειτουργία από τον προηγούμενο Μάρτη. Ούτε ένα ευρώ επιπλέον δεν δόθηκε από τον κρατικό προϋπολογισμό για να επανέλθουν σε συνθήκες έστω μερικής δια ζώσης λειτουργίας. Μέσω ΕΣΠΑ επιχειρείται να βρεθούν κάποιες εμβαλωματικές λύσεις. Τα αποθεματικά των Ειδικών Λογαριασμών δεν χρησιμοποιήθηκαν. Μάλλον δεν θεωρείται αρκετά κρίσιμη η κατάσταση…
Το υπουργείο εφηύρε το στρατήγημα των 50 εγγεγραμμένων σε ένα μάθημα (μόνο τότε θα γίνονται δια ζώσης μαθήματα) για να αποφύγει σχεδόν συνολικά την δια ζώσης λειτουργία. Έτσι οι εξετάσεις του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου διεξήχθησαν –πλην ελαχίστων εξαιρέσεων– μέσα από πλατφόρμες, κάμερες, έλεγχο του χώρου όπου βρίσκεται ο εξεταζόμενος και άλλα τραγελαφικά. Βέβαια, ο βασικός στόχος ήταν ο εθισμός στην κάμερα, γιατί κατά τα άλλα οι εξετάσεις αυτές ήταν από τις πλέον αναξιόπιστες που έχουν διεξαχθεί ποτέ. Πλήθος «τουριστών-φοιτητών» βρήκαν ευκαιρία να περάσουν μαθήματα προς δόξα της ακαδημαϊκότητας.
Και τα χειρότερα δεν τελείωσαν. Το χειρότερο είναι ότι το πάλαι ποτέ κίνημα των πανεπιστημιακών σιώπησε αιδημόνως. Οι αριστεροί πάλαι ποτέ εκφραστές του –αφού πέρασαν από κυβερνητικούς και άλλους θώκους κατά την τετραετία της κυβέρνησης της αριστεράς και αφού έχουν κάνει διατριβές επί της βιοπολιτικής– δεν βρήκαν ούτε λέξη να πουν για την επανεκκίνηση των πανεπιστημίων.
Και το χειρότερο ακόμη: οι φοιτητικές παρατάξεις και δη της αριστεράς που αυτοπροσδιορίζονται ως φοιτητικό κίνημα, δεν έχουν μέχρι στιγμής εκφράσει έστω και μειοψηφικά μια θέση για το άνοιγμα των πανεπιστημίων. Σε άλλα πανεπιστήμια είναι υπέρ της τηλε-εκπαίδευσης, σε άλλα ζητούν τηλε-εξετάσεις χωρίς κάμερες και μικρόφωνα (!!!), αλλού υπερασπίζονται την επιστροφή όλων των φοιτητών σε αέναα τμήματα των 50 (για τον συγκεκριμένο χώρο διδασκαλίας δεν τοποθετούνται). Αξίζει να υπενθυμιστεί ότι οι αντίστοιχοι πολιτικοί χώροι κινητοποιούνται στα σχολεία υπερασπιζόμενοι τις καταλήψεις/λουκέτα, γιατί βέβαια εκεί είναι το «ευκολάκι». Ας κλείσουν τα σχολεία που «με την ψυχή στο στόμα» λειτουργούν (ποιος ξέρει, κάποιοι μαθητές θα συγκινηθούν από την αριστερή αγωνιστικότητα), αλλά στα πανεπιστήμια «άκρα του τάφου σιωπή». Παρεμπιπτόντως, μετά από 10 μέρες λειτουργίας των σχολείων, έχουν κλείσει λόγω κρουσμάτων, συνολικά γύρω στις 100 σχολικές μονάδες (είτε σε τμήματα, είτε συνολικά) επί συνόλου 14.060. Εάν οι αριθμοί έχουν κάποια αξία μπροστά στον πολιτικαντισμό…
***
Ας επιστρέψουμε στα πανεπιστήμια, συγκρίνοντας με άλλες χώρες. Στην Κύπρο, το δημόσιο πανεπιστήμιο ξεκίνησε προ ολίγων ημερών μερική επιστροφή σε δια ζώσης λειτουργία με συνδυασμό και των εξ αποστάσεως μεθόδων. Στην Αυστρία και το Βέλγιο (χώρες ανάλογου μεγέθους και πιθανόν μεγαλύτερου επιδημιολογικού βάρους), τα δημόσια πανεπιστήμια επιχειρούν τη μερική επανεκκίνηση. Στην ιδιαίτερα πληγείσα Ιταλία, προβλέπεται τηλε-εκπαίδευση για το εξάμηνο που ξεκινά (εκτός των ισχυρών πανεπιστημίων, π.χ. Πολυτεχνείο του Τορίνου, που θα λειτουργήσουν δια ζώσης), αλλά οι φωνές διαμαρτυρίας είναι ισχυρές και από τους πανεπιστημιακούς (δες το σχετικό κείμενο του Φεντερίκο Μπερτόνι, Δρόμος της Αριστεράς, 5/9/2020) και από τους φοιτητές ήδη από το προηγούμενο καλοκαίρι. Βεβαίως αξίζει να υπενθυμιστεί ότι τα ιδιωτικοποιημένα προγράμματα των μεγάλων πανεπιστημίων απανταχού έχουν προαναγγείλει εξ αποστάσεως λειτουργία μέχρι το καλοκαίρι του 2021 ήδη από την άνοιξη (για τη σχέση ιδιωτικοποίησης και εξ αποστάσεως διδασκαλίας, δες συνέντευξή μου στο Δρόμο της Αριστεράς, 16/5/2020).
Επομένως, η ελληνική περίπτωση αγγίζει το όνειδος, τόσο όσον αφορά τις κυβερνητικές επιλογές, όσο και τις αντιπολιτευόμενες στάσεις.
Και έτσι επανερχόμαστε στο απόφθεγμα του Adler. Είναι προφανώς απαραίτητο, αλλά πολύ ευκολότερο να καταγγείλεις τις κυβερνητικές επιλογές αντιμετώπισης της πανδημίας από το να ζήσεις με την ανάγκη για ζωντανή και ασφαλή εκπαίδευση. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανοιχτά με ασφάλεια, γιατί η «ιδέα» που τα συγκροτεί είναι τα βλέμματα (έστω και πάνω από τη μάσκα), η κίνηση των σωμάτων, οι βραχνιασμένες φωνές των δασκάλων, ο χώρος των αιθουσών και των αμφιθεάτρων και όχι τα «δωμάτια» τηλε-εξέτασης, η ελπίδα ότι οι μάσκες θα κατέβουν μια μέρα και τα χαμόγελα των ανθρώπων που νίκησαν την πανδημία θα λάμψουν. Το να επιλέγει κάποιος σήμερα ως μορφή πάλης το κλείσιμο σε μονάδες οριακά ανοιχτές (και με διαρκή την απειλή νέας καραντίνας) είναι από φαιδρό έως επικίνδυνα ανεύθυνο –ίνα μη τι χείρον είπω.
Για να ξαναπροσεγγίσουμε τη ζωή στους εκπαιδευτικούς χώρους, πρέπει να τελειώνουμε τόσο με τους κυβερνητικούς διαχειριστές του φόβου, όσο και με τον πολιτικαντισμό που εξαντλεί την αγωνιστικότητά του στα 16χρονα (αλλά δεν τολμά π.χ. να κηρύξει απεργία στα μέσα μαζικής μεταφοράς να παραλύσει το λεκανοπέδιο Αττικής), πρέπει να αντέξουμε. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να αντέξουμε και η έκβαση είναι αμφίβολη. Ας έχουμε, ωστόσο, την επίγνωση ότι τα παλιά μέσα όχι μόνο δεν είναι αρκετά, αλλά στηρίζουν το σύστημα. Έτσι συμβαίνει όταν η μάχη που δίνεται είναι για να ζεις με τις ιδέες σου!
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι πανεπιστημιακός, Πανεπιστήμιο Αθηνών
