Το τελευταίο διάστημα ήρθαν στο προσκήνιο οι λεγόμενες «τοπικές κοινωνίες». Με διαφορετικό τρόπο και αφορμή, δυο νησιά, η Τήνος και η Λέσβος, μοιάζουν σαν να εκδηλώνονται ως… τόποι. Για την ακρίβεια, να αγωνίζονται ως τόποι. Όχι, δεν αντιδρούν ούτε οι πεζούλες, ούτε οι κολπίσκοι, ούτε σκέτα ένας «νησιώτικος τρόπος ζωής». Στην πρώτη περίπτωση οι κάτοικοι παλεύουν ενάντια στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών στο νησί, στη δεύτερη ζητώντας να μην μετατραπεί το νησί τους σε αποθήκη ψυχών. Άλλη κατάσταση, άλλα προβλήματα, άλλοι κίνδυνοι, άλλο το «επείγον του πράγματος».
Υπάρχει όμως κάτι κοινό. Το «καθολικό» που εκφράζεται σε αυτές τις κινητοποιήσεις. Ή έστω, κάποια σημαντικά φορτία που μπορούν να το γεννήσουν. Γιατί όταν ένα ολόκληρο νησί «κατεβάζει ρολά», φτιάχνει ανθρώπινες αλυσίδες και αντιστέκεται σύσσωμο και ενωμένο, αυτή η πλευρά αξίζει προσοχής. Μα θα πει κάποιος «υπάρχουν οι μαγαζάτορες, τα ξενοδοχεία, οι παράγοντες, τα συμφέροντα, οι εργαζόμενοι, δεν είναι όλοι το ίδιο». Άλλοι θα εστιάσουν στο «καλά, τώρα ξυπνήσανε;» και στο «ορισμένοι κέρδιζαν απ’ όλα αυτά», ενώ κάποιοι τρίτοι θα φέρουν σε αντιπαράθεση τους καλούς Τηνιακούς που αγωνίζονται για το «σωστό» ζήτημα και τους κακούς Μυτιληνιούς που ρέπουν τάχα στο ρατσισμό.
Οι δόσεις αλήθειας των παραπάνω, όπου υπάρχουν, δεν αρκούν, ενίοτε συσκοτίζουν. Σημασία έχει περισσότερο η σκοπιά από την οποία κοιτά κανείς τα πράγματα, σίγουρα και οι προθέσεις του. Και ένα μίγμα διαφόρων εκδοχών οικονομισμού και δικαιωματισμού μάς κάνει συχνά να παραμελούμε σημαντικές πλευρές. Γιατί σε μια κατάσταση κοινωνικής αποσυγκρότησης, κατακερματισμών υλικών και συνειδησιακών, διαλυτικότητας, συντεχνιασμών κάθε είδους, αυτό το «όλοι μαζί», το «παλλαϊκό», έχει πολλαπλάσια αξία. Αυτό που τίθεται ως υπερασπίσιμο είναι κάτι παραπάνω από το «του καθενός», ακόμα κι όταν από τη διάσωσή του προσδοκώνται ατομικές διέξοδοι ή ανάσες.
«Το νησί μας». Αίτημα ριζοσπαστικό «από μόνο του» όταν στέκεται ενάντια σε αποφάσεις που επιβάλλουν τον βίαιο μετασχηματισμό του σε κάτι άλλο και δη «αναγκαστικό». Όταν προσπαθεί να διατηρήσει έναν χαρακτήρα, έναν τρόπο ζωής, μια υποψία κάποιου «εμείς». Όχι μόνο στην εκδοχή του κατιτίς «συλλογικού» και «κοινωνικού» αλλά και ως πλέγμα όρων, διευθετήσεων, προτύπων, σχέσεων, δομών εντός των οποίων συμβιώνουν οι άνθρωποι. Γιατί τα κεντρικά αιτήματα και στις δυο περιπτώσεις είναι δίκαια και απολύτως ανταγωνιστικά προς στις κυρίαρχες επιδιώξεις. Όταν αυτό δεν αξιολογείται τότε μάλλον έχουμε αυτό που έλεγε ένας παλιός φυσικός: «Κέρδισε τις αλήθειες του χάνοντας σε διαύγεια».
Και αν το πλαίσιο αυτό είναι ήδη ενταγμένο στην περιβόητη «κίνηση του κεφαλαίου», σήμερα αναβαθμίζεται σε «παράλογο τοπικισμό». Αυτό το κλικ δεν είναι αδιάφορο. Η στοχοποίηση πρέπει να λάβει τώρα πολιτικό –έως και ιδεολογικό– χαρακτήρα. Το χτύπημα του Αντιλαϊκισμού είναι κι εδώ πρώτο βιολί από αριστερά, μαζί και την Επίταξη από δεξιά. Σε αυτό το περιβάλλον, είναι λάθος να αναγνωρίζεται μεν το καθεστώς έκτακτης ανάγκης και το πρωτόγνωρο των συνθηκών, αλλά να μην αποδεχόμαστε ότι οι αντιδράσεις θα είναι «άτυπες», αταξινόμητες με τα παλιά μέτρα, μπερδεμένες και δυναμικές. Δηλαδή παρομοίως πρωτόγνωρες. Γιατί η υποβάθμιση δεν είναι ένα σύνολο με αντικειμενικά κριτήρια που πληρούνται ή όχι.
Σε εποχή μετάβασης και κυοφορίας πολλά είναι ανοιχτά και μας καλούν σε σκέψη. Η σχέση τοπικού και εθνικού, η σύνδεση ανάμεσα στην αγάπη και την οικειότητα για τον κάθε τόπο με την κρατική κυριαρχία, η ανάγκη για πολιτικές αρμοδιότητες και αποφάσεις μεγάλης κλίμακας, ενόσω θα ξεσπούν τα «ιδιαίτερα» και τα «τοπικά». Οι χωρητικότητες της κάθε σφαίρας δεν είναι σταθερές. Χρειαζόμαστε μια συνείδηση που να ακολουθεί ευρύτερα «εμείς», που θα αναγνωρίζει τις διαπλοκές δίχως να αποτραβιέται από τις συγκρούσεις που εκδηλώνονται κάθε στιγμή. Με αυτή την έννοια, μένοντας στα δυο παραδείγματα, δεν είναι απλά κάποιες περιοχές αλλά ολόκληρη η χώρα που οδηγείται σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο ενεργειακής ανάπτυξης, που προορίζεται για φράχτη και αποθήκη ταλαιπωρημένων ανθρώπων. Ίσως, λοιπόν, η υπεράσπιση του «τόπου μας» να πρέπει να ξεχειλώσει ίσαμε την «πατρίδα μας».
