του Αντόνιο Λαμπριόλα
Αργότερα, το γραφτό του με τίτλο «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», ήταν η πρώτη απόπειρα να διαμορφωθεί η νέα ιστορική αντίληψη μέσα από την αφήγηση μιας νέας τάξης γεγονότων που κλείνονταν μέσα σε κάποια συγκεκριμένα χρονικά όρια.
Δεν είναι βέβαια μικρή η δυσκολία να αναχθεί κανείς από τη φαινομενική κίνηση στην πραγματική κίνηση της ιστορίας, για να ανακαλύψει τον εσώτερο δεσμό. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία να προχωρήσουμε από τους παθιασμένους ρητορικούς, κοινοβουλευτικούς και παρόμοιους δείκτες στον εσωτερικό κοινωνικό μοχλό, για να ανακαλύψουμε σ’ αυτόν, διακηρύσσοντάς τα, τα ποικίλα ενδιαφέροντα των μεγαλοαστών ή μικροαστών, των αγροτών, των βιοτεχνών και των εργατών, των παπάδων και των στρατιωτικών, των τραπεζικών, των τοκογλύφων και όλου του σκυλολογιού· όλων αυτών δηλαδή που τα συμφέροντά τους δρουν, συνειδητά ή ασύνειδα, συγκρουόμενα, συνθλιβόμενα, συμπλεκόμενα ή διαλυόμενα μέσα στη γεμάτη δυσαρμονία ζωή των πολιτισμένων.
Η κρίση είχε περάσει, και είχε περάσει ακριβώς στις χώρες που αποτελούσαν το ιστορικό πεδίο απ’ το οποίο είχε ανακύψει ο ιστορικός κομμουνισμός. Το να συλλάβουν την αντίδραση στα οικονομικά της αίτια ήταν όλα όσα οι κριτικοί κομμουνιστές μπορούσαν να κάνουν· γιατί, προς στιγμή, το να συλλάβουν την ουσία της αντίδρασης ήταν σαν να συνέχιζαν το έργο της επανάστασης. Έτσι έγινε, σε άλλες συνθήκες και μορφές, είκοσι χρόνια αργότερα, όταν ο Μαρξ στο όνομα της Διεθνούς έγραψε στο φυλλάδιο για τον «Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία» μια απολογία της Κομμούνας, που ήταν ταυτόχρονα και η αντικειμενική κριτική της.
Η ηρωική υποταγή με την οποία ο Μαρξ αποσύρθηκε μετά το 1850 από την πολιτική σκηνή, βρίσκει το αντίστοιχό της στην απομάκρυνσή του από τη Διεθνή, μετά το συνέδριο του Άγια το 1872. Τα δυο γεγονότα μπορεί να ενδιαφέρουν τους βιογράφους για να ανιχνεύσουν μέσα τους την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του Μαρξ. Στον οποίο, πραγματικά, και οι ιδέες και η ιδιοσυγκρασία, και η πολιτική και η διάνοια αποτελούσαν ένα πράγμα. Αλλά σ’ αυτά τα ιδιαίτερα γεγονότα υπάρχει για μας μια ευρύτερη και με μεγαλύτερο βάρος σημασία. Ο κριτικός κομμουνισμός δεν μαγειρεύει τις επαναστάσεις, δεν προετοιμάζει τις εξεγέρσεις, δεν οπλίζει τις ανταρσίες. Αποτελεί οπωσδήποτε ένα πράγμα με το προλεταριακό κίνημα αλλά, βλέπει και στηρίζει αυτό το κίνημα με την πλήρη διανοητική διαύγεια της σύνδεσης που έχει, ή που μπορεί και πρέπει να έχει, με το σύνολο των σχέσεων της κοινωνικής ζωής. Δεν είναι με μια λέξη, ένα σεμινάριο όπου διαμορφώνεται το στρατηγείο των αρχηγών της προλεταριακής επανάστασης· είναι μόνο η συνείδηση αυτής της επανάστασης, και, κυρίως σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνείδηση των δυσκολιών της.
Στη μνήμη του Μανιφέστου των Κομμουνιστών
Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας, εκδ. Οδυσσέας, 1978
