Σε αντίθεση με τις αναθεωρημένες προς τα κάτω προβλέψεις του ΔΝΤ για την παγκόσμια οικονομία και ειδικότερα την ευρωπαϊκή, έκπληξη αποτέλεσε η αναθεώρηση του ρυθμού μεγέθυνσης της Ρωσίας για το 2022. Τον Απρίλιο, προέβλεπε ότι το ΑΕΠ της Ρωσίας θα μειωνόταν κατά 8,5%, τον Ιούλιο, κατά 6%, ενώ τώρα αναμένει πτώση κατά 3,4%, γεγονός που σημαίνει ότι η επίπτωση των κυρώσεων δεν θα είναι απότομη και μεγάλη το 2022, αλλά θα κατανεμηθεί πιο ομοιόμορφα το 2022 και το 2023.
Αρχικώς, οι δυτικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία επιδείνωσαν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της Ρωσίας. Ο αποκλεισμός της ένατης μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο από την πρόσβαση σε ξένη τεχνολογία έχει μειώσει τη δυναμική της ανάπτυξής της κατά το ήμισυ.
Η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, η βαριά βιομηχανία της ρωσικής οικονομίας, είναι περίπου 3% χαμηλότερη από ό,τι πριν από την εισβολή και ενδέχεται να μειωθεί περαιτέρω μόλις τεθούν σε ισχύ τα ευρωπαϊκά εμπάργκο στις αρχές του επόμενου έτους.
ΣΥΜΦΩΝΑ ΟΜΩΣ με πρόσφατο άρθρο του Economist («As Europe falls into recession, Russia climbs out», Economist, October 2022) παρά τα προβλήματα αυτά, όμως, φαίνεται ότι η Ρωσία απέφυγε την οικονομική κατάρρευση, στηριζόμενη κυρίως σε εναλλακτικές αγορές για τις εξαγωγές, όπως η Ινδία και η Κίνα. Αν και πολλοί αμφισβητούν τα επίσημα στοιχεία του ΑΕΠ, από ορισμένες αναλύσεις διαφαίνεται ήπια ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητάς της.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον «δείκτη τρέχουσας δραστηριότητας» της εταιρείας Goldman Sachs, ο οποίος παρακολουθεί την πορεία της μεγέθυνσης της οικονομίας σε πραγματικό χρόνο. Τον Μάρτιο και τον Απρίλιο ο συγκεκριμένος δείκτης είχε μειωθεί δραστικά, ίσως κατ’ αναλογία θύμιζε την παγκόσμια κρίση του 2007-2009 ή την περίοδο της εισβολής στην Κριμαία το 2014. Αλλά στους επόμενους μήνες η οικονομική δραστηριότητα της Ρωσίας άρχισε να ανακάμπτει. Επίσης και άλλοι δείκτες υποδεικνύουν ότι θα υπάρξει ύφεση αλλά όχι βαθιά όπως προβλεπόταν. Σύμφωνα με την JPMorgan Chase, τον Ιούνιο η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε μόνο κατά 1,8% σε ετήσια βάση.
Επίσης ο δείκτης μεγέθυνσης του τριτογενούς τομέα δείχνει μείωση σαφώς μικρότερη από την αναμενόμενη, αλλά και από την αντίστοιχη της προηγούμενης κρίσης. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας επίσης έχει ανακάμψει. Ο αριθμός των φορτίων που μεταφέρονται με τρένα έχει ανοδική πορεία δείχνοντας αύξηση και της ζήτησης αγαθών. Ο πληθωρισμός είναι σε πορεία πτώσης. Το πρώτο πεντάμηνο του 2022 οι τιμές αυξήθηκαν κατά 10,0%.
Η αρχική υποτίμηση του ρουβλίου προκάλεσε αύξηση των τιμών των εισαγωγών και η απόσυρση των δυτικών επιχειρήσεων προκάλεσε μείωση της προσφοράς. Αλλά τώρα σύμφωνα με την ROSSTAT (τη ρωσική στατιστική υπηρεσία) οι τιμές πέφτουν. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται και από δυτικές ανεξάρτητες πηγές όπως η Price Stats και η State Street Global Markets. Η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας (CBR) φαίνεται να ανησυχεί περισσότερο για την παρατηρούμενη πτώση των τιμών και όχι για τον πληθωρισμό.
Στη συνέχεια η ανατίμηση του ρωσικού νομίσματος μείωσε το κόστος των εισαγωγών και οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό μειώθηκαν. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Federal Reserve of Cleveland ο προβλεπόμενος πληθωρισμός για το 2022 μειώθηκε στο 11,0% τον Ιούλιο από 18,0% το Μάρτιο. Επίσης, με δεδομένο ότι υπάρχει αφθονία φυσικού αερίου η Ρωσία αποφεύγει τις πληθωριστικές πιέσεις που προέρχονται από τις αυξήσεις των τιμών της ενέργειας και τις οποίες υφίστανται οι ευρωπαϊκές οικονομίες.
Η μείωση των τιμών δεν είναι ο μόνος παράγοντας που βοηθά τα νοικοκυριά. Το ποσοστό ανεργίας Ιούνιο μειώθηκε στο 3,9%, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην οικονομική πραγματικότητα επειδή πολλές επιχειρήσεις έχουν θέσει σε αναμονή τους εργαζόμενους, πολλούς χωρίς μισθό, προκειμένου να αποφευχθούν οι απολύσεις. Σύμφωνα με στοιχεία της HeadHunter, μια ρωσική ιστοσελίδα που καταγράφει τη ζήτηση και την προσφορά εργασίας, η αναλογία μεταξύ αυτών που ζητούν και αυτών που προσφέρουν εργασία έχει αυξηθεί μεταξύ Ιανουαρίου και Μαΐου 2022. Κάτι που σημαίνει ότι υπάρχει αυξημένη ζήτηση.
Ακόμη, σύμφωνα με τα στοιχεία της Sberbank, το μεγαλύτερο τραπεζικό οργανισμό της Ρωσίας, οι μέσοι πραγματικοί μισθοί αυξήθηκαν δραστικά από την Άνοιξη. Αυτό οφείλεται κατά ένα μέρος στην αντοχή της απασχόλησης στην αγορά εργασίας. Η αύξηση των μισθών δίνει τη δυνατότητα στα νοικοκυριά να καταναλώνουν όλο και περισσότερο. Τα στοιχεία δείχνουν λίγο πολύ αμετάβλητη την πραγματική καταναλωτική δαπάνη από την αρχή του έτους μέχρι και τον Ιούλιο.
Επίσης, η τράπεζα Sberbank εκτιμά ότι η παραγωγή της στην αυτοκινητοβιομηχανία, η οποία πριν από λίγους μήνες είχε σχεδόν μηδενιστεί, έχει επίσης ανακάμψει, υποδηλώνοντας ότι οι παραγωγοί εισάγουν προμήθειες, από χώρες εκτός της Δύσης. Σε όρους δολαρίου, οι μηνιαίες εισαγωγές αγαθών της Ρωσίας υπερβαίνουν τον μέσο όρο του περασμένου έτους.
Τέλος, τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ρωσία είναι, επίσης, σε θέση να διατηρήσει τις στρατιωτικές της δαπάνες. Τον Σεπτέμβριο, η κυβέρνηση δημοσίευσε ένα προσχέδιο προϋπολογισμού για την περίοδο 2023-2025. Σύμφωνα με την Elina Ribakova («As Europe falls into recession, Russia climbs out», Economist, October 2022), το προσχέδιο προβλέπει μεγάλες αυξήσεις στις στρατιωτικές δαπάνες για λόγους εσωτερικής «ασφάλειας».
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ορισμένοι παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν το γιατί η Ρωσία διαψεύδει τις προβλέψεις των δυτικών.
Ο πρώτος νομίζω ότι είναι πολιτικός. Ο πρόεδρος Πούτιν φαίνεται να εμπιστεύεται σε μέγιστο βαθμό τα στελέχη που διαχειρίζονται την οικονομία. Ειδικά εμπιστεύεται πρωτίστως την κυβερνήτη της Κεντρικής Τράπεζας, Elvira Nabiullina, οι αποφάσεις της οποίας έχουν αποτρέψει την κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας με τα σωστά και άμεσα μέτρα τα οποία έλαβε. Ο διπλασιασμός του ύψους των επιτοκίων το Φεβρουάριο, σε συνδυασμό με τον έλεγχο των κεφαλαίων, υποστήριξε το ρούβλι συνεισφέροντας στη μείωση του πληθωρισμού και στη διατήρηση του γενικού επιπέδου τιμών σε ανεκτά επίπεδα.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι σχετικός με τις οικονομικές εξελίξεις στη Ρωσία τα τελευταία σαράντα χρόνια. Είναι γνωστό ότι το Φεβρουάριο του 2022, ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας Sergej Šojgu, είχε προειδοποιήσει την κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας ότι ο ρωσικός λαός ξέρει να υποφέρει όσο κανένας άλλος. Η Ρωσία διάγει την πέμπτη οικονομική κρίση τα τελευταία 25 χρόνια (μετά τις κρίσεις του 1998, 2008, 2014, 2020). Δεν αναφέρουμε το οικονομικό χάος που επικράτησε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης υπό την οικονομική διαχείριση του ανεκδιήγητου Γιέλτσιν. Οι Ρώσοι πολίτες έμαθαν να προσαρμόζονται σε αυτές τις καταστάσεις και να μην πανικοβάλλονται. Δεν αναφέρω άλλα ιστορικά παραδείγματα που δείχνουν αυτή τη συμπεριφορά του ρωσικού λαού (εισβολή Ταρτάρων, Ναπολέοντα, Χίτλερ).
Από το 2014 ορισμένες δραστηριότητες της ρωσικής οικονομίας άρχισαν να αποσυνδέονται από την δυτική εξάρτηση. Αυτό μείωσε το ρυθμός μεγέθυνσης των οικονομικών δραστηριοτήτων, αλλά κατέστη λιγότερο οδυνηρή η πρόσφατη ένταση της απομόνωσης. Το 2019 οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις στη Ρωσία ανέρχονταν περίπου στο 30,0% του ΑΕΠ, σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο που ανερχόταν στο 49,0%. Πριν από την εισβολή στην Ουκρανία μόνο το 0,3% των Ρώσων απασχολουμένων εργάζονταν σε αμερικανικές επιχειρήσεις. Επίσης η Ρωσία δεν έχει ανάγκη από πολλές πρώτες ύλες.
Ο τρίτος παράγοντας αφορά στους υδρογονάνθρακες. Οι κυρώσεις είχαν ελάχιστες αρνητικές επιδράσεις στην παραγωγή του ρωσικού πετρελαίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Πρακτορείου για την Ενέργεια από την ημέρα της εισβολής η Ρωσία πώλησε στην Ε.Ε., καύσιμα αξίας 85 δισ. δολαρίων. Ενώ διπλασίασε τις πωλήσεις σε Ινδία και Κίνα. Οι πόροι αυτοί είναι υπεραρκετοί για τη διεξαγωγή του πολέμου.
ΒΕΒΑΙΩΣ η ρωσική οικονομία έχει μεγάλη ανάγκη από τεχνολογικά προϊόντα και διαφόρων ειδών μηχανολογικού εξοπλισμού. Πάντως το μέλλον της ρωσικής οικονομίας δεν φαίνεται να είναι τόσο δυσοίωνο όπως περιγράφουν τα δυτικά ΜΜΕ.
