Ο Άτταλος Γ΄ υπήρξε βασιλιάς της Περγάμου μόνο για μια πενταετία, από το 138 έως το 133 π.Χ. Η σύντομη βασιλεία του, όμως, ήταν αρκετή για να σημάνει το τέλος της ανεξαρτησίας της Περγάμου. Βασίλειο που είχε μια περίεργη ιστορία, αφού ξεκίνησε με μια περιουσία και τελείωσε με μια κληρονομιά.
Η περιουσία ήταν του Λυσίμαχου, στρατηγού και επίδοξου διαδόχου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και ξοδευόταν για την επικράτησή του στους πολέμους των Μακεδόνων διαδόχων. Ο Λυσίμαχος όρισε διοικητή του οχυρού της Περγάμου τον έμπιστό του Φιλέταιρο και του ανέθεσε τη φύλαξη μιας περιουσίας 9.000 ταλάντων (την οποία είχε αποσπάσει από τον αντίπαλό του, Αντίγονο Μονόφθαλμο). Ο Φιλέταιρος χρησιμοποίησε τα χρήματα αυτά για να οχυρώσει την Πέργαμο, να αυτονομηθεί και να εγκαθιδρύσει τη δική του οικογενειακή δυναστεία. Στα χρόνια του διαδόχου του, Ευμένη του Γ΄ (263-241 π.Χ.), η Πέργαμος ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος και άκμασε.
Ο τελευταίος γόνος της δυναστείας ήταν ο Άτταλος Γ΄. Οι γνώμες για το ποιος ήταν ο πραγματικός του πατέρας διίστανται. H μία και μοναδική μητέρα του όμως ήταν η Στρατονίκη, σύζυγος του βασιλιά Ευμένη Β΄ και (μετά το θάνατό του) σύζυγος του αδερφού του, Άτταλου Β΄, που τον διαδέχτηκε στο θρόνο – είπαμε, ήταν ταραγμένες εποχές. Η αγάπη του Άτταλου Γ΄ προς τη μητέρα του, που οδήγησε στο να του αποδοθεί το προσωνύμιο Φιλομήτωρ, ήταν παθολογική: σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Άτταλος πέθανε από ηλίαση, αφιερωμένος στην προσπάθεια να κατασκευάσει μόνος του ένα μνημείο για τον τάφο της μητέρας του.
Ο Άτταλος Γ΄ παραμένει μια αινιγματική προσωπικότητα. Φέρεται να κυβέρνησε με τυραννικό τρόπο. Εξόντωσε πολλά μέλη της οικογένειάς του και υπηκόους του, αλλά αυτό εκείνα τα χρόνια ήταν μάλλον συνηθισμένο. Ο φόβος του μήπως κάποιος προσπαθήσει να τον δηλητηριάσει τον οδήγησε στο να ασχοληθεί με τα βότανα (κυρίως τα δηλητηριώδη). Τουλάχιστον η επιστημονική ενασχόλησή του με τη βοτανολογία έμεινε στην ιστορία με θετικό πρόσημο, σε αντίθεση με τη διακυβέρνησή του, για την οποία επεδείκνυε όλο και περισσότερη αδιαφορία. Τόση, ώστε να κληροδοτήσει μέσω της διαθήκης του το βασίλειο της Περγάμου στους Ρωμαίους (μετέπειτα) κατακτητές της Μικράς Ασίας, με τους οποίους διατηρούσε άλλωστε άριστες σχέσεις.
Η αινιγματική αυτή χειρονομία δεν έχει βρει επαρκή εξήγηση. Άλλοι πιστεύουν ότι το έκανε για να μην ανακηρυχτεί βασιλιάς ο νόθος Αριστόνικος, που ήταν γιος του Ευμένη Β΄ και μιας εταίρας, κάτι που τόσο είχε στενοχωρήσει τη μητέρα Στρατονίκη… Άλλοι πάλι εντοπίζουν το πρόβλημα στις κοινωνικές αντιθέσεις που έβραζαν στο βασίλειό του και τις οποίες μόνο η ανερχόμενη στρατιωτική δύναμη των Ρωμαίων θα μπορούσε να καταπνίξει – εν τη γενέσει τους. Όλα αυτά έχουν μια δόση αλήθειας: ο Αριστόνικος δεν αναγνώρισε τη διαθήκη του Αττάλου Γ΄ και ηγήθηκε μιας εξέγερσης προλετάριων και δούλων, αρχικά εναντίον των Ρωμαίων. Στη συνέχεια, προσπάθησε να εγκαθιδρύσει το κράτος των Ηλιοπολιτών, ένα είδος πρότυπης πολιτείας με ουτοπικό περιεχόμενο. Το 129 π.Χ. οι Ρωμαίοι έπνιξαν την εξέγερση στο αίμα και ξεκίνησαν την προέλαση που μετέτρεψε τη Μικρά Ασία σε ρωμαϊκή επαρχία. Άλλωστε, εν μέρει, ήταν οι νόμιμοι κληρονόμοι…
Δεν έχουν όλες οι ιστορίες χάπι-εντ, ειδικά στις ταραγμένες εποχές που ζούσανε ή ζούμε. Έχουν, όμως, πολλές αναλογίες. Από την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου και μετά, όλο και περισσότερο η διακυβέρνηση του Γεωργίου Α. Παπανδρέου του Γ΄ (της γνωστής δυναστείας, που εγκαθιδρύθηκε με την «περιουσία» της μεταπολίτευσης…) θυμίζει τις τελευταίες μέρες του βασιλιά Αττάλου Γ΄. Με τη ζηλευτή ηρεμία της απομόνωσης στις δικές του ενασχολήσεις, ο πρωθυπουργός ετοιμάζεται να κληροδοτήσει τη χώρα στους δανειστές της. Πριν αποδημήσει εις Εσπερίας (όπου τον περιμένει έτοιμη δουλειά στους διεθνείς Οργανισμούς που περιθάλπουν τους ομοτράπεζούς του), ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς έχει φροντίσει να αποδεκατίσει ηθικά, οικονομικά και πολιτικά τους «υπηκόους» του, να πουλήσει κοψοχρονιά τη δημόσια περιουσία, να ανοίξει το δρόμο στην προέλαση των -οικονομικών πλέον- ξένων και ντόπιων «κατακτητών». Και σίγουρα να γράψει την τελευταία πράξη της ολιγόχρονης δυναστείας του, ελπίζοντας ότι οι Αριστόνικοι αυτού του κόσμου πάντοτε θα κατατροπώνονται από τις υπέρτερες δυνάμεις των αυριανών νικητών. Κι αν λέμε ότι ζούμε στις δημοκρατικές πρωτεύουσες της Δύσης κι όχι στα απάνθρωπα βασίλεια των ελληνιστικών ηγεμόνων, τόσες τρανταχτές αναλογίες θα ’πρεπε να μας τρομάζουν…
Ας παραφράσουμε αρκετά τον Μαρξ: διαβάζοντας την ιστορία μπορούμε να ερμηνεύουμε την πορεία του κόσμου, το θέμα όμως είναι να την αλλάξουμε. Να κρατήσουμε την Πέργαμο, αυτή είναι η μάχη!
Ο τελευταίος γόνος της δυναστείας ήταν ο Άτταλος Γ΄. Οι γνώμες για το ποιος ήταν ο πραγματικός του πατέρας διίστανται. H μία και μοναδική μητέρα του όμως ήταν η Στρατονίκη, σύζυγος του βασιλιά Ευμένη Β΄ και (μετά το θάνατό του) σύζυγος του αδερφού του, Άτταλου Β΄, που τον διαδέχτηκε στο θρόνο – είπαμε, ήταν ταραγμένες εποχές. Η αγάπη του Άτταλου Γ΄ προς τη μητέρα του, που οδήγησε στο να του αποδοθεί το προσωνύμιο Φιλομήτωρ, ήταν παθολογική: σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Άτταλος πέθανε από ηλίαση, αφιερωμένος στην προσπάθεια να κατασκευάσει μόνος του ένα μνημείο για τον τάφο της μητέρας του.
Ο Άτταλος Γ΄ παραμένει μια αινιγματική προσωπικότητα. Φέρεται να κυβέρνησε με τυραννικό τρόπο. Εξόντωσε πολλά μέλη της οικογένειάς του και υπηκόους του, αλλά αυτό εκείνα τα χρόνια ήταν μάλλον συνηθισμένο. Ο φόβος του μήπως κάποιος προσπαθήσει να τον δηλητηριάσει τον οδήγησε στο να ασχοληθεί με τα βότανα (κυρίως τα δηλητηριώδη). Τουλάχιστον η επιστημονική ενασχόλησή του με τη βοτανολογία έμεινε στην ιστορία με θετικό πρόσημο, σε αντίθεση με τη διακυβέρνησή του, για την οποία επεδείκνυε όλο και περισσότερη αδιαφορία. Τόση, ώστε να κληροδοτήσει μέσω της διαθήκης του το βασίλειο της Περγάμου στους Ρωμαίους (μετέπειτα) κατακτητές της Μικράς Ασίας, με τους οποίους διατηρούσε άλλωστε άριστες σχέσεις.
Η αινιγματική αυτή χειρονομία δεν έχει βρει επαρκή εξήγηση. Άλλοι πιστεύουν ότι το έκανε για να μην ανακηρυχτεί βασιλιάς ο νόθος Αριστόνικος, που ήταν γιος του Ευμένη Β΄ και μιας εταίρας, κάτι που τόσο είχε στενοχωρήσει τη μητέρα Στρατονίκη… Άλλοι πάλι εντοπίζουν το πρόβλημα στις κοινωνικές αντιθέσεις που έβραζαν στο βασίλειό του και τις οποίες μόνο η ανερχόμενη στρατιωτική δύναμη των Ρωμαίων θα μπορούσε να καταπνίξει – εν τη γενέσει τους. Όλα αυτά έχουν μια δόση αλήθειας: ο Αριστόνικος δεν αναγνώρισε τη διαθήκη του Αττάλου Γ΄ και ηγήθηκε μιας εξέγερσης προλετάριων και δούλων, αρχικά εναντίον των Ρωμαίων. Στη συνέχεια, προσπάθησε να εγκαθιδρύσει το κράτος των Ηλιοπολιτών, ένα είδος πρότυπης πολιτείας με ουτοπικό περιεχόμενο. Το 129 π.Χ. οι Ρωμαίοι έπνιξαν την εξέγερση στο αίμα και ξεκίνησαν την προέλαση που μετέτρεψε τη Μικρά Ασία σε ρωμαϊκή επαρχία. Άλλωστε, εν μέρει, ήταν οι νόμιμοι κληρονόμοι…
Δεν έχουν όλες οι ιστορίες χάπι-εντ, ειδικά στις ταραγμένες εποχές που ζούσανε ή ζούμε. Έχουν, όμως, πολλές αναλογίες. Από την ψήφιση του Μεσοπρόθεσμου και μετά, όλο και περισσότερο η διακυβέρνηση του Γεωργίου Α. Παπανδρέου του Γ΄ (της γνωστής δυναστείας, που εγκαθιδρύθηκε με την «περιουσία» της μεταπολίτευσης…) θυμίζει τις τελευταίες μέρες του βασιλιά Αττάλου Γ΄. Με τη ζηλευτή ηρεμία της απομόνωσης στις δικές του ενασχολήσεις, ο πρωθυπουργός ετοιμάζεται να κληροδοτήσει τη χώρα στους δανειστές της. Πριν αποδημήσει εις Εσπερίας (όπου τον περιμένει έτοιμη δουλειά στους διεθνείς Οργανισμούς που περιθάλπουν τους ομοτράπεζούς του), ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς έχει φροντίσει να αποδεκατίσει ηθικά, οικονομικά και πολιτικά τους «υπηκόους» του, να πουλήσει κοψοχρονιά τη δημόσια περιουσία, να ανοίξει το δρόμο στην προέλαση των -οικονομικών πλέον- ξένων και ντόπιων «κατακτητών». Και σίγουρα να γράψει την τελευταία πράξη της ολιγόχρονης δυναστείας του, ελπίζοντας ότι οι Αριστόνικοι αυτού του κόσμου πάντοτε θα κατατροπώνονται από τις υπέρτερες δυνάμεις των αυριανών νικητών. Κι αν λέμε ότι ζούμε στις δημοκρατικές πρωτεύουσες της Δύσης κι όχι στα απάνθρωπα βασίλεια των ελληνιστικών ηγεμόνων, τόσες τρανταχτές αναλογίες θα ’πρεπε να μας τρομάζουν…
Ας παραφράσουμε αρκετά τον Μαρξ: διαβάζοντας την ιστορία μπορούμε να ερμηνεύουμε την πορεία του κόσμου, το θέμα όμως είναι να την αλλάξουμε. Να κρατήσουμε την Πέργαμο, αυτή είναι η μάχη!
Δέσποινα Κουτσούμπα
Σχόλια
