Παλιά (όχι και τόσο παλιά στην πραγματικότητα, αλλά μοιάζει να ήταν εντελώς άλλη εποχή) τα πολιτικά πράγματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν σαφή και προκαθορισμένα: σχεδόν σε κάθε χώρα της υπήρχε ένας δικομματισμός που λειτουργούσε ρολόι, μία ο ένας, μία ο άλλος, και κάποιες συμπληρωματικές δυνάμεις που έδιναν την εντύπωση του πλουραλισμού – και, όποτε χρειαζόταν, λειτουργούσαν ως δεκανίκι των μεγάλων κομμάτων. Εξίσου σαφή και προκαθορισμένα ήταν τα όρια και οι ιεραρχίες, με τον περίφημο γαλλογερμανικό άξονα να σχεδιάζει και να υλοποιεί την «ολοκλήρωση» και να συμμετέχει στη λεηλασία του υπόλοιπου κόσμου, και τα υπόλοιπα κράτη μέλη να ικανοποιούνται σε ρόλους είτε δευτεραγωνιστή είτε κομπάρσου. Η δε κοινή γνώμη στην πλειοψηφία της δεν αμφισβητούσε την ουσία του ευρωπαϊσμού, ποντάροντας στις υποσχέσεις για σύγκλιση και ευημερία, κι έχοντας ήδη ζήσει την κατάρρευση του «αντίπαλου δέους». Και μετά… ήρθαν τα αποτελέσματα της πολιτικής που επιβλήθηκε, και μάλιστα σε ένα διεθνές περιβάλλον αγνώριστο, χαοτικό και επικίνδυνο.
Οι ελίτ και η ευρωκρατία, με την αλαζονεία που πάντα τις χαρακτήριζε, νόμισαν ότι πρόκειται για μια παροδική τρικυμία, και ανάλογα συμπεριφέρθηκαν. Επέλεξαν να γιατρέψουν την πολύπλευρη κρίση που χτύπησε τις πόρτες και της Ευρώπης με… ομοιοπαθητική θεραπεία: κι άλλο ξεζούμισμα των λαϊκών τάξεων, ακόμη μεγαλύτερη υπόσκαψη της εθνικής κυριαρχίας και αξιοπρέπειας, ένταση των εκστρατειών ανατίναξης και λεηλασίας τρίτων χωρών, περιφρόνηση των λαϊκών αντιδράσεων. Διόλου περίεργο που κατέληξαν να μαλλιοτραβιούνται μεταξύ τους για το ποια και πώς θα διασωθεί καθώς το φάρμακό τους αποδείχθηκε φαρμάκι και για τις ίδιες. Κάπως έτσι το «ευρωπαϊκό όραμα» γκρεμίστηκε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα, το όποιο κύρος της ευρωκρατίας αποδομήθηκε, και η εξουσία των ελίτ απονομιμοποιήθηκε στις συνειδήσεις πλατιών λαϊκών στρωμάτων σε βαθμό πρωτοφανή για τα τελευταία 50 χρόνια.
Το «ευρωπαϊκό όραμα» κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα, το κύρος της ευρωκρατίας αποδομήθηκε, η εξουσία των ελίτ απονομιμοποιήθηκε στις συνειδήσεις πλατιών λαϊκών στρωμάτων
Ποιος θα φανταζόταν…;
Η αποτυχία του ριζοσπαστισμού που μαζικοποιήθηκε σε αυτές τις συνθήκες, αναθέτοντας τελικά την πολιτική του έκφραση σε εγχειρήματα που αποδείχθηκαν πολύ «λίγα» (ΣΥΡΙΖΑ, Podemos κ.λπ.), έδωσε μια προσωρινή ανάσα στις ελίτ. Όμως τα προβλήματα που γέννησε η πολιτική τους ήταν τέτοια που δεν παρακάμπτονταν από τέτοιες ανάσες. Πόσο μάλλον που οι βασικοί πολιτικοί εκπρόσωποι των αρχουσών τάξεων των ισχυρότερων κρατών μελών δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε έναν λίγο-πολύ ενιαίο προσανατολισμό, σε ένα στοιχειωδώς κοινό νέο στρατηγικό σχεδιασμό. Επόμενο ήταν λοιπόν να βρεθούν αντιμέτωπες και με μια βαθιά κρίση πολιτικής απονομιμοποίησης. Έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια, η εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε αγνώριστη: οι κεντρόφυγες δυνάμεις δυνάμωσαν, οι φιλοδοξίες για αυτόνομο διεθνή ρόλο πνίγηκαν στα νερά του ευρωατλαντισμού, και τα παλιά πολιτικά στρατόπεδα μπήκαν σε διαδικασία αποσύνθεσης.
Ποιος θα φανταζόταν πριν μερικά χρόνια μια Γερμανία σε κατάσταση σχεδόν ακυβερνησίας, ανίκανης για μεγάλο διάστημα να παίζει το ρόλο του ηγεμόνα «όπως παλιά»; Και επιπλέον με τον λεγόμενο Μεγάλο Συνασπισμό που υποχρεώθηκαν να ανανεώσουν τα δύο πάλαι ποτέ μεγάλα κόμματά της να μην συγκεντρώνει μαζί ούτε το 50% του εκλογικού σώματος; Ποιος θα φανταζόταν μια Γαλλία με έναν πρόεδρο φυτευτό από την τραπεζοκρατία, εκλεγμένο από μόλις 16% των πολιτών, αντιμέτωπο με ένα αυθόρμητο πληβειακό κίνημα που δεν λέει να καταλαγιάσει παρά την κρατική τρομοκρατία; Ποιος θα φανταζόταν μια Ιταλία με έναν ετερόκλητο κυβερνητικό συνασπισμό «λαϊκιστών» και με τα παραδοσιακά μεγάλα κόμματα να θυμίζουν φαντάσματα του παλιού εαυτού τους; Ή μια Ισπανία σε διαρκή πολιτική αστάθεια, με τις «επαρχίες» της επί ποδός πολέμου, και μια Βρετανία στα κάγκελα, με το πολιτικό της σύστημα να τρεκλίζει και να εξευτελίζεται;
Η αμφισβήτηση καλά κρατεί
Κάπως έτσι μπήκε στον πάγο και το σχέδιο της κάποτε παντοδύναμης Μέρκελ, να θέσει τη Γερμανία επικεφαλής ενός κουαρτέτου με Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία, το οποίο θα επιχειρούσε να συμμαζέψει μια Ε.Ε. σε αποδρομή. Τα παραδείγματα δεν εξαντλούνται στα ισχυρότερα κράτη μέλη: εξαπλώνονται σε όλη την Ευρώπη, σχεδόν σε κάθε κράτος μέλος. Το παλιό πολιτικό σύστημα, υπεροπτικό και ανίκανο να δώσει απαντήσεις, αποσυντίθεται κάτω από το βάρος της γενικευμένης δυσαρέσκειας ή και εχθρότητας πλατιών στρωμάτων. Δυναμώνουν λίγες μόνο από τις παλιές δυνάμεις που κατάφεραν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, όπως ο Εθνικός Συναγερμός (πρώην Εθνικό Μέτωπο) της Λεπέν, και αναδύονται νέες – που σχεδόν όλες εντάσσονται στο ευρωσκεπτικιστικό στρατόπεδο. Παράδειγμα, το νέο κόμμα Brexit στη Βρετανία, που έρχεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις για τις ευρωεκλογές, ως Νέμεση τόσο των Συντηρητικών όσο και των Εργατικών.
Η παλιά Ευρώπη, μαζί και ο πολιτικός της κόσμος, αποσυντίθενται. Κι ακόμη δεν διαφαίνεται τι θα αντικαταστήσει, και με πόσο «βάθος», τον παραδοσιακό δικομματισμό που καταρρέει. Ο γαλαξίας των νέων πολιτικών σχηματισμών που τώρα διαμορφώνεται είναι ακόμη χαοτικός και αβέβαιος: ποιες δυνάμεις θα αποδειχθούν διάττοντες αστέρες και ποιες θα παγιωθούν στα πλαίσια μιας ριζικής πολιτικής ανασύνθεσης, είναι άγνωστο. Εξίσου άγνωστο είναι αν μια νέα ισορροπία θα μπορέσει να απαντήσει στις αγωνίες των λαών της Ευρώπης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αυτοχειρία εγχειρημάτων όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Podemos δεν σήμανε τη λήξη της αμφισβήτησης του «οικοδομήματος», ούτε την πειθάρχηση των απορριπτόμενων από αυτό: τα Κίτρινα Γιλέκα είναι μια ισχυρή ένδειξη της στρατηγικής πια αδυναμίας των ελίτ να χειραγωγήσουν όπως παλιά και να έχουν έτσι μια πλειοψηφική νομιμοποίηση. Το πόσο όλα αυτά θα εκφραστούν και στις ευρωπαϊκές κάλπες, και με ποια μορφή, θα φανεί σε δύο εβδομάδες. Όμως ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα (εξάλλου αυτό θα περάσει από πολλά «διορθωτικά» φίλτρα μέχρι να μεταφραστεί σε έδρες και συσχετισμούς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), η αμφισβήτηση μιας αποτυχημένης, αντιδημοφιλούς και αντιδημοκρατικής Ε.Ε. θα είναι παρούσα. Και η αναζήτηση νέων απελευθερωτικών δρόμων θα συνεχίσει να κραυγάζει την αναγκαιότητά της.
Ένας διαφορετικός πολιτικός χάρτης στη νέα ευρωβουλή
Η σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα αναδειχθεί σε δύο εβδομάδες δεν θα θυμίζει και πολύ την προηγούμενη. Καταρχήν οι δύο πάλαι ποτέ παντοδύναμες ευρωομάδες-πυλώνες του ευρωπαϊσμού, το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και οι κεντροαριστεροί Σοσιαλδημοκράτες, θα αναγκαστούν να περάσουν από το ταμείο: μαζί έκοβαν κι έραβαν ως τώρα, μαζί θα εισπράξουν την τιμωρητική ψήφο – κι ας προσπαθούν να δημιουργήσουν τελευταία στιγμή την εντύπωση ότι τάχα έχουν διαφορετικό πρόγραμμα. Και φυσικά θα χάσουν την απόλυτη πλειοψηφία που είχαν όποτε άθροιζαν τις έδρες τους. Έπειτα, οι ευρωσκεπτικιστές κάθε απόχρωσης θα κάνουν πολύ πιο αισθητή την παρουσία τους, φτάνοντας έως και να διπλασιάσουν τις έδρες τους. Πιθανά δεν θα πρόκειται για σεισμό. Οπωσδήποτε όμως, και παρά τους πολλαπλούς τρόπους που έχει εφεύρει η ευρωκρατία για να διηθεί τη λαϊκή δυσαρέσκεια, η τελευταία θα γίνει αισθητή και θα αλλάξει τον χάρτη της ευρωβουλής. Τέλος, καμιά έκπληξη δεν αναμένεται από μικρότερες δυνάμεις (κυρίως Αριστερά και Πράσινους), που θα κινηθούν πάνω-κάτω στα ίδια επίπεδα, αν και με μεγάλες ανακατατάξεις στο εσωτερικό τους.
Όλα τα παραπάνω είναι βέβαια εντελώς σχετικά αν σκεφτεί κανείς ότι στην πραγματικότητα αναμένεται ένας μόνο μεγάλος νικητής: η αποχή [βλ. και πλαίσιο «Ψηφίστε γιατί χανόμαστε»]. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι οι περισσότερες ευρωομάδες, και ιδίως οι μικρότερες, είναι ήδη ετερόκλητες – εξ ανάγκης, αφού ο κανονισμός της ευρωβουλής έχει φτιαχτεί έτσι ώστε όποιος ευρωβουλευτής μείνει εκτός κάποιου μαντριού να «εξαφανίζεται», έχοντας πολύ λιγότερα δικαιώματα παρέμβασης. Η πίεση αυτή εντάσσεται στο σχέδιο δημιουργίας «ευρωπαϊκών κομμάτων», που κι αυτό με τη σειρά του υπηρετεί το στόχο της υπονόμευσης της αίσθησης εθνικής ταυτότητας και της με το ζόρι επιβολής μιας ανύπαρκτης ευρωπαϊκής συνείδησης. Πρόκειται για σχέδια των οποίων η αποτυχία στην πραγματική ζωή είναι βέβαια κραυγαλέα. Αλλά σε θεσμικό επίπεδο ζουν και βασιλεύουν… Έτσι, βλέπουμε παράδοξα όπως π.χ. τους ευρωβουλευτές της καταλανικής Αριστεράς να ανήκουν στους Πράσινους, καθώς είχαν αποκλειστεί από την αριστερή ευρωομάδα λόγω βέτο της ισπανικής Ενωμένης Αριστεράς, ή τους 5 Αστέρες της Ιταλίας να συνυπάρχουν με τους αποχωρήσαντες από το βρετανικό UKIP στην ευρωομάδα των ευρωσκεπτικιστών.
Στα αριστερά, αποκλίνουσες και εξίσου αναποτελεσματικές καμπάνιες
Το μεγαλύτερο σκορποχώρι, πάντως, είναι η αριστερή ευρωομάδα GUE/NGL, και ιδίως η βασική συνιστώσα της, το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς – όπου πλέον κυριαρχεί το σύνθημα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Έτσι, ενώ μέχρι το 2015 κρατούνταν τα προσχήματα μιας ενότητας που δεν είχε ακόμη συντριβεί στις ξέρες του ελληνικού δημοψηφίσματος, έχουν πλέον διαμορφωθεί δύο τουλάχιστον στρατόπεδα. Τα βασικά κόμματα του καθενός επιδίδονται σε αμοιβαίες και σκληρές καταγγελίες: «διασπαστές» οι μεν, «ξεπουλημένοι» οι δε. Από τη μια βρίσκεται το ανομοιογενές νέο μπλοκ που συνέπηξαν ο Μελανσόν (Ανυπότακτη Γαλλία), ο Ιγκλέσιας (Podemos) και οι Πορτογάλοι του Μπλόκο. Σε αυτό εντάχθηκαν και τα τρία μεγαλύτερα κόμματα της σκανδιναβικής Αριστεράς, που σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό έχουν «ευρωσκεπτικιστικές» τάσεις – ιδίως η δανέζικη Κοκκινοπράσινη Συμμαχία. Αυτά τα έξι κόμματα κάνουν από κοινού μια προεκλογική καμπάνια (τουλάχιστον σε επίπεδο διακηρύξεων) ξεχωριστή από αυτήν του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς, αλλά με εξίσου ασαφείς αναφορές σε μια «άλλη Ευρώπη»*.
Από την άλλη, υπάρχουν και τα υπολείμματα του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς, με κύρια δύναμη τη γερμανική Αριστερά πλέον, αφότου το Γαλλικό Κ.Κ. πνέει τα λοίσθια και η ισπανική Ενωμένη Αριστερά έχει «σβήσει» μέσα στους Podemos. Τυπικά, σ’ αυτό το στρατόπεδο ανήκει και ο ΣΥΡΙΖΑ, αν και κανείς δεν ξέρει πού θα βρεθεί την επομένη των ευρωεκλογών. Εν πάση περιπτώσει, σε αντίθεση με το 2014, η προεκλογική καμπάνια της Ευρωπαϊκής Αριστεράς περνά εντελώς απαρατήρητη. Άλλωστε κανένα κόμμα της δεν διαφημίζει πια τη συνύπαρξή του με τον ΣΥΡΙΖΑ… Πάνω στην κρίση της παραδοσιακής Αριστεράς ξεπήδησαν κι άλλες πρωτοβουλίες, όπως το ΜέΡΑ25 του Βαρουφάκη, που επιχειρεί να συγκροτηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Ελλάδα, Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία κ.α.) προτείνοντας ένα νέο New Deal για την Ευρώπη και παρουσιάζοντας λίστες σε ορισμένα κράτη μέλη υπό την ομπρέλα της συσπείρωσης «Ευρωπαϊκή Άνοιξη». Αλλά με τα ιδεολογήματα του ευρωπαϊσμού και της παγκοσμιοποίησης να κυριαρχούν αυτοκαταστροφικά στις γραμμές του μεγαλύτερου τμήματος της ευρωπαϊκής Αριστεράς, η άνοιξη προτιμά πια να ανθίζει σε άλλα λιβάδια…
* Βλ. μεταξύ άλλων «Το θαύμα των ευρωεκλογών» (φύλλο 428, σελ. 11).
Ψηφίστε γιατί χανόμαστε
Οι αρχηγοί 21 κρατών μελών της Ε.Ε. απηύθυναν προχθές κοινή επιστολή στους υπηκόους των Βρυξελλών. Πρέπει να υποστεί κανείς την ανάγνωση 635 λέξεων που αποτελούν υπόδειγμα αερολογίας και συγκάλυψης της πραγματικότητας για να φτάσει στην κατακλείδα, που αποτελεί την πραγματική αιτία βομβαρδισμού των Ευρωπαίων με την εν λόγω επιστολή από όλα τα μεγάλα ευρωπαϊκά και εθνικά ΜΜΕ: πρόκειται για μια ακόμη απεγνωσμένη απόπειρα να μειωθεί η αδιαφορία με την οποία η πλειοψηφία των λαϊκών στρωμάτων αντιμετωπίζει τις ευρωεκλογές. Καταλήγουν λοιπόν οι επικεφαλής 21 κρατών μελών ως εξής: «Η ενωμένη Ευρώπη μας χρειάζεται την ισχυρή ψήφο των πολιτών της. Για το λόγο αυτό σας καλούμε να ασκήσετε το δικαίωμα της ψήφου σας. Είναι το κοινό ευρωπαϊκό μας μέλλον αυτό για το οποίο ψηφίζουμε».
Εύλογο το άγχος των 21 αρχηγών, δεδομένου ότι η τεράστια και διαρκώς αυξανόμενη αποχή –πρώτη δύναμη σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. πλην… Λουξεμβούργου και Μάλτας– όχι απλά ταπεινώνει την ευρωκρατία, αλλά και την απονομιμοποιεί. Για να την καταπολεμήσουν, οι 21 αρχηγοί αραδιάζουν μια σειρά ωραίες λέξεις κενές περιεχομένου (ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη, δημοκρατία, δικαιοσύνη, εμπιστοσύνη…) και ένα μεγάλο ψέμα: «Είστε εσείς, οι Ευρωπαίοι πολίτες, που θα αποφασίσετε ποια πορεία θα ακολουθήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση». Παρουσιάζουν δηλαδή έναν κόσμο ανάποδα, αφού αυτό που κυριαρχεί σήμερα στην Ε.Ε. είναι ένας νέου τύπου ολοκληρωτισμός, που κυνικά περιγελά και καταργεί το δικαίωμα των λαών της Ευρώπης να αποφασίζουν για τη μοίρα τους.
Αρχής γενομένης από την Ελλάδα του 2015, και με πιο πρόσφατο και τρανταχτό παράδειγμα αυτό της ντε φάκτο ακύρωσης της απόφασης των Βρετανών να αποχωρήσουν από την Ε.Ε. (τώρα στην προσβολή προστίθεται και η κοροϊδία, αφού οι Βρετανοί καλούνται να ψηφίσουν στις ευρωεκλογές…), αυτή η Ευρώπη ανοιχτά πια τσαλαπατά κάθε έννοια δημοκρατίας. Οι απολογητές της σπεύδουν να βαφτίσουν «εθνολαϊκισμό» κάθε ξέσπασμα των πληβείων ενάντια στον ζουρλομανδύα που τους πνίγει, και δείχνουν τον μπαμπούλα της Ακροδεξιάς για να συγκρατήσουν τη μειοψηφική πια ανοχή που έχει απομείνει σε τμήματα των υπηκόων τους. Ας μην εξανίστανται λοιπόν οι 21 αρχηγοί για την πλειοψηφική αδιαφορία (που γοργά μετατρέπεται σε εχθρότητα) απέναντι σε «θεσμούς» όπως η ευρωβουλή. Άλλωστε, όπως επεσήμαναν πρόσφατα και τα Κίτρινα Γιλέκα, πρόκειται για θεσμό κενό περιεχομένου: τι είδους βουλή είναι αυτή που «δεν έχει καν την εξουσία να προτείνει ένα νόμο»;*
Για το ποσοστό της συμμετοχής στις φετινές ευρωεκλογές, κι αν αυτό θα αποτελέσει νέο κατώτατο ρεκόρ, θα χρειαστεί να περιμένουμε δύο ακόμη εβδομάδες. Στο μεταξύ, θα πρέπει να αντέξουμε τον βομβαρδισμό φτηνής προπαγάνδας από κάθε υπάλληλο της ευρωκρατίας ώστε να πειστούμε, πρώτον να πάμε στην κάλπη, και δεύτερον να ψηφίσουμε «υπεύθυνα». Αλλιώς θα μας καταπιεί ο εθνολαϊκισμός, θα διαλυθεί η Ευρώπη κ.ο.κ. Αλλά ας μην απελπίζονται οι 21 αρχηγοί: ως γνωστόν, στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Εν ανάγκη ας μιμηθούν τον πιο επιτυχημένο… μιμητή τους (καθότι οι ίδιοι είναι οι πρώτοι διδάξαντες), τον κύριο Ερντογάν – εκλογές διαρκώς μέχρι να βγει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και προπαντός, όχι δημοψηφίσματα! Αν μάλιστα διάβαζαν και λίγο Μπρεχτ, θα ανακάλυπταν ότι υπάρχει μια ακόμη λύση έσχατης ανάγκης: να διαλύσουν τον λαό που έχασε την εμπιστοσύνη των ελίτ, και να εκλέξουν έναν άλλο…
Πάντως οι αρχηγοί των υπόλοιπων 7 κρατών μελών γλίτωσαν τον εξευτελισμό της κοινής επιστολής που απειλεί τους πολίτες με κατακλυσμό αν δεν πάνε στις κάλπες ή/και δεν ψηφίσουν «σωστά»: πρόκειται για τους επικεφαλής των αντίστοιχων συνταγματικών μοναρχιών, οι οποίοι δεν δικαιούνται να υπογράφουν προπαγανδιστικά κείμενα. Πάλι καλά.
* Βλ. «Η Έκκληση του Σεν-Ναζέρ» (φύλλο 450, σελ. 16-17).
