Ζούμε σε μία περίοδο που δοκιμάζονται τα κορυφαία χαρακτηριστικά του συστήματος που προβλήθηκε ως η αδιαμφισβήτητη παγκόσμια τάξη μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Κι αυτό είναι κακό και καλό, γιατί η ανθρωπότητα, οι λαοί και τα κράτη θα υποστούν τις συνέπειες, αρνητικές και θετικές.
Σήμερα, οι αρνητικές συνέπειες είναι πιο προφανείς και αισθητές, ενώ οι θετικές επειδή είναι υπό διαμόρφωση δεν δημιουργούν ακόμα τη βεβαιότητα ότι θα επικρατήσουν αν και η τάση προς αυτή τη βεβαιότητα ενισχύεται συνεχώς καθώς η σταθερότητα της δυτικού τύπου παγκόσμιας τάξης εμφανίζει έντονα σημάδια αμφισβήτησης και κλονισμού, όχι ευκαιριακού και παροδικού, αλλά μονιμότερου και σοβαρότερου.
Από το 1990, η παγκόσμια τάξη made by the West πήρε πολύ τα πάνω της και όχι χωρίς λόγο. Γι’ αυτό και η θεωρία περί του τέλους της Ιστορίας έτυχε μεγάλης δημοσιότητας. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης που έως τότε διαμοίραζε στα δύο την παγκόσμια ισχύ, η επακόλουθη απίσχναση της ευρωπαϊκής Αριστεράς που επί χρόνια ξεσκέπαζε και εξανάγκαζε τη δυτική αυτοκρατορία να απολογείται για τις αμαρτίες της κρατώντας σημαντική μερίδα των κοινωνιών σε εγρήγορση, η νέα ψηφιακή επανάσταση που άνοιγε ένα πελώριο πεδίο οικονομικής ανάπτυξης για τη Δύση, η ολοσχερής οικονομική και στρατιωτική ένταξη στο δυτικό μπλοκ όλων των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ από τις Βαλτικές ως την Αλβανία που πρόσφερε μια νέα και πολύ μεγάλη αγορά για τα δυτικά προϊόντα, η εξουθένωση και υποχώρηση των αντιαποικιοκρατικών και αντικαπιταλιστικών κινημάτων στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, καθώς και η ανενόχλητη καταστολή και υποταγή κρατών που είχαν αποκτήσει ένα βαθμό αυτονομίας στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου (Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη, Υεμένη, Συρία, Λίβανος, Σομαλία, Σουδάν, Ουκρανία) μείωνε τις εστίες αντίστασης στη Δύση, όλα αυτά και πολλά άλλα έδωσαν την εντύπωση ότι πράγματι ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας που η Δύση με τις ΗΠΑ επικεφαλής θα θριαμβεύσει εφ’ όλης της εγκόσμιας ύλης. Τα πάντα συνηγορούσαν υπέρ αυτού του συμπεράσματος.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η αισιοδοξία, η αλαζονεία και η επιθετικότητα της Δύσης χτύπησε κόκκινο. Κι αυτό έπληξε όχι μόνο τις τρίτες χώρες που στη συντριπτική τους πλειονότητα είχαν μουδιάσει, αλλά με τη μεγάλη φόρα που πήρε η Δύση έπληξε και τις πιο αδύνατες χώρες που ανήκουν στο δυτικό μπλοκ, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Πορτογαλία, οι οποίες είχαν συσσωρεύσει κάποιο υπολογίσιμο δημόσιο και ιδιωτικό «λίπος». Κι ακόμα πιο πέρα, έπληξε και τις κοινωνίες των ίδιων των μητροπόλεων που δέχτηκαν την άπληστη επιδρομή των αρχουσών τους τάξεων που βάλθηκαν να λεηλατήσουν και τον δημόσιο πλούτο των δικών τους κρατών. Να χαρίσουν με ιδιωτικοποιήσεις την κοινή ωφέλεια στους πλούσιους, να απομυζήσουν τα δημόσια ταμεία, να συρρικνώσουν το κοινωνικό κράτος, να μειώσουν τους μισθούς και τις συντάξεις, να εξαναγκάσουν τους πιο αδύνατους εταίρους να ξεπουλήσουν τα χρυσαφικά και τα ασημικά τους σε ληστρικά funds και δικές τους κρατικές εταιρίες (βλέπε στην Ελλάδα ΟΤΕ, ΟΣΕ, αεροδρόμια κ.λπ.) και να αυξήσουν κάθετα τις ανισότητες διοχετεύοντας το μεγαλύτερο ποσοστό από τον παραγόμενο πλούτο στο 1% της κοινωνίας.
Εν ολίγοις, μετά το 1990, το δυτικό μπλοκ ένιωθε πανίσχυρο και έπλεε σε πελάγη ευτυχίας. Όλη η γη ήταν επιτέλους δική του, να τη διαμορφώσει ξανά στα μέτρα του και να την εκμεταλλευτεί κατά την κρίση του ελεύθερα και ανεμπόδιστα.
Φούσκα
Τώρα, πάμε στο 2025.
Πώς η πολλά υποσχόμενη επανεκκίνηση της Δύσης στη δεκαετία του 1990 καταλήγει στη σημερινή κρίση; Πώς με τέτοια καθολική και ανέξοδη κατάρρευση του αντίπαλου και με τόσους κατασταλτικούς πολέμους, τόσες «δημιουργικές καταστροφές», τόσες νέες αγορές και τόσες τεχνοεπιστημονικές καινοτομίες, το σύστημα μέσα σε μόλις τρεις δεκαετίες εμφανίζει από παντού ρωγμές, διαρροές, εκτροχιασμούς, κόπωση, αδιέξοδα, στασιμότητα, υφέσεις και καταποντισμούς;
Ήταν όλη η θριαμβολογία μία φούσκα; Ήταν η νίκη πύρρειος; Τι συνέβη που δεν φαινόταν ή δεν αποτιμήθηκε σωστά; Τι διέλαθε της προσοχής τους;
Ο νεοφιλελευθερισμός αποδόμησε το σύστημα, κοινώς το ξεχαρβάλωσε, ο ιμπεριαλισμός επεκτάθηκε πέρα από τις δυνατότητες του και η αποικιοκρατία βρέθηκε μπροστά σε φραγές κι άρχισε να τρώει «πόρτα» ακόμα κι από τους «μικρούς».
Ο μεταπολεμικός καπιταλισμός στη Δύση χαρακτηριζόταν από μια εσωτερική ισορροπία που βασιζόταν σε μία τάση συνένωσης και συνεργασίας των ευρωπαϊκών ελίτ και σε μία συμφωνία για μία ευρύτερη κατανομή του παραγομένου πλούτου και περιορισμού της υπέρμετρης διεύρυνσης των ανισοτήτων. Οι καλύτερες από την προπολεμική περίοδο αμοιβές για τους εργαζόμενους, η κοινωνική κατοικία, η δωρεάν παιδεία και παροχή υπηρεσιών υγείας, οι άδειες και οι διακοπές, οι παιδικοί σταθμοί και οι οίκοι ευγηρίας, το αυστηρό ωράριο εργασίας, οι αξιοπρεπείς συντάξεις, η φορολογική πολιτική και άλλα μέτρα, για πρώτη φορά βελτίωσαν τόσο αισθητά σε καθολικό επίπεδο τη ζωή των μελών της κοινωνίας.
Αυτό, όμως, δεν ήταν συμβατό με τον καπιταλισμό, που είναι ανταγωνιστικός, ατομικιστικός και πλουτοκρατικός από τη φύση του και φάνηκε όταν οι ανώτερες τάξεις που ελέγχουν την πολιτική εξουσία δεν άργησαν να υπονομεύσουν τη σοσιαλδημοκρατική ισορροπία, διαφθείροντας και τους σοσιαλδημοκράτες, προκειμένου να επαναφέρουν το σύστημα στην πιο αυθεντική του εφαρμογή που είναι αντίθετη με τις κοινωνικές παροχές και τους περιορισμούς στον άνευ ορίων πλουτισμό της μειοψηφίας θεωρώντας ότι αυτή ακριβώς η ανισότητα και ανισορροπία είναι η ψυχή του συστήματος και η αιτία και το κίνητρο για την απεριόριστη μεγέθυνση του παραγόμενου πλούτου. Η μείωση της επιρροής του σοβιετικού μοντέλου και στη συνέχεια η διάλυσή του επισπεύσανε το ξεσάλωμα της επαναφοράς του συστήματος στην πιο επιθετική του μορφή. Η ραγδαία μετακίνηση του πλούτου από τα κάτω προς τα πάνω έδωσε επιπλέον ώθηση στην ακύρωση της πιο διανεμητικής του παραγόμενου πλούτου πολιτικής.
Ψευδώνυμα
Ο νεοφιλελευθερισμός από τις ΗΠΑ άπλωσε την επιρροή του σε όλο το δυτικό μπλοκ βρίσκοντας πάρα πολλούς παράγοντες που τον υιοθέτησαν με ζήλο και απληστία. Το ευρωπαϊκό σύστημα προσαρμοζόταν γρήγορα στις επιταγές της απορρύθμισης, οι κοινωνίες έχαναν την επιρροή τους στο πολιτικό προσωπικό που υπαγόταν πλέον στην εξουσία της οικονομικής ολιγαρχίας και η απεριόριστη κερδοφορία ως αποκλειστική επιδίωξη άλλαζε τους όρους λειτουργίας του συστήματος. Αποτέλεσμα: η ανασφάλεια επέστρεψε δριμύτερη στην κοινωνία, οι πλούσιοι έγιναν πολύ πλουσιότεροι, τα κεφάλαια από τη βιομηχανία και τις υποδομές μεταφέρθηκαν στη χρηματιστική οικονομία που αποφέρει μεγαλύτερα κέρδη με πολύ λιγότερες υποχρεώσεις (προσωπικού, εγκαταστάσεων, δικτύων, πρώτων υλών κ.λπ.). Η αχρήστευση των δικλείδων ασφαλείας που θεωρήθηκαν αντιπαραγωγικές και η συρρίκνωση των παροχών στους εργαζόμενους που θεωρούνται σπατάλη πόρων που αφαιρούνται από τα κέρδη, υπονόμευσε το μεταπολεμικό πιο ισορροπημένο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο, αλλά υπονόμευσε και τις επενδύσεις στη βιομηχανία που εκτιμήθηκε ότι αποφέρουν λιγότερα και δυσκολότερα κέρδη από τις επενδύσεις στον χρηματιστηριακό τζόγο.
Αυτή η μεταστροφή στο νεοφιλελευθερισμό αποδυνάμωσε τη βιομηχανία, φτώχυνε το κοινωνικό σώμα, διατάραξε σοβαρά την κοινωνική συνοχή και ισορροπία και έριξε την ποιότητα του πολιτικού προσωπικού σε σημείο να δυσκολεύονται οι διοικήσεις να λειτουργήσουν εύρυθμα το σύστημα. Και βέβαια, να επεξεργαστούν σε βάθος τον περιβάλλοντα χώρο και να κατανοήσουν έγκαιρα τις αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε όλη τη γη.
Σίγουρα αυτοί που κινούν τα νήματα απομυζούν το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων κεφαλαίων που διακινούνται, ενώ το σύστημα αποσυντονίστηκε και η αυτορρύθμιση δεν στάθηκε επαρκής για να εδραιώσει μια βιώσιμη παραλλαγή του και οι επιπτώσεις επεκτάθηκαν κι έξω από την καθαρά οικονομική σφαίρα. Ο ατομικισμός που είναι συστατικό του νεοφιλελευθερισμού δηλητηρίασε όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τα πλατιά στρώματα που δελεάστηκαν, υποχρεώθηκαν, παρασύρθηκαν, κατακερματίστηκαν και χάθηκαν μέσα στον κοινωνικό χυλό που διαδέχτηκε την κοινωνική συνοχή. Η δε ελευθερία που υποσχέθηκαν οι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού αποδείχτηκε ότι ήταν άλλο ένα ψευδώνυμο της εκτεταμένης αφαίρεσης και απώλειας δύσκολα κατακτημένων ουσιαστικών και όχι διακοσμητικών δικαιωμάτων.
Ένας λόγος που οι Δυτικοί ινστρούχτορες μισούν το εντυπωσιακό κινέζικο μοντέλο, πέρα από το ανατριχιαστικό για τους νεοφιλελεύθερους γεγονός ότι διευθύνεται από κομμουνιστές, είναι ότι διαψεύδει πανηγυρικά τη βασική αρχή του νεοφιλελευθερισμού ότι η ανάπτυξη και η πρόοδος προϋποθέτουν συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.
Τρέλα
Η μεγαλύτερη δύναμη του ιμπεριαλισμού συγκεντρώθηκε στις ΗΠΑ. Με τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με τον έλεγχο των νευραλγικών αξόνων της παγκόσμιας κυριαρχίας, δολάριο, τεχνολογία, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΝΑΤΟ, 800 βάσεις σε όλη τη γη κ.λπ. οι ΗΠΑ επιδιώκοντας να επιβεβαιώνουν διαρκώς την ισχύ και την ανωτερότητά τους είχαν συνεχώς ανοιχτά πολλά μέτωπα, αλλά στη χρονική φάση που βρισκόμαστε δεν μπόρεσαν να καθηλώσουν τους βασικότερους, τους μεγάλους αντίπαλους που εδραιώνονται. Με τις επιδρομές που προανέφερα κατάφεραν να προκαλέσουν βαρύτατες ζημιές σε κράτη με πολύ μικρότερη ισχύ, αλλά αφενός δεν κατάφεραν να νικήσουν τους ισχυρότερους, την Κίνα και τη Ρωσία, και να προσεταιριστούν την Ινδία, και αφετέρου -με τις αδέξιες πολιτικές τους- επέσπευσαν τη σύγκλιση των άλλων δείχνοντας στους λαούς και τις ελίτ του Παγκόσμιου Νότου ότι πάντοτε η Δύση θα επιζητεί να κυριαρχήσει πάνω τους και σε βάρος τους, ότι κι αν ενηλικιώθηκε ο ιμπεριαλισμός καθόλου δεν άλλαξε. Κι αυτή η κοινή διαπίστωση έχει συνέπειες.
Οι πρώην και οι νυν υποτελείς στη Δύση αλλάζουν αντιλήψεις, συνασπίζονται και οργανώνουν τις άμυνές τους. Δεν είναι πια η κάθε χώρα μόνη της να αντιμετωπίσει τα θηρία της Δύσης που ακόμα και γερασμένα και αναποτελεσματικά έχουν εμπειρία, δικτύωση και νύχια. Και στους νέους συνασπισμούς πρωτοστατούν οι ανερχόμενες δυνάμεις της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας που κάνουν πλάτες και στους μεσαίους και στους πιο μικρούς. Κι όσο αυξάνεται η επιθετικότητα των δυτικών δυνάμεων τόσο αυξάνεται κι ο αριθμός των εταίρων στους νέους φορείς και η αποφασιστικότητα τους να αποκρούσουν συλλογικά τους εκβιασμούς και τις απειλές της Δύσης.
Οι Δυτικοί πουλάνε και τρέλα όταν συμπεριφέρονται σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα στην παγκόσμια τάξη τους. Σαν να εξακολουθούν να είναι εκ θεού και εξ ισχύος οι αναμφισβήτητοι ηγεμόνες του κόσμου. Κι αυτή η ψευδαίσθηση, όσο κι αν περιορίζεται συν τω χρόνω, τους τυφλώνει και τους οδηγεί από αποτυχία σε αποτυχία.
Τα κατάλοιπα της κουλτούρας που είχαν όταν ήταν ιμπεριαλιστικές αυτοκρατορίες εξακολουθούν να καθορίζουν τη σκέψη τους και δεν τους αφήνουν να δουν με διαύγεια τα ανοδικά ρεύματα που έχουν εκδηλωθεί στον πλανήτη προκειμένου να ανανεωθούν και να προσαρμοστούν στην καινούργια πραγματικότητα.
Λαχανιασμένοι
Η αποικιοκρατία απέφερε αμύθητα πλούτη στις μητροπόλεις. Επί αιώνες έστυβαν τους λαούς μέχρι εξαντλήσεως, τους κράτησαν φτωχούς και με τα σωματικά και πνευματικά τους μέρη δεμένα σφιχτά για να μην μπορέσουν να απελευθερωθούν και να ακολουθήσουν τη φυσική εξέλιξη των κοινωνιών προς τη βελτίωση των όρων ζωής τους.
Σήμερα, η αποικιοκρατία είναι ακόμα ισχυρή κατά τόπους, αλλά είναι σμπαραλιασμένη στο σύνολό της. Τα παλιά μεγαλεία, η ανθρωπότητα ολόκληρη υποδουλωμένη σε δέκα-δώδεκα μητροπόλεις, να τροφοδοτεί με δωρεάν ανθρώπους και πρώτες ύλες την ευημερία και τη χλιδή στη Δύση, έχουν καταπέσει. Ό,τι παραμένει εξαρτημένο, σκόρπια, τείνει να ακολουθήσει τις χώρες που έχουν αυτονομηθεί εν όλω ή εν μέρει. Κι αυτό είναι το ανερχόμενο ρεύμα.
Οι Δυτικοί προσπαθούν να το ανακόψουν, να το φρενάρουν, να το αντιστρέψουν, αλλά οι επιτυχίες τους λιγοστεύουν. Οι λαοί πλέον ξέρουν ότι όχι μόνο το δικαιούνται, αλλά μπορούν και να καταφέρουν να γίνουν κύριοι της μοίρας τους.
Οι Ευρωπαίοι, Άγγλοι, Γερμανοί, Γάλλοι, Αμερικάνοι, Ολλανδοί, Ισπανοί, Βέλγοι, Ιταλοί, Πορτογάλοι, αλλά και οι Ιάπωνες βλέπουν ότι δεν μπορούν να νικήσουν τη Ρωσία κι ας έχουν πέσει όλοι μαζί, μητροπόλεις και δορυφόροι, πάνω της με δισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ και τεράστια οπλοστάσια. Λαχανιασμένοι τρώνε στη μούρη τη σκόνη της Κίνας, χωρίς ελπίδα να την προλάβουν. Έχουν ξυπνήσει και οι «μικροί» που βλέπουν νάνους τους Δυτικούς που κάποτε τους μαστίγωναν ως μεγάλοι και τρανοί αφέντες. Για παράδειγμα, η Ινδονησία του 2025 με 280 εκατομμύρια πληθυσμό και έβδομη ανάμεσα στις 10 πλουσιότερες χώρες του κόσμου με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5% δεν είναι η ολλανδική αποικία που είχε 10 εκατ. κατοίκους και βλέπει πλέον με άλλο μάτι την Ολλανδία του 2025 των 17 εκατομμυρίων κατοίκων στην 28η θέση της κατάταξης με ετήσια ανάπτυξη 1,0%!
Ακόμα ζει
Η αποικιοκρατία συρρικνώνεται, αλλά δεν έχει πεθάνει. Περιορίζεται, αλλά κρατιέται γιατί μέσα στους αιώνες έχει κάνει πολύ συστηματική δουλειά και έχει διαβρώσει τις κοινωνίες, την παιδεία, τους θεσμούς τους και τα οικονομικά τους συστήματα. Και μπορεί ακόμα να παρεμβαίνει, να επηρεάζει, να μπλοκάρει και να δεσμεύει. Παντού έχει τους δωσίλογούς της. Σε δεκάδες χώρες πλούσιες σε γλώσσες, επίσημη γλώσσα είναι τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα πορτογαλικά, μέλη των ελίτ είναι σπουδαγμένα σε δυτικά πανεπιστήμια και οι στρατιωτικοί έχουν περάσει από τις ακαδημίες της Δύσης. Οι Δυτικοί έχουν ακόμα αποικίες και κτήσεις, έχουν ακόμα άγκιστρα και ερείσματα σε πολλές χώρες που τα έφτιαξαν μεθοδικά στα πεντακόσια χρόνια της κυριαρχίας τους για να διαιωνίζουν την εξάρτηση, έχουν και τα μέσα να βλάψουν έως και να καταστρέψουν κάποιες απείθαρχες και αυθάδεις χώρες που επιμένουν στην επιλογή να αποκτήσουν ή να στερεώσουν την ανεξαρτησίας τους. Γι’ αυτό δεν είναι εύκολο στις κοινωνίες να ξεφορτωθούν τις υλικές και άυλες εξαρτήσεις που έχει δημιουργήσει η αποικιοκρατία. Κι αυτό δυσχεραίνει την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία τους, την αποφτωχοποίηση και την πρόοδο τους.
Αλλά η τάση για την ανεξαρτητοποίηση και την ανάπτυξη είναι φυσική, έχει δρομολογηθεί κι ενώ μπορεί να καθυστερήσει από τόπο σε τόπο δεν μπορεί να ανακοπεί στο σύνολό της. Είναι σαν τις τεκτονικές πλάκες που καμία δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει την κίνησή τους. Βλέπουμε τα προβλήματα και τα εμπόδια που θέτουν συνεχώς οι μητροπόλεις, βλέπουμε και τις αναστολές και τις αντιδράσεις που εκδηλώνονται μέσα στις επιτηρούμενες κοινωνίες, αλλά αντικρίζοντας και εκτιμώντας τη συνολική κατάσταση εξ αποστάσεως, είναι ολοφάνερο ότι οι τεκτονικές πλάκες των κοινωνιών συνεχίζουν να κινούνται, άλλοτε πιο γρήγορα κι άλλοτε πιο αργά, προς τη σωστή κατεύθυνση.
Πτώση
Η Δύση βρίσκεται σε κρίση που κρατάει ήδη πολλά χρόνια και συνεχώς επιδεινώνεται. Κρίση σε όλα τα επίπεδα. Ο Δυτικός κόσμος έχει φτωχύνει από ιδέες, έχει ξεπέσει ηθικά και δεν έχει ούτε σχέδιο διαφυγής ούτε στόχο εφικτό. Έχει πιεστικό δημογραφικό πρόβλημα, γερνάει, και έχει απαξιωμένο πολιτικό προσωπικό από το οποίο δεν περιμένει κανείς τίποτα θετικό, καμία ουσιαστική λύση, καμία διέξοδο ανάκαμψης. Ούτε ο αμερικάνικος κουτσαβακισμός βγάζει πουθενά.
Οι οικονομίες τους έχουν χάσει το δυναμισμό τους, μικραίνουν, βραδυπορούν, ξεπερνιούνται. Έχουν χάσει πολύ μεγάλα μερίδια της αγοράς παγκοσμίως. Δυσκολεύονται να συντηρήσουν τα νοσοκομεία τους και να πληρώνουν τις συντάξεις. Οι υποδομές στη Δύση είναι παλιές και ασυντήρητες. Η βιομηχανία τους έχει σμικρυνθεί, παράγουν όλο και λιγότερα, όλο και πιο τεχνολογικά και χρησιμοθηρικά ξεπερασμένα προϊόντα, δεν έχουν καν αυτάρκεια σε είδη πρώτης ανάγκης. Το πολιτικό τους σύστημα βραχυκυκλώνει συνεχώς. Το Κέντρο και η Αριστερά είναι σε παρατεταμένη κρίση και ανυποληψία, η Ακροδεξιά εισπράττει δημαγωγώντας την κοινωνική δυσαρέσκεια και δελεάζει τις κοινωνίες με παρωχημένες συνταγές που όταν και όπου εφαρμόστηκαν έφεραν την καταστροφή. Και η ακτινοβολία της Δύσης στην υπόλοιπη ανθρωπότητα ξεθωριάζει ραγδαία. Ούτε εμπνέει, ούτε καν φοβίζει πια. Κακό μπορεί να κάνει η Δύση και κάνει, εδώ κι εκεί, αλλά κι αυτό της αφαιρεί πόντους, την εκθέτει, τη μειώνει και την αποδυναμώνει.
Πραγματικά, είναι πάρα πολύ εντυπωσιακό, πώς η Δύση που είχε όλα τα πλεονεκτήματα και όλους τους ευνοϊκούς ανέμους στη δεκαετία του 1990 για να κυριαρχεί στον 21ο αιώνα, σήμερα, 30 χρόνια μετά, παλεύει με νύχια και με δόντια να αποκτήσει μια σταθερότητα και να διατηρήσει κάποια κομμάτια από τον παλιό ένδοξο εαυτό της έχοντας σαφώς υποβαθμιστεί και ξεπεραστεί απ’ αυτούς που όχι μόνο καταπίεζε κι εκμεταλλευόταν, αλλά και περιφρονούσε ως κατώτερους.
