1.
Οι διάφορες συζητήσεις για τον δεξιό εξτρεμισμό στη σημερινή Ευρώπη εστιάζουν, κυρίως, στη σύγκριση με τη Γερμανία της Βαϊμάρης. Έχουν την τάση να διαπιστώνουν αναλογίες ανάμεσα στα δεξιά εξτρεμιστικά κινήματα που σημειώνουν επιτυχίες στο πολιτικό σκηνικό της σημερινής Ευρώπης και τον «ιστορικό φασισμό»: Το πρώτο κύμα φασιστικών κινημάτων που σάρωσε την Ευρώπη τη δεκαετία του ’20 και του ’30.
Παρόλο που τα κόμματα της άκρας δεξιάς διέπονται από μια νεοφασιστική αντίληψη η οποία έχει σημαντικές ιδεολογικές συγγένειες με τους φασισμούς του παρελθόντος, θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν είναι το ίδιο φαινόμενο με τον ιστορικό φασισμό. Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο ιστορικός φασισμός είναι ένα ιδιαίτερο πολιτικό φαινόμενο της μεσοπολεμικής περιόδου, που αποτελούσε αντίδραση σε μια σειρά από κρίσιμα προβλήματα –την πολιτική αστάθεια, την οικονομική καταστροφή και τη σοβιετική απειλή– που ενέσκηψε στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι τα κυρίαρχα φασιστικά κόμματα της μεσοπολεμικής περιόδου διέθεταν μαζικές παραστρατιωτικές οργανώσεις (τα Τάγματα Εφόδου του Χίτλερ, τις squadre του Μουσολίνι) ο ρόλος των οποίων ήταν να υποθάλπουν την κοινωνική αταξία και να τρομοκρατούν τους αντίπαλους πολιτικούς σχηματισμούς αλλά και την κοινωνία. Συνεπώς, τα μεσοπολεμικά φασιστικά κόμματα είχαν έναν καθαρό εξωκοινοβουλευτικό και αντικοινοβουλευτικό προσανατολισμό. Σήμερα μόνο η Χρυσή Αυγή και το JOBBIT φαίνεται να έχουν παρόμοια οργάνωση. Επομένως μπορούμε να διακρίνουμε εντονότατες προγραμματικές διαφορές ανάμεσα στον ιστορικό φασισμό και την ευρωπαϊκή νέα άκρα δεξιά. Οι σημερινοί νεοφασίστες κυκλοφορούν με ακριβά ιταλικά κοστούμια αντί για μαύρα πουκάμισα και ψηλές μπότες. Η ευρωπαϊκή νέα άκρα δεξιά έχει καταστρώσει ένα περίτεχνο πολιτικό πρόγραμμα, που βρίσκει μεγάλη απήχηση στον κόσμο. Έτσι σε αντίθεση με τα νεοφασιστικά κόμματα των αρχών της μεταπολεμικής περιόδου, τα σημερινά κόμματα δεν είναι δυνατόν να απορριφθούν εύκολα ως ιστορικοί αναχρονισμοί ή οπισθοδρομικά στοιχεία. Σε αντίθεση με τα βαριά, κατακερματισμένα κόμματα του 1960 και του 1970, που είχαν αρχηγούς πρώην ναζί και οπισθοδρομικούς εθνικιστές, τα εκσυγχρονισμένα κόμματα της νέας άκρας δεξιάς της Ευρώπης… προσφέρουν μια ακροδεξιά ιδεολογία με σύγχρονο, δημοκρατικό μανδύα. Επίσης, τα οικονομικά προγράμματα των περισσότερων σύγχρονων ακροδεξιών κομμάτων της Ευρώπης είναι ρητά υπέρ του laissez-faire και του νεοφιλελευθερισμού (1), σε πλήρη αντίθεση με τον κορπορατικό προσανατολισμό του ιστορικού ιταλικού φασισμού, και τη μεγάλη παρέμβαση του Κράτους, τουλάχιστον μετά την κρίση του 1929 και στην προσπάθεια ρύθμισης της οικονομίας.
2.
Η ανάδειξη του Κόμματος Fratelli d’Italia της Giorgia Meloni σε πρώτο κόμμα στις πρόσφατες εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου 2022 με ποσοστό 26,0% και της κατάληψης της απόλυτης πλειοψηφίας τόσο στη γερουσία όσο και στη βουλή από τη συνολική δεξιά παράταξη (FdI, Lega, FI) έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον για το είδος της οικονομικής πολιτικής αλλά και των θεσμικών μεταρρυθμίσεων που προτίθεται να ακολουθήσει η νέα κυβέρνηση (μάλλον από τον Οκτώβριο). Το γενικότερο πλαίσιο άσκησης της πολιτικής που θα ακολουθήσει η Meloni, ως πρωθυπουργός της Ιταλίας, χαρακτηρίζεται από την αποδοχή τριών βασικότατων θεμάτων της παρούσας συγκυρίας: την πλήρη αποδοχή του ΝΑΤΟ και του ατλαντικού προσανατολισμού του (ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε έτοιμος για συνεργασία με τη νέα κυβέρνηση), την υποστήριξη της Δύσης και του ΝΑΤΟ στον πόλεμο στην Ουκρανία, και τη δημοσιονομική πειθαρχία στο πλαίσιο των κανόνων της Ε.Ε.
Τώρα, νομίζω ότι και το κόμμα Fratelli d’Italia επί της ουσίας δεν πρόκειται να παρεκκλίνει από το βασικό πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής που έχει χαραχθεί από την Ε.Ε. αλλά και από τους γενικότερους πολιτικούς προσανατολισμούς της. Θα αναφερθώ σε ορισμένα κρίσιμα σημεία που χαρακτηρίζουν το οικονομικό πρόγραμμα του πρώτου κόμματος σε ψήφους:
– Ο ρόλος του κράτους στην οικονομική διαδικασία είναι απόλυτα φιλελεύθερος. Δεν επεμβαίνει παρά μόνο όταν χρειάζεται ακριβώς όπως το εννοεί η νεοφιλελεύθερη σκέψη. Αν θέλουμε να προβούμε σε μια ιστορική αναγωγή με τον φασισμό του μεσοπολέμου μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η σκέψη αυτή αντιστοιχεί με τη δεξιά αντίληψη του φασιστικού κόμματος και δεν έχει σχέση ούτε με την αριστερή αντίληψη του ίδιου κόμματος, η οποία με την καθοδήγηση του Alberto Beneduce προχώρησε στη μεγάλη κρατική παρέμβαση μετά την κρίση του 1929 (μεταξύ άλλων στην ίδρυση του Οργανισμού για τη Βιομηχανική Ανασυγκρότηση – IRI). Το ότι αναφέρεται, μεταξύ των άλλων οικονομολόγων, σε πρωτεύουσα θέση στο πρόγραμμα ο Ludwig von Mises, πρωτεργάτης της αυστριακής σχολής, οπαδός της «ελεύθερης αγοράς» και ορκισμένος εχθρός της κρατικής παρέμβασης αποκαλύπτει τις πραγματικές οικονομικές αντιλήψεις του κόμματος Fratelli d’Italia.
– Η δημοσιονομική πειθαρχία με τον τρόπο που εννοεί το κόμμα Fratelli d’Italia, συνάδει απολύτως με τα οικονομικά της προσφοράς των οποίων η αντίληψη αυτή αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα. Η δημοσιονομική πειθαρχία ως εγγενής προϋπόθεση ανάπτυξης της οικονομίας.
– Η εισαγωγή του ενιαίου φορολογικού συντελεστή (flat tax), σε επίπεδο 15,0% ή 21,0%, είναι ακόμη ένα βασικό σημείο της νεοφιλελεύθερης οικονομικής λογικής. Στο σημείο αυτό υπάρχει απόλυτη συμφωνία με τα δύο άλλα κόμματα συνεργασίας των οποίων η οικονομική πολιτική, επί του πεδίου, έχει προκαλέσει τα μεγάλα προβλήματα ανισότητας που βιώνει σήμερα ο ιταλικός λαός.
– Δεν υπάρχει πουθενά επανάκτηση ή δημιουργία εκ νέου ενός δημόσιου χώρου στην οικονομία.
– Η κατάργηση του «εγγυημένου εισοδήματος» που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση Conte, και η αντικατάστασή του από «βοήθεια σε όποιον έχει ανάγκη» βαδίζει ακριβώς στα κελεύσματα του ΔΝΤ και της νεοφιλελεύθερης αντίληψής του ότι το κοινωνικό κράτος θα πρέπει να μετατραπεί σε απλή φιλανθρωπία.
– Εγκαταλείφθηκε οποιαδήποτε σκέψη για «έξοδο από το ευρώ» ή οποιαδήποτε «μη συμβατική λύση» στο πρόβλημα του ιταλικού δημοσίου χρέους.
– Καμία μεταρρύθμιση δεν προτείνεται στον οικονομικό τομέα που θα προσπαθήσει να «σπάσει το ατσάλινο κλουβί» που έχει εγκαθιδρύσει η Ε.Ε. Σε σύντομο χρονικό διάστημα και το κόμμα Fratelli d’Italia, στο οικονομικό πεδίο θα αποδειχτεί ένα απλό κόμμα του συστήματος.
Παραπομπές
1) Neil Davidson – Richard Saull, Neoliberalism and the Far-Right: A Contradictory Embrace, Critical Sociology, 1–18,© The Author(s) 2016
