70 χρόνια από τη μέρα που οι ναζί αφάνισαν τα Καλάβρυτα
Την περασμένη εβδομάδα συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. H κορύφωση της ναζιστικής θηριωδίας στην ιστορική κωμόπολη επήλθε στις 13 Δεκεμβρίου 1943.
Το αντάρτικο και η πολιτική των αντιποίνων
Η καταστροφή της επαρχίας Καλαβρύτων και η εκτέλεση 700 περίπου αντρών από την 117η Μεραρχία Καταδρομών της Wehrmacht εντάσσεται στην πολιτική των στρατευμάτων κατοχής να αντιμετωπίσουν με αμείλικτο τρόπο το αντάρτικο, που είχε φουντώσει σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας. Το πόσο ενοχλητικό ήταν για τους Γερμανούς το αντάρτικο, φαίνεται και απ’ το ότι ήδη τον Μάιο του 1943 οι Αρχές Κατοχής είχαν ανακοινώσει ότι θα πληγεί χωρίς επιείκεια ο άμαχος πληθυσμός που εκδηλώνει συμπάθεια απέναντι στους «συμμορίτες».
Η πολιτική των αντιποίνων ήταν για τους Γερμανούς η εγγύηση για τη διατήρηση της ησυχίας και της τάξης. Τα αντίποινα λαμβάνουν ολοκαυτωματικό χαρακτήρα από τον Σεπτέμβριο του 1943 και μετά. Συνοδεύονται, δηλαδή, από ακόμη μαζικότερες και χωρίς διακρίσεις εκτελέσεις και πυρπολήσεις χωριών. Οι πυρπολήσεις χωριών σχετίζονται με την επιδίωξη των Γερμανών να καταπολεμήσουν τα κέντρα βοήθειας και εφοδιασμού των ανταρτών. Εντείνονται μετά την ιταλική συνθηκολόγηση (Σεπτ. 1943), στο πλαίσιο ανακατάληψης όλης της χώρας. Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις λαμβάνουν χώρα από το φθινόπωρο του ’43 και μετά, σε Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Πελοπόννησο και όπου αλλού δρούσε ισχυρό αντάρτικο.
Η καταστροφή των Καλαβρύτων αποτελεί κομβικό σημείο αναφοράς των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και συνοψίζει την αγριότητα του κατακτητή που γινόταν όλο και πιο έντονη όσο ο πόλεμος έφτανε προς το τέλος του.
Τα γεγονότα της 13/12/1943
Ήδη από τις αρχές του Δεκέμβρη είχε προηγηθεί η καταστροφή πολλών χωριών της επαρχίας Καλαβρύτων, καθώς και η εκτέλεση του άρρενος πληθυσμού τους. Κάλανος, Κομπιγάδι, Βλασία, Σκεπαστό, Παραλία Ακράτας, Ζαχλωρού, Μέγα Σπήλαιο, Ρωγοί και Κερπινή, είναι μερικές απ’ τις τοποθεσίες που υφίστανται τον όλεθρο και την καταστροφή.
Το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου οι καμπάνες του κεντρικού ναού των Καλαβρύτων χτυπούν μανιασμένα. Οι δυνάμεις της αυστριακής 117ης Μεραρχίας, που ήταν ήδη εγκατεστημένες στο χωριό τρεις ημέρες πριν, απαγορεύοντας την έξοδο σε όσους εισέρχονταν, διατάζουν τη συγκέντρωση όλων ανεξαιρέτως των κατοίκων στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου. Έπειτα ξεχωρίζουν τα γυναικόπαιδα από τους άντρες, συγκεντρώνοντας ανά ομάδες τον αρσενικό πληθυσμό από 14 ετών και άνω. Εκατοντάδες γυναίκες με τα παιδιά τους είναι εγκλεισμένες στο σχολείο, ενώ 500 περίπου άντρες οδηγούνται από τα στρατεύματα στην τοποθεσία Καππή, ένα ύψωμα που απέχει δύο χιλιόμετρα από το κέντρο του χωριού.
Ξαφνικά, φλόγες ξεπετάγονται από παντού, καθώς τα πρώτα σπίτια των Καλαβρύτων έχουν παραδοθεί στη φωτιά. Οι γυναίκες αντιλαμβάνονται την πυρκαγιά και επιχειρούν να βρουν διέξοδο. Επικρατούν σκηνές αλλοφροσύνης. Τελικά, αν και δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον τρόπο απεγκλωβισμού από το κτίριο, τα γυναικόπαιδα καταφέρνουν να διαφύγουν. Μέσα σε κλίμα πανικού μια ηλικιωμένη γυναίκα ποδοπατείται και πεθαίνει.
Την ίδια ώρα οι άντρες παρακολουθούν με δέος την πυρπόληση του χωριού, από την περίοπτη θέση του υψώματος Καππή. Ένας κλοιός από οπλισμένα αυτόματα κυκλώνει περιμετρικά το συγκεντρωμένο πλήθος, περιμένοντας υπομονετικά την αναμενόμενη διαταγή. Μία φωτοβολίδα στον ουρανό είναι το σύνθημα για το επόμενο στάδιο της «Επιχείρησης Καλάβρυτα». Τα αυτόματα βάλλουν ασταμάτητα για μερικά λεπτά της ώρας προς την απεγνωσμένη ανθρωπομάζα, φέρνοντας μαζικά τον θάνατο.
Ο λόφος του Καππή βάφεται, στην κυριολεξία, κόκκινος από το αίμα.
Ακολουθεί η χαριστική βολή, η οποία δίνεται με ένα αιχμηρό εργαλείο στο κεφάλι εκάστου ενός από τους εκτελεσθέντες. Τόσο από την εκτέλεση, όσο και από τη χαριστική βολή, κατάφεραν να επιζήσουν 13 Καλαβρυτινοί, από τις μαρτυρίες των οποίων γνωρίζουμε τα διαδραματισθέντα.
Λίγη ώρα αργότερα, όταν πλέον η Μεραρχία έχει αποχωρήσει –συνεχίζοντας το εγκληματικό έργο της νοτιότερα– οι γυναίκες βρίσκονται ενώπιον του μακάβριου θεάματος. Ένα μαύρο σύννεφο πένθους καλύπτει τα Καλάβρυτα. Οι σκηνές που ακολουθούν τις επόμενες ώρες και ημέρες, με τις γυναίκες και τα παιδιά να θρηνούν και να προσπαθούν να μεταφέρουν τα πτώματα των αντρών, πατεράδων και συγγενών τους μέχρι να τους θάψουν, παραπέμπουν σε έργο αρχαίας τραγωδίας. Η ζωή ποτέ ξανά δεν θα ήταν όπως πριν για «το καμένο χωριό των μαυροντυμένων γυναικών» με τη μνήμη της θηριωδίας να πλανάται για δεκαετίες από πάνω του.
Η «Επιχείρηση Καλάβρυτα» θεωρείται το μεγαλύτερο ναζιστικό έγκλημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που διαπράχθηκε σε μη-σλαβική χώρα.
Γιάννης Δ. Αντωνόπουλος
