Ο καθηγητής Andrew Nathan είναι διευθυντής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, ειδικός σε θέματα Κίνας και αντίθετος στο μαοϊσμό. Δημοσιεύοντας το ένα τρίτο της εμπεριστατωμένης κριτικής του στο βιβλίο Ο Μάο: Η άγνωστη ιστορία των Jung Chang και Jon Halliday (ελληνική έκδοση Εστία), και παραλείποντας, λόγω χώρου, τα δύο τρίτα των στοιχείων με τα οποία κάνει κόσκινο την αξιοπιστία των συγγραφέων, μπορεί ο αναγνώστης να βγάλει τα συμπεράσματά του για ένα βιβλίο που παρουσιάστηκε ως απολύτως έγκυρο από το διεθνή Τύπο, κυκλοφόρησε σε πολλές γλώσσες και αναφέρεται πλέον ως «πηγή» σε πληθώρα άλλων βιβλίων, άρθρων και ιστοτόπων, της wikipedia συμπεριλαμβανομένης.
Έτσι, με τη σφραγίδα των ΜΜΕ, οι τερατώδεις ανακρίβειες παρουσιάζονται ως αλήθειες με τις οποίες μπορεί ο κάθε συγγραφέας, δημοσιογράφος και πολιτικός να στηρίξει τα δικά του ψέματα για να τα μεταμορφώσει σε αλήθειες κ.ο.κ. Με αυτό τον «αντικειμενικό» τρόπο διαμορφώνεται η σύγχρονη «ιστορία» που προσπαθεί να απαλείψει την κοσμογονία των επαναστάσεων, να δυσφημήσει τους αγώνες και τις θυσίες των λαών και να παραμορφώσει τους ηγέτες πρώην υποτελών στη Δύση χωρών, όπως ο Μάο, που ανέτρεψαν την αποικιοκρατία και έδιωξαν τους ιμπεριαλιστές.
Είναι αυτονόητο, ότι αυτά τα «επιστημονικά έργα» δεν έχουν σκοπό να αποτιμήσουν τις σπουδαίες επιτυχίες και τα τραγικά λάθη τόσο μεγάλων εγχειρημάτων. Ο σκοπός τους είναι ευκολότερος: να υπηρετήσουν τις δυτικές «αλήθειες» που στηρίζουν την αποικιοκρατία και να αποθαρρύνουν τους πολίτες που νιώθουν την ανάγκη να αγωνιστούν για να ανατρέψουν τα χρεοκοπημένα καπιταλιστικά καθεστώτα.
Πολύτιμοι λίθοι και πλαστικό
Του Andrew Nathan
Οι Chang και Halliday επικεντρώνονται μόνο στον Μάο. Γύρω του βλέπουμε μια ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος αποτελούμενη από δειλούς ή ανόητους ανθρώπους, που είτε ήταν υποχείρια του Μάο, όπως ο Τσου Ενλάι, είτε έγιναν θύματά του. Στο βάθος ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ένα πολιτικό κίνημα το οποίο μετατράπηκε σε καθεστώς που επέβαλε πενήντα χρόνια μαζικούς βασανισμούς, δολοφονίες και καταστροφή χωρίς κανένα ουσιαστικό λόγο, και κατέστησε τον λαό του φτωχό και εξαντλημένο. Έξω από την εικόνα έχουν μείνει οι μεγαλύτερες δυνάμεις της ιστορίας οι οποίες σύμφωνα με κάποιους εξηγούν τις βιαιότητες και τη μακροβιότητα του καθεστώτος του Μάο: κοινωνιολογικές ή θεσμικές ιδιαιτερότητες ή ιδιαιτερότητες σχετικές με τη γεωστρατηγική θέση της Κίνας ανάμεσα στις δύο αντίπαλες υπερδυνάμεις του Ψυχρού πολέμου…
Οι Chang και Halliday περιγράφουν έναν Μάο που αποτελεί έκπληξη ακόμα και για τη σύγχρονη απομυθοποιημένη ιστοριογραφία.
…Πολλές από τις αποκαλύψεις τους προέρχονται από πηγές που είναι αδύνατο να ελεγχθούν, άλλες προφανώς αποτελούν υποθέσεις ή βασίζονται σε περιστασιακές αποδείξεις, ενώ υπάρχουν και ορισμένες αναλήθειες.
Οι πηγές που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν είναι δύο ειδών: συνεντεύξεις με ανώνυμα πρόσωπα και αδημοσίευτα έγγραφα ή βιβλία. Το πρώτο είδος περιλαμβάνει «τη σύζυγο αντιπροσώπου της Σαγκάης», «εντόπιο ιστορικό του Κόμματος», «ηλικιωμένο εργάτη», «ανθρώπους που έχουν ακούσει ότι…», «μέλος του προσωπικού που γνώριζε για το λογαριασμό του Μάο», «φιλενάδες του Μάο», «μέλη του προσωπικού του Μάο», «Ρώσο αξιωματικό που γνώριζε σε βάθος», «μέλος της οικογένειας». Το βιβλίο περιέχει δεκάδες αναφορές αυτού του τύπου…
Βασιζόμενοι σε πηγές αυτού του είδους, οι Chang και Halliday ισχυρίζονται ότι η πιο γνωστή μάχη κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Πορείας, στη θέση της Γέφυρας Dadu το1935, δεν έγινε ποτέ. Το κύριο πειστήριό τους είναι συνέντευξη με «μια γεμάτη ζωή… ντόπια γυναίκα… που ήταν 93 χρονών όταν τη συναντήσαμε το 1997»… Για το σχετικό ισχυρισμό τους ότι ο Chiang Kai-shek επίτηδες «άφησε το πέρασμα ανοιχτό για τους Κόκκινους» οι συγγραφείς δεν αναφέρουν την πηγή.
…Οι Chang και Halliday αναφέρουν ότι λίγο πριν αρχίσει η Μεγάλη Πολιτιστική Προλεταριακή Επανάσταση, ο σύμμαχος του Μάο, Λιν Πιάο, προειδοποίησε τα άλλα μέλη του Πολιτικού Γραφείου ότι ο Μάο επί χρόνια ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει ένα πραξικόπημα… Η πηγή τους γι’ αυτό αποτελεί ένα τρίτομο πόνημα… αδημοσίευτο. Δεν αναφέρουν πού είχαν τη δυνατότητα να το διαβάσουν.
Αναπάντητα ερωτήματα
…Το πρόβλημα με το βιβλίο είναι ότι οι συγγραφείς έχουν αποτύχει να δώσουν στους αναγνώστες πληροφορίες που θα τους επέτρεπαν να εκτιμήσουν την αξιοπιστία των πηγών. Μια εκτεταμένη μελέτη όπου ο Μάο δυσφημείται, για την ολοκλήρωση της οποίας χρειάστηκε οι συγγραφείς να μιλήσουν με πολλούς ανθρώπους και να ταξιδέψουν σε απομακρυσμένες και μυστικές τοποθεσίες σ’ όλη την Κίνα για πολλά χρόνια και να μελετήσουν σημαντικό αριθμό ευαίσθητων αδημοσίευτων πηγών σε μια χώρα όπου τα κλειδιά της ιστορίας φυλάσσονται αυστηρώς, είναι απολύτως αναμενόμενο να εγείρει ερωτήματα, τα οποία οι συγγραφείς θα έπρεπε να είχαν προβλέψει και να είχαν απαντήσει.
Πώς κατάφεραν να αποκτήσουν πρόσβαση; Ποιος έδωσε άδεια ή προσέφερε προστασία, τυπικά ή άτυπα, για την έρευνα, ή σε περίπτωση που δεν εξασφαλίστηκε κανένα από τα δύο, πώς διατηρήθηκε η μυστικότητα όσο προχωρούσε η έρευνα; Πώς εντοπίστηκαν οι συνεντευξιαζόμενοι; Σε τι περιβάλλον διενεργήθηκαν οι συνεντεύξεις; Με ποιο τρόπο υπεβλήθησαν οι ερωτήσεις; Πώς καταγράφηκαν οι συνεντεύξεις; Ποια ήταν τα κίνητρα των πληροφοριοδοτών για να μιλήσουν; Ποιες μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν για να επιβεβαιωθούν οι ταυτότητές τους, καθώς και οι πληροφορίες που έδωσαν; Πώς οι συγγραφείς απέκτησαν πρόσβαση στα αδημοσίευτα αρχεία; Με ποιον τρόπο πιστοποιήθηκε η αυθεντικότητά τους; Πού θα μπορούσαν άλλοι επιστήμονες να τα μελετήσουν (και αν αυτό δεν είναι δυνατό, γιατί;);
…Είναι εμφανές ότι πολλοί από τους ισχυρισμούς των Chang και Halliday βασίζονται σε διαστρεβλωμένη, παραπλανητική ή παρατραβηγμένη χρήση των αποδεικτικών στοιχείων. Δηλώνουν, για παράδειγμα, ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας «ιδρύθηκε το 1920» κι όχι, όπως είναι γενικά αποδεκτό, το 1921, σημείο που θεωρούν σημαντικό, καθώς ο Μάο δεν βρισκόταν στη Σαγκάη το 1920. Οι δύο πηγές, στις οποίες αναφέρονται, όμως, απλώς επιβεβαιώνουν ότι πρώιμα κομμουνιστικά κύτταρα είχαν ιδρυθεί ένα χρόνο πριν από το Πρώτο Συνέδριο του Κόμματος στη Σαγκάη το 1921, γεγονός που δεν αμφισβητείται από τους ιστορικούς.
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν επίσης ότι ο πολιτικός Wang Jingwei, στέλεχος του Kuomintang (KMT)), ήταν ο κρυφός «προστάτης» του Μάο στην αρχή της σταδιοδρομίας του στο κόμμα, κάτι το οποίο φαίνεται να αποτελεί παρερμηνεία του γεγονότος ότι ο Wang, που για ένα σύντομο διάστημα διετέλεσε αρχηγός των Εθνικιστών, προσέλαβε τον Μάο, καθώς και άλλους κομουνιστές σε αξιώματα στο KMT κατά την περίοδο του Ενιαίου Μετώπου των Κομμουνιστών και του KMT.
Το άσπρο μαύρο
…Οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι η μάχη του Tucheng κατά τη Μεγάλη Πορεία ήταν μια παταγώδης ήττα κι όχι νίκη, και ότι ο Μάο επεδίωξε αυτή τη συμφορά. Στο συμπέρασμα αυτό έχουν φτάσει διαστρεβλώνοντας τα όσα αναφέρουν οι πηγές, οι οποίες περιγράφουν μια παρατεταμένη μάχη, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Μάο δεν διέταξε οπισθοχώρηση των στρατευμάτων του, τα οποία είχαν πάρα πολλά θύματα. Παρ’ όλα αυτά η μάχη τέλειωσε με νίκη του Κόκκινου Στρατού. Αν και οι πηγές μπορεί να είναι προκατειλημμένες, οι Chang και Halliday δεν εξηγούν τη λογική με την οποία είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για να στηρίξουν την αντίθετη άποψη.
Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι ο Chiang Kai-shek αποδέχτηκε τα αιτήματα των κομμουνιστών για ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον της Ιαπωνίας, το 1936, επειδή ο Στάλιν τα είχε θέσει ως όρους για την απελευθέρωση του γιου του Chiang, Ching-kuo, από τη Μόσχα… Δεν υπάρχει άμεση απόδειξη για συμφωνία του Στάλιν με τον Chiang και θα ήταν αβάσιμο να θεωρήσουμε ότι ο Chiang θα τροποποιούσε τη στρατηγική του για προσωπικούς λόγους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις οι Chang και Halliday πηγαίνουν πέρα από την κακομεταχείριση των πηγών και εκφράζουν θέσεις που δεν στηρίζονται σε καμία πηγή. Ανάμεσα στους ισχυρισμούς τους είναι ότι… ο Μάο συνέβαλε στο να υποστεί ο Στάλιν το μοιραίο εγκεφαλικό επεισόδιο˙ ότι κάποια σχόλια του Μάο προς τον ηγέτη της Ανατολικής Γερμανίας Walter Ulbricht για το Μέγα Σινικό Τείχος ίσως κατά κάποιον τρόπο να επηρέασαν την απόφαση του Ulbricht μερικά χρόνια αργότερα να ξεκινήσει την κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου…
Άλλος λαθεμένος ισχυρισμός των Chang και Halliday είναι ότι ο Μάο είχε προσχεδιάσει αρκετό χρόνο πριν το Σινο-Ινδικό Πόλεμο, το 1962…
Οι συγγραφείς παραλείπουν να αναφέρουν το σημαντικό γεγονός ότι, σύμφωνα με το έγκυρο πόνημα του John Garver, προηγουμένως ο Νεχρού «είχε διατάξει τα ινδικά στρατεύματα να εισέλθουν στις αμφισβητούμενες περιοχές και να απομακρύνουν τις κινέζικες δυνάμεις… Η Ινδία αγνόησε τις προειδοποιήσεις της Κίνας να σταματήσει αυτή την «επιθετική πολιτική» και μόνο τότε ο Κόκκινος Στρατός χτύπησε ξαφνικά με τεράστια δύναμη».
Οι Chang και Halliday αναφέρουν ότι την παραμονή της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο Peng Zhen, ο δήμαρχος του Πεκίνου, μετέβη στο Sichuan για μυστικές συνομιλίες με τον πρώην στρατηγό Peng Dehuai… Οι συγγραφείς όμως, παραμορφώνουν το περιεχόμενό της, ισχυριζόμενοι ότι η συνάντηση διεξήχθη μυστικά, ενώ είχε διοργανωθεί από τον τοπικό γραμματέα του Κόμματος, Li Jingquan… «ο δήμαρχος Peng επισκεπτόμενος τον Peng Dehuai», λένε οι συγγραφείς, «είναι πολύ πιθανό να συζήτησαν το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί ο Στρατός για να σταματήσει τον Μάο». Τίποτα παρόμοιο δεν αναφέρεται στην πηγή τους…
…Αυτοί οι ισχυρισμοί μπορεί να διερευνηθούν στο μέλλον, αλλά προς το παρόν δεν είναι δυνατό να γίνουν δεκτοί σαν επιστημονικές διαπιστώσεις.
Μωσαϊκό φρίκης
Οι Chang και Halliday μοιάζουν με καρακάξες: έχουν μαζέψει κάθε κομματάκι μαρτυρίας που έλαμπε, ανεξάρτητα από πού προέρχεται ή πόσο αξιόπιστο είναι. Πολύτιμοι λίθοι και πλαστικό μαζί σε ένα φρικιαστικό μωσαϊκό που περιγράφει ένα δυνατό, αλλά όχι και πειστικό Μάο. Αυτός ο Μάο είναι τεμπέλης, αδιάφορος, κινούμενος από πόθο για εξουσία και πολυτέλεια, χωρίς πρωτότυπες ιδέες, έξυπνος στα ζητήματα τακτικής, αλλά όχι και στρατηγικής, αντιπαθής σε όλους όσοι συνεργάστηκαν μαζί του, εγωιστής και αφάνταστα σκληρός. «Απόλυτος εγωισμός και ανευθυνότητα βρίσκονταν στο βάθος της συμπεριφοράς του». Η πίστη του Μάο στον μαρξισμό ήταν «χλιαρή», ήταν «αιμοβόρος δολοφόνος που προτιμούσε να σκοτώνει το θύμα του αργά και βασανιστικά», «ξεπέρασε τους κακοποιούς» και «ήταν εθισμένος στην πολυτέλεια», «το πιο τρομερό όπλο του ήταν η ασπλαχνία του», «ο Μάο δεν έδειξε ιδιαίτερη συμπάθεια στους αγρότες», «ο Μάο δεν ήταν καθόλου δημοφιλής», «ο ντόπιος πληθυσμός τον αντιπαθούσε».
Πώς θα μπορούσε ένας τέτοιος άνθρωπος να κερδίσει την εξουσία; Οι Chang και Halliday απαντούν ότι ήταν πιο μοχθηρός από τους αντιπάλους του. Χάρη στο ότι είχε στην κατοχή του επαίσχυντα μυστικά, χειριζόταν επιδέξια τις συκοφαντίες, τσάκιζε την θέληση και την προσωπικότητα και σκότωνε ανθρώπους, απέκρυπτε και νόθευε πληροφορίες, ενέπνεε φόβο, ο Μάο επιβλήθηκε στους επαναστάτες που ήταν οι πρώην σύντροφοί του στα όπλα, μετατρέποντας τον Τσου Ενλάι σε «ταπεινωμένο σκλάβο», «τρομοκρατώντας υπερβολικά» τον Λιου Σαοτσί… κάνοντας προξενιό για τον Lo Fu, καθώς ο Μάο ήταν «δαιμόνιο για τις υποθέσεις της καρδιάς, ιδιαίτερα των αντρών με σεξουαλικές αναστολές»…
Οι Chang και Halliday παίρνουν τη στάση των παντογνωστών αφηγητών και έχουν την πεποίθηση ότι γνωρίζουν τις σκέψεις ή τις προθέσεις του Μάο και άλλων προσώπων, αν και κάτι τέτοιο σπανίως είναι δυνατό. Ένας προσεχτικός ιστορικός θα απέφευγε να ερμηνεύσει τα ποιήματα ή τις ομιλίες του Μάο σαν κυριολεκτική έκφραση των όσων αισθανόταν ή σκεφτόταν, έχοντας επίγνωση για το ότι η ποίηση μπορεί να εκφράζει κάποια συναισθηματική κατάσταση και μια πολιτική ομιλία ή ένας διάλογος μπορεί να περιέχουν ρητορικά σχήματα, χιούμορ ή ειρωνεία, ή μπορεί να είναι ηθελημένα παραπλανητικά.
…Η περιγραφή που επιχειρούν οι Chang και Halliday εμποδίζει μια σοβαρή ηθική εκτίμηση. Μια γελοιογραφία του Μάο είναι υπερβολικά εύκολη λύση στο γρίφο της σύγχρονης ιστορίας της Κίνας…
(Ευχαριστίες στην Ειρήνη Σ. για τη μετάφραση)
