του Γιάννη Σχίζα
Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας οργάνωσε εκδήλωση στην Κωνσταντινούπολη στις 9/2/24 με αφορμή τον εορτασμό για την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας. «Η ελληνική γλώσσα θα ομιλείται, θα ψάλλεται, θα τραγουδιέται και θα χορεύεται πάντα “εις την Πόλιν”» ήταν το ακροτελεύτιο μήνυμα της εκδήλωσης, που παρακολούθησε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Νίνα Κασιμάτη, η πρύτανης και η αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Τούρκοι καθηγητές Νεοελληνικής Γλώσσας από πανεπιστήμια της Τουρκίας και πολλοί άλλοι.
Ο εορτασμός αυτός χαιρετίσθηκε από διάφορους σαν αναστροφή μιας πολιτικής, που στόχευε στην τοποθέτηση του γλωσσικού ζητήματος στα επίδικα της έντασης μεταξύ των δύο χωρών. Προ τετραετίας ακόμη, η «Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας» εορταζόταν στο Παρίσι, στην Αμερική, στην Ιταλία –που διαρκούσε μάλιστα ένα τριήμερο σε πολλά πανεπιστήμια και πόλεις– ακόμη και στην Ουκρανία, όχι όμως και στην Τουρκία: Εθνικιστές και ακροδεξιά ΜΜΕ είχαν ξεσηκωθεί εναντίον των εορταστικών γεγονότων που θα μεταδίδονταν διαδικτυακά στα πανεπιστήμια Άγκυρας, Κωνσταντινούπολης και Ανατολικής Θράκης.
Αλλαγή τακτικής
Φυσικά η αλλαγή τακτικής εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης αφήνει άθικτη την πολιτική αποσιώπησης του ελληνικού πολιτισμού στην Μικρά Ασία: Εδώ και πολλά χρόνια οι ξεναγοί στην Τουρκία αποφεύγουν επιμελώς να αναφέρουν την Ελληνική και πολύ περισσότερο την Ελληνιστική περίοδο της Μικράς Ασίας, παρά το γεγονός ότι διδάσκονται Ιστορία στα τουρκικά σχολεία και πανεπιστήμια. Στην Τουρκία έχουμε το εγχείρημα της εξάλειψης και της γλώσσας αλλά και των ιχνών της ελληνικότητας, μάλιστα την τρέχουσα περίοδο είναι προτιμητέοι από τους Τούρκους εθνικιστές κάποιοι όροι «στρατηγικής σημασίας»: Παραδείγματος χάρη οι ελληνογενείς όροι «αστροναύτης» και «κοσμοναύτης » (astronaut και cosmonaut, στα τουρκικά astronot και cosmonot αντίστοιχα), που έχουν τεθεί υπό επανεξέταση από τον Ερντογάν (εν όψει της υποσχεθείσας τουρκικής απόβασης στη Σελήνη το 2023!). Σύμφωνα με τον Πέτρο Κράνια του δικτυακού τόπου Ίσκρα, έχει προταθεί ο όρος «τζατζάμπεης»(!) (Caca-bey), ύστερα από την έμπνευση του υπερεθνικιστή και εταίρου στην κυβέρνηση Ντεβλέτ Μπαχτσελί…
Όπως μας πληροφορεί ο Θανάσης Οικονόμου που υπηρέτησε στη NASA, οι ονομασίες «Τέμπη», «Άγραφα», «Καλαμπάκα», «Καλάβρυτα», «Λασίθι» κ.λπ. δόθηκαν σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη Άρη, ύστερα από δική του πρόταση. Σε κάποια σημεία του μεγάλου κρατήρα «Έρεβος» δόθηκαν και άλλα ονόματα ελληνικών πόλεων ή οροσειρών, ενώ στον ίδιο πλανήτη υπάρχει η υψηλότερη κορυφή στο πλανητικό μας σύστημα, που φτάνει τα 21 χιλιόμετρα και έχει ονομαστεί «Όλυμπος» (Olympus Mons).
Εμείς τον «χαβά» (*) μας
Ανεξάρτητα από το τι επιχειρεί η τουρκική κυβέρνηση, υπάρχουν περίπου 25 εκατομμύρια ομιλητές που επιμένουν να μιλάνε ελληνικά. Σε όλο τον κόσμο έχουμε φανατικούς χρήστες αυτής της γλώσσας, αν και υπάρχουν πολλοί διάλεκτοι που παρεμποδίζουν την μεταξύ τους επικοινωνία. Π.χ. ο διάλογος ανάμεσα στην κυπριακή διάλεκτο και στα γκρεκάνικα της νότιας Ιταλίας. Πρόσφατα μάλιστα ανακαλύφθηκε μια διάλεκτος που υπάρχει στον Πόντο, και η οποία είναι μείγμα ελληνικών και τουρκικών. Γράφει ο Βλάσης Αγτζίδης, τιμώντας τον εμπνευστή αυτής της προσπάθειας Vahit Tursun: «Καταχώρησε στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα τη μορφή αυτή της ελληνικής γλώσσας που ακόμα επιβιώνει στη βορειοανατολική Τουρκία. 14.400 λέξεις και 8.500 φράσεις που περιέχουν τις αντίστοιχες λέξεις από ανέκδοτα, στιχάκια, ποιήματα, παροιμίες, ιστορίες κ.λπ. απλώνονται στις 610 σελίδες μιας ιδιαίτερα επιμελημένης και πολυτελούς έκδοσης. Η έρευνα αυτή έχει μια επιπλέον αξία, γιατί καταγράφονται για πρώτη φορά τρεις χιλιάδες ελληνικές λέξεις άγνωστες στην υπόλοιπες γλωσσικές μορφές των ελληνικών και ακατάγραπτες έως σήμερα».
Σήμερα η ελληνική γλώσσα είναι καταδικασμένη να υφίσταται διαρκώς τραυματισμούς – π.χ. η έξωσή της από διάφορους τίτλους καταστημάτων… Αν αφήσουμε στην άκρη τη Φωκίωνος Νέγρη, όπου μια επιγραφή (Ηuus Coffee) είναι αρκετά ερεθιστική, έχουμε τώρα το Αιγάλεω: Η συνοικία που λέγονταν περιπαικτικά «Αιγάλεω city», για να διασκεδάσει κανείς με τη «λαϊκότητά» της, έχει σε κεντρικό δρόμο, κάτω από μια ξενόγλωσση επιγραφή μια άλλη μικρότερη, που ζητά για hiring (πρόσληψη) προσωπικού…
Η «Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας» αναλαμβάνει να υπενθυμίσει προς όλους πόσο σημαντική είναι η γλώσσα που ομιλείται τουλάχιστον επί 3.000 χρόνια για την επιστήμη, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία και άλλα τινά. Λέει ο Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998): «Ο Όμηρος και η κλασσική αττική, η κοινή και η λόγια βυζαντινή, η εκκλησιαστική γλώσσα και η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού και των κρητικών επών, η αρχαΐζουσα και η απλή καθαρεύουσα, η αστική τρέχουσα και τα ιδιωτικά κατάλοιπα – όλα αυτά αποτελούν ακόμα σήμερα πηγές απ’ όπου μπορεί ν’ αντλήσει η γλωσσική καλαισθησία, αλλά και η εκφραστική ανάγκη. Στη μοναδικότητα αυτής της γλώσσας οφείλεται, πιστεύω, το κατά τα άλλα παράδοξο γεγονός, ότι η νεώτερη Ελλάδα, που τίποτε δεν πρόσφερε στη θεωρητική σκέψη ή στον τεχνικό πολιτισμό, έδωσε και δίνει υψηλή ποίηση∙ την ποίηση τη γεννά –την ξεβράζει θα έλεγα– από μόνη της η δυναμική της ανεπανάληπτης αυτής γλώσσας».
Το μέλλον αόρατο
Μπορούμε λοιπόν να μην κάνουμε χρήση της Παγκόσμιας Ημέρας για την Αποτροπή της Αυτοκτονίας (!) αφού διαθέτουμε μια ημέρα γλώσσας! Σήμερα οι 2.700 γλώσσες που υπάρχουν στον κόσμο (Μπαμπινιώτης) και η ανάγκη μιας επιταχυνόμενης επικοινωνίας, βάζουν προβλήματα στην ελληνική και κάθε άλλη γλώσσα με μικρό αριθμό ομιλητών. Επίσης μεγάλη συζήτηση γίνεται για τις φθίνουσες ή υπό εξαφάνιση γλώσσες και διαλέκτους σε ολόκληρο τον κόσμο. Με δεδομένο ότι η γλώσσα όπως και το οτιδήποτε αυτής της ζωής είναι θνητό, δεν θα ήταν αδιανόητο το να φανταστούμε μια ήπια υπέρβαση του σημερινού διεθνούς γλωσσικού συστήματος στο απώτατο μέλλον.
Η πολυγλωσσία στην Ε.Ε. και στον κόσμο γενικότερα ως επικοινωνιακό κώλυμα, δεν θεραπεύεται με την τοποθέτηση των εθνικών γλωσσών σε ένα μίξερ και την εξαγωγή ενός γλωσσοπολτού «άξενου» και εγκεφαλικού για τους χρήστες – τύπου Εσπεράντο. Λαμβανομένου υπόψη ότι η γλώσσα εμπεριέχει την οικειότητα –και δεν αποτελεί ένα εξελιγμένο σύστημα σημάτων Μορς!– η πολυγλωσσία ως επικοινωνιακό κώλυμα μπορεί να μετριάζεται ή και να θεραπεύεται με τη γλωσσική ευρυμάθεια των πολιτών, όπως μπορεί να μετριάζεται στα απλά προβλήματα με τις μεταφραστικές μηχανές.
Η σχέση της γλώσσας με τα διάφορα μουσικά είδη είναι επίσης κάτι που θέτει ζητήματα όσμωσης αυτής της γλώσσας με διάφορους παράγοντες: Ειδικά μάλιστα όταν αυτό το είδος είναι η Rock μουσική, όπου υπάρχει ο εθισμός στα Αγγλικά. Όμως ο Οδυσσέας Τσάκαλος, ντράμερ του συγκροτήματος Φατμέ, λέει στη δημοσιογράφο Γιούλη Επτακοίλη: «Μου φαίνεται ανεδαφικό, βαρετό και φυγομαχία, αυτή ιδιαίτερα την εποχή που όλα είναι στο κόκκινο και πρέπει να δούμε την αλήθεια κατάματα και να ομολογήσουμε. Και η αλήθεια που περνάει αφιλτράριστη απ’ την καρδιά σου στα λόγια σου, δεν μπορεί παρά να είναι στη γλώσσα σου. Είναι δυνατόν σε στιγμές ανάτασης ή συντριβής να χρησιμοποιείς κάτι το επίκτητο, το ξένο;»
Ο Ξενοφών Ζολώτας, ακαδημαϊκός που διετέλεσε πρωθυπουργός και άλλα πολλά της δημόσιας ζωής, μίλησε κάποτε στα αγγλικά (με την εξαίρεση λίγων συνδέσμων, άρθρων και προθέσεων) χρησιμοποιώντας ελληνικά λήμματα. Μεταξύ άλλων είπε : «Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms, methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous Organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized». Σε μετάφραση: «Κύριοι, επιδοκιμάζω τους επί κεφαλής του Παγκόσμιου Νομισματικού Θησαυροφυλακίου και την Διεθνή Τράπεζα για την ορθοδοξία των αξιωματικών μεθόδων και πολιτικών, παρ’ όλο το επεισόδιο της κακοφωνίας της Τράπεζας Ελλάδος. Με ενθουσιασμό διαλεγόμαστε και αγωνιζόμαστε από κοινού στη σύνοδο των δίδυμων οργανισμών, στους οποίους οι πολύμορφες οικονομικές ιδέες και τα δόγματα αναλύονται και συντίθενται».
Οι γλωσσικοί καυγάδες έχουν αποδείξει ότι η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει. Πάθαμε πολλά από αυτούς τους καυγάδες και πεισθήκαμε από τις απώλειες ότι δεν πρέπει να κανοναρχούν τη ζωή μας. Συνεπώς, μπορούμε να κάνουμε μια ήπια χρήση της γλώσσας και να την αφήσουμε να κυλά ανεμπόδιστη στο μέλλον.
* Χαβάς: Στα τουρκικά σημαίνει τη μελωδία.
