Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία αυτής της περιόδου είναι η δυναμική που φαίνεται ότι παρουσιάζει το ΜέΡΑ25 του Γ. Βαρουφάκη. Τη στιγμή που απαιτούνται σοβαρές προσεγγίσεις σχετικά με τους λόγους που ένα κομμάτι του ριζοσπαστισμού δείχνει να βλέπει το εγχείρημα αυτό σαν ελπίδα στις παρούσες συνθήκες δίνοντάς του σαφές προβάδισμα έναντι των εκφράσεων της Αριστεράς που εναντιώνονται στη σημερινή διαμορφωμένη κατάσταση, οι περισσότερες φωνές στον αριστερό χώρο απαντούν εξαντλούμενες σε έναν καταγγελτικό λόγο και υπενθυμίζοντας κυρίως τις θέσεις και τη στάση του Γ. Βαρουφάκη κατά τη διάρκεια του 2015. Κριτική κάθε άλλο παρά αδικαιολόγητη βέβαια, η οποία όμως δεν εξαντλεί σε καμιά περίπτωση το θέμα, ιδιαίτερα κρινόμενο με σημερινούς όρους. Έχει τρέξει πολύ νερό στο αυλάκι, και εκτός όλων των άλλων ο ριζοσπαστισμός και η κοινωνική διαθεσιμότητα βρίσκονται σε πολύ διαφορετική κατάσταση σήμερα και αυτό δείχνει να μην το βλέπει καθόλου αυτή η ρητορική. Με αυτό το σημείωμα θέλουμε να συμβάλουμε σε μια πιο ουσιαστική στάση απέναντι στην ευρωπαϊκή διάσταση του πολιτικού λόγου του ΜέΡΑ25.
Η ευρωπαϊκή διάσταση του πολιτικού λόγου του ΜέΡΑ25
του Κώστα Δημητριάδη
Η μακρά εκλογική περίοδος που διανύουμε, ανέδειξε με ένταση το σοβαρό έλλειμμα ιδεών και προτάσεων σχετικά με το κομβικό θέμα μιας πολιτικής για την Ευρώπη.
Η πολιτική ζωή στον τόπο μας δείχνει να μετεωρίζεται ανάμεσα σε θέσεις που με τις παραλλαγές τους δικαιολογούν και ενισχύουν την υποταγή στο καθεστώς της ευρωκρατίας και σε τοποθετήσεις που με ιδιαίτερα υπερβατικό και αφηρημένο τρόπο προβάλλουν συνθήματα ολικών μετωπικών ρήξεων και αποδεσμεύσεων ή επιμένουν να μεταθέτουν τα πάντα σε έναν σοσιαλιστικό ορίζοντα κατ’ ανάγκη αμφίβολου και παρωχημένου περιεχομένου. Σε αυτές τις τελευταίες τοποθετήσεις απουσιάζει οποιαδήποτε σοβαρή μέριμνα για έναν τρόπο μετάβασης και η μελέτη των πραγματικών όρων και δυνατοτήτων που περιέχει το παρόν.
Μέσα σε αυτό το τοπίο όπου βοά η έλλειψη πολιτικής πρότασης διεξόδου από την οξύτατη κρίση που βιώνουμε, δεν είναι τυχαίο ότι η πολιτική πρόταση του ΜέΡΑ25 του Γ. Βαρουφάκη κινούμενη συγκρουσιακά ως προς την ευρωκρατία συγκινεί ένα μέρος του ριζοσπαστισμού που βρίσκεται σε αναζήτηση λύσεων. Συγκρινόμενη με τα γνωστά στερεοτυπικά σχήματα του αριστερού χώρου κινείται αν μη τι άλλο με πραγματικότερους και πιο «φρέσκους» όρους.
Είναι για αυτούς τους λόγους αναγκαία μια ουσιαστική αξιολόγηση και κριτική αυτής της πρότασης, και ο ορισμός μιας πολιτικής στάσης απέναντι στη λογική της. Ακόμα περισσότερο διότι, ανεξάρτητα από την εκλογική επίδοση του εγχειρήματος Βαρουφάκη, παρόμοιες οπτικές γύρω από τα ευρωπαϊκά ζητήματα σχετίζονται με ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα που ασκούν σημαντική επιρροή αυτή την περίοδο.
Μια οικονομική-πολιτική μεταρρύθμιση μέσα από τους θεσμούς της Ε.Ε.
Το ΜέΡΑ25 προτείνει την άμεση προώθηση μιας δέσμης διαρθρωτικών οικονομικών μέτρων (επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, συνολική διαχείριση του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους στο επίπεδο της Ε.Ε. κ.α.) μέσα από τους θεσμούς της Ε.Ε. (ΕΚΤ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και πολιτικοί θεσμοί της Ε.Ε.). Χωρίς να παραβλέπει τις αντιστάσεις που θα προβάλει η ευρωκρατία σε ένα τέτοιο σχέδιο, θεωρεί ότι αυτές μπορούν να καμφθούν μπροστά στο κίνδυνο κατάρρευσης της Ε.Ε. Αυτός ο κίνδυνος σύμφωνα πάντα με αυτή την λογική, συνιστά ένα όριο μπροστά στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί μια «κοινή λογική». Επίσης σύμφωνα με το ίδιο σκεπτικό, εφόσον η ίδια η εξέλιξη της κρίσης στην Ε.Ε. έχει φέρει πολύ κοντύτερα τον κίνδυνο αποσύνθεσής της (η κρίση δεν αφορά πλέον μικρές χώρες της περιφέρειας, αλλά μεταδίδεται και στο κέντρο της) θα έπρεπε να αναμένεται η ωρίμανση συνθηκών ανάδειξης μιας τέτοιας «κοινής λογικής».
Μια πρόταση θα πρέπει να αξιολογείται ως προς το εάν προάγει την συνείδηση γύρω από κρίσιμες πλευρές του προβλήματος μιας πολιτικής διεξόδου ή αν αντίθετα την καθηλώνει σε δρόμους και σχήματα που έχουν δείξει τον αδιέξοδο χαρακτήρα τους. Απ’ αυτήν την οπτική η λογική της πρότασης του ΜέΡΑ25 δεν κινείται προαγωγικά σε ότι αφορά τη συνείδηση γύρω από τους όρους του προβλήματος
Η εικόνα που δίνει η κρίση της Ε.Ε. διαψεύδει κατηγορηματικά μια τέτοια δυνατότητα. Η Ε.Ε., ως καπιταλιστική ολοκλήρωση διακρίνεται για την υπέρμετρη ακαμψία της έναντι οποιασδήποτε ακόμα και της μετριοπαθέστερης ή μερικότερης αλλαγής. Η κρίση της που όντως έχει προχωρήσει μέχρι τα θεμέλια της οδηγεί σε πολιτικά αδιέξοδα και σε οξύτατες συγκρούσεις μέσα στις ελίτ. Η δυνατότητά τους να κρατάνε μιά σταθερή πορεία έχει εξασθενίσει φανερά, αυτές όμως κρατάνε ερμητικά μονωμένο το πολιτικό τους σύστημα απέναντι στην δυσφορία πλατύτατων κοινωνικών στρωμάτων που δεν έχουν δυνατότητα έκφρασης μέσω αυτού. Το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. είναι σχεδιασμένο με πρωτοφανώς αντιδημοκρατικό τρόπο ακόμα και αν συγκριθεί με το αντίστοιχο πλαίσιο των ΗΠΑ. Η Ε.Ε. δεν είναι μεταρρυθμίσιμη – οι εξαιρετικά αναγκαίες αλλαγές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν παρά μόνο με την παράκαμψη και τελικά την καταστροφή του θεσμικού οικοδομήματός της.
Δρώσες δυνάμεις – δυνατότητες, προοπτικές
Προκύπτει ασφαλώς το πρόβλημα των κινητήριων δυνάμεων μιας τέτοιας αλλαγής. Σύμφωνα με το σχήμα που προβάλλει το ΜέΡΑ25, η κατάσταση καθορίζεται από τη δράση τριών τάσεων-ρευμάτων: α) των δυνάμεων της ευρωκρατίας, β) μιας ανερχόμενης εθνικιστικής ακροδεξιάς μέσα στην οποία ισοπεδώνονται όλες οι δυνάμεις που δυσφορούν έναντι του ολοκληρωτικού καθεστώτος της Ε.Ε. και προβάλλουν αιτήματα κυριαρχίας αρθρωμένα στο εθνικό επίπεδο και γ) των «υπεύθυνων ευρωπαϊστών- μεταρρυθμιστών» που επιχειρούν να οικοδομήσουν την «κοινή λογική» σωτηρίας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος για την οποία μιλήσαμε παραπάνω. Αυτό το σημείο είναι κομβικό για τον τρόπο που πολώνονται τα πράγματα και γίνονται οι επιλογές. Δεν θα είμασταν μακρυά από την αλήθεια αν λέγαμε ότι η τοποθέτηση του ΜέΡΑ25 βρίσκεται στην μεταρρυθμιστική πτέρυγα του μπλοκ της παγκοσμιοποίησης που δείχνει παθολογική αλλεργία έναντι της ογκούμενης και δύσκολα ελεγχόμενης δυσφορίας και της απόσυρσης της συναίνεσης ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων απέναντι στο πολιτικό σύστημα της ευρωκρατίας. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες η «κοινή λογική», μια επιλογή «των βέλτιστων διαχειριστικών πρακτικών» δεν μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα που δημιουργεί αυτή η κοινωνική πόλωση. Η εξέλιξη της κρίσης σε μεγάλες χώρες προσφέρει άφθονο υλικό σε αυτή την κατεύθυνση (το Brexit και τα πρωτοφανή τραντάγματα που αυτό προκαλεί στο πολιτικό σύστημα της Βρετανίας μόνο σε μιά συμβιβαστική «κοινή λογική» δεν παραπέμπουν. Η αστάθεια των πολιτικών συστημάτων στις κύριες χώρες της Ευρώπης –Γαλλία, Γερμανία– τροφοδοτείται από τον ίδιο κλονισμό της κοινωνικής συναίνεσης). Με τη φορά που έχουν πάρει τα πράγματα, η αναζήτηση «κοινής λογικής» ωθείται να γίνει με τα υλικά της λογικής της παραπαίουσας παγκοσμιοποίησης.
Τι μας λέει η εμπειρία του πρώτου κύματος ριζοσπαστισμού
Με το ξέσπασμα της κρίσης είχαμε ένα μεγάλο κύμα ριζοσπαστισμού με ποικίλες εκδηλώσεις. Αυτό έθεσε προωθημένα ζητήματα που δεν περιοριζόντουσαν στο θέμα της λιτότητας αλλά περιλάμβαναν ευρύτερα ζητήματα κυριαρχίας, ταυτοτήτων και απαίτησης ακηδεμόνευτου ελέγχου των αποφάσεων. Το ρεύμα αυτό σε μια πρώτη φάση βρήκε την πολιτική του έκφραση σε αριστερές δυνάμεις (κυρίως στην Ελλάδα αλλά και στην Ισπανία) που το περιόρισαν συστηματικά μόνο σε θέματα λιτότητας, το χειρίστηκαν, το ποδηγέτησαν και το οδήγησαν σε μεγάλες ήττες ακριβώς μέσα στο πλαίσιο ενός «ευρωπαϊσμού» που επαγγελόταν τη δυνατότητα της επίτευξης μιάς «κοινής λογικής» μέσα στο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε. Είναι στο έδαφος αυτής της εμπειρίας που πρέπει να ερμηνεύσουμε τη σημερινή κατάσταση ενός ριζοσπαστισμού πιο άτυπου χωρίς την αιχμηρότητα της προηγούμενης φάσης και με μια «παράδοξη» μη κανονική πολιτική γεωγραφία όπου απουσιάζει η Αριστερά. Δεν μας επιτρέπεται η επανάληψη της αθωότητας της «πρώτης φοράς αριστερά» και η επανάληψη μιας ίδιας λογικής. Οι όποιες διαφοροποιήσεις σε ζητήματα τακτικής («δεν θα πάμε να διαπραγματευτούμε στο Eurogroup») δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα ζητήματα προσανατολισμού που τίθενται σήμερα σε πιο περίπλοκες συνθήκες απ’ ότι χθές.
Η διάσταση Ελλάδα και Ευρώπη
Ενώ σωστά αναδεικνύεται το καθεστώς χρεοδουλοπαροικίας που έχει επιβληθεί στην Ελλάδα από την ευρωκρατία, είναι χαρακτηριστική η παράκαμψη των γεωπολιτικών απειλών έναντι της κυριαρχίας της χώρας από την πίεση που ασκεί ο συνδυασμός Ε.Ε.-ΗΠΑ και των επιδιώξεων της περιφερειακής δύναμης Τουρκία. Το αμέσως επόμενο διάστημα αυτές οι ασφυκτικές πιέσεις για απεμπόληση ή απώλεια κυριαρχικών δικαιωμάτων θα καθορίσουν το πολιτικό τοπίο και θα δημιουργήσουν διαχωριστικές γραμμές και ουσιώδεις στοιχίσεις. Ενώπιον ενός πολιτικού συστήματος που αγωνιά για το πώς η αποδοχή από μέρους του παραχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων δεν θα το οδηγήσει σε συνέπειες πολλαπλάσιες αυτών που επέφερε η Συμφωνία των Πρεσπών για τον ΣΥΡΙΖΑ, θέσεις όπως αυτές του ΜέΡΑ25 γύρω από τα ζητήματα αυτά, δύσκολα θα αποφύγουν να αποκαλύψουν έναν «ευρωπαϊσμό» αποσυνθετικό για την υπόσταση της χώρας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί και μια άλλη διάσταση. Η αναφορά σε μιά πολιτική ενός άλλου ενεργειακού «πράσινου» μοντέλου με όρους βασιλικής οδού που παρέχει άφθονες δυνατότητες διεξόδου από την κρίση. Στην πραγματικότητα αυτά τα θέματα κάθε άλλο παρά είναι εγγυημένο πεδίο στα χέρια των δυνάμεων που επιδιώκουν την χειραφέτηση, αντίθετα θα γίνουν το θέατρο οξύτατων συγκρούσεων γύρω από την κατανομή των φυσικών πόρων και του κόστους μετάβασης σε νέα παραγωγικά υποδείγματα σε πλανητικό επίπεδο. Επιπλέον όμως σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, αυτού του είδους η αναφορά στα ενεργειακά (υδρογονάνθρακες και εναλλακτικές πηγές ενέργειας) τείνει αυτό το διάστημα να γίνει μοχλός υποστήριξης σχημάτων εκλογίκευσης της παραχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Συμπερασματικά
Σήμερα, είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν οι όροι για την προβολή μιας συνεκτικής επαρκούς πρότασης διεξόδου. Και αυτό παρ’ όλον ότι η ανάγκη για μια τέτοια πρόταση είναι κραυγαλέα. Απόπειρες κατάθεσης προτάσεων θα είναι αναγκαστικά αντιφατικές και δεν θα πρέπει να κρίνονται με όρους πληρότητας. Μια πρόταση θα πρέπει να αξιολογείται ως προς το εάν προάγει την συνείδηση γύρω από κρίσιμες πλευρές του προβλήματος μιας πολιτικής διεξόδου ή αν αντίθετα την καθηλώνει σε δρόμους και σχήματα που έχουν δείξει τον αδιέξοδο χαρακτήρα τους. Η λογική της πρότασης του ΜέΡΑ25 εξεταζόμενη από τις κρίσιμες πλευρές που προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε παραπάνω, δεν κινείται προαγωγικά σε ότι αφορά τη συνείδηση γύρω από τους όρους του προβλήματος. Πολύ περισσότερο όταν ενδίδει στη λογική της υπόσχεσης για άμεσες λύσεις με «απλά, άμεσα υλοποιήσιμα μέτρα». Σε μια χώρα όπου η παγίδευση σε ένα δίπολο ριζικών υπερβατικών ολικών ρήξεων από τη μια και υποσχέσεων για την άμεση διέξοδο μέσω θεσμικών διευθετήσεων από την άλλη, έχει οδηγήσει σε παράλυση την κοινωνική συνείδηση και η πιο κρίσιμη υπηρεσία που έχει να προσφέρει όποιος αναφέρεται στη διέξοδο είναι να την συνδέει με την προοπτική ενός παρατεταμένου αγώνα.
