Εισαγωγή στην Ελληνική Κοινωνία -Εκδόσεις Τόπος
Με αυτόν τον ευρύ και αντιπροσωπευτικό του περιεχομένου του τίτλο, ο εν λόγω συλλογικός τόμος, σε επιμέλεια των Αντώνη Μωυσίδη και Σπύρου Σακελλαρόπουλου, τακτικού και επίκουρου καθηγητή αντιστοίχως στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αποτελεί μια εξαιρετικά αξιοπρόσεκτη συμβολή στην απεικόνιση και ανάλυση της πορείας της ελληνικής κοινωνίας από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα, μέσα από κείμενα είκοσι ειδικών επιστημόνων, πανεπιστημιακών και μη.
Διαιρείται σε δύο μεγάλες ενότητες, για τον 19ο και τον 20ό αιώνα, με κατατοπιστικές εισαγωγές που προσθέτουν στη λειτουργικότητα του τόμου, παρέχοντας ένα γενικό πλαίσιο των χαρακτηριστικών και των γεγονότων που διαμορφώνουν τη γενική εικόνα του κάθε αιώνα. Στις θεματικές ενότητες που αφορούν και τους δύο αιώνες αναλύονται οι κοινωνικές δομές, το αγροτικό ζήτημα, οι πολιτικές δυνάμεις, η οικονομία, η εξωτερική πολιτική, η καθημερινή ζωή και οι τέχνες, ο πολιτισμός και η κίνηση των ιδεών. Ειδικά θέματα αποτελούν το Κυπριακό και η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όπως επισημαίνουν οι επιμελητές στην εισαγωγή τους, βασικός στόχος του τόμου είναι να «προσφέρει στον αναγνώστη μια εισαγωγική γνώση, με τη σύγχρονη επιστημονική ματιά και με έμφαση στην κοινωνιολογική και όχι την, υπό στενή έννοια, ιστορική προσέγγιση, της πορείας διαμόρφωσης και των μετασχηματισμών της ελληνικής κοινωνίας στη διάρκεια των δύο περίπου τελευταίων αιώνων αυτόνομης λειτουργίας της. Να επιτρέψει στον αναγνώστη, μέσα από την ανάλυση βασικών συνιστωσών της συγκρότησης και λειτουργίας της, να αποκτήσει μία συνολική εικόνα και να προσεγγίσει ερμηνευτικά τις σύγχρονες λειτουργίες και δυσλειτουργίες της, τις αποδιαρθρώσεις και αναδιαρθρώσεις της».
Καθοδηγητικό νήμα αποτελεί η εκτίμηση ότι στις αρχές του 21ου αιώνα, η ελληνική κοινωνία δείχνει να έχει πολλά ερωτήματα ανοιχτά ως προς την αναζήτηση της φυσιογνωμίας της. Προκλητική στη σκέψη είναι η άποψη ότι η ελληνική κοινωνία της εποχής μας παραμένει ανολοκλήρωτη (Εισαγωγή, σελ. 17). Υπό την έννοια, όπως διευκρινίζεται, ότι ποτέ δεν υπήρξαν οι αναγκαίες βάσεις αστικού τύπου στην οικονομία και την οργάνωση της παραγωγής, στο πλαίσιο του καπιταλιστικού προτύπου, που θα προκαλούσαν τους αναγκαίους θεσμικούς μετασχηματισμούς στην κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης αστικής κοινωνίας – «αν υποθέσει κανείς ότι αυτός ήταν (είναι) ο στόχος». Συνεπώς, μπορεί επίσης να υποστηριχθεί ότι οι «εκάστοτε οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις, όπως και η σύγχρονη, απορρέουν τελικά από τις αντιφάσεις μιας κοινωνίας που λειτουργούσε μεταξύ του ανατολικού παρελθόντος της και του δυτικού παραδείγματος που επιδιώκει».
Επίσης, η επισήμανση σχετικά με τη συνεχή σύγκριση, ρητή ή άρρητη, με το παράδειγμα τούτο, όπως υποστασιοποιείται στις βιομηχανικές κοινωνίες του ευρωπαϊκού βορρά και Δύσης, που διατρέχει τη σκέψη και την πράξη καθ’ όλη την ιστορική περίοδο της γεωγραφικής ολοκλήρωσης και συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας, είναι σημαντική και αποτελεί ένα από τα «κλειδιά» για την κατανόηση τόσο των ιδεολογικών τάσεων όσο και των πολιτικοθεσμικών πρακτικών που εισάγονταν στην ελληνική κοινωνία. Η σύγκριση αυτή «[…] φέρνει στην επιφάνεια όλα εκείνα τα στοιχεία που προβάλλουν τις δυσλειτουργίες της, τις υστερήσεις της, τη μη κανονικότητα της συνέχειάς της και σε τελική ανάλυση της διαφορετικότητάς της. Ανάλογη ασφαλώς είναι και η αντίστοιχη αναζήτηση των πιθανών ομοιοτήτων της» (Εισαγωγή, σελ. 15).
Έχει σημασία να τονιστεί ότι οι επιμελητές του τόμου διευκρινίζουν πως οι παρατηρήσεις αυτές τίθενται ως υποθέσεις και ερωτήματα στο πλαίσιο αναζήτησης απαντήσεων. Διότι, στην παρούσα συγκυρία της βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, έχει τη δική του ιδιαίτερη σημασία για την πνευματική παραγωγή, αλλά και γενικότερα, το να τίθενται τέτοια ερωτήματα και να επιζητείται η περαιτέρω διερεύνηση των παραμέτρων που καθόρισαν την πορεία της ελληνικής κοινωνίας και οι οποίες, είτε το αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινή πρακτική είτε όχι, βαραίνουν ακόμη τον πολιτικό και κοινωνικό βίο.
Έτσι, αν και η έκδοση Η Ελλάδα στον 19ο & 20ό αιώνα, Εισαγωγή στην Ελληνική Κοινωνία, ουσιαστικά καλύπτει διδακτικές ανάγκες, απευθύνεται εκ των πραγμάτων και στον, κατά σύμβαση, λεγόμενο «μέσο αναγνώστη» ο οποίος θα βρει πολύ ενδιαφέροντα κείμενα που μπορεί να τα παρακολουθήσει με μεγάλη άνεση.
Αρ. Α.
