Τις τελευταίες μέρες του 2018 η Ε.Ε. θυμίζει εταιρεία υπό εκκαθάριση εν λειτουργία. Ένας σωρός από θεσμικές και άλλες εκκρεμότητες κλείνουν βιαστικά, πρόχειρα, εμβαλωματικά. Οι «εκκαθαριστές» ενδιαφέρονται μόνο να απαλλαγούν από τη διαχειριστική ευθύνη, να παραδώσουν απλώς το πρόβλημα στους διαδόχους τους.
Το Brexit, τρεις μήνες πριν από τη «D-Day» της 29ης Μαρτίου, ακολουθεί το χειρότερο σενάριο, της χαοτικής βρετανικής αποδέσμευσης, ενώ οι Βρυξέλλες προσφεύγουν σε 14 έκτακτα, «προσωρινά» μέτρα για να αποτρέψουν μικρές και μεγάλες καταστροφές σε πολλούς τομείς, από τον χρηματοπιστωτικό τομέα μέχρι τις αερομεταφορές.
Η ευρω-ιταλική ρήξη έκλεισε με ένα λογιστικό συμβιβασμό μικρής μείωσης του ελλείμματος στον προϋπολογισμό του 2019, στο 2,04% του ΑΕΠ, που θα απαιτήσει μετάθεση κάποιων από τις εξαγγελίες της κυβέρνησης Κόντε. Αποδείχθηκε ότι ούτε η Ρώμη ούτε οι Βρυξέλλες εννοούσαν πραγματικά τις μεγαλόστομες απειλές που εκατέρωθεν εκτοξεύθηκαν. Το πολιτικό γόητρο των δυο πλευρών δεν τσαλακώθηκε, αλλά κατ’ εξοχήν θύμα του συμβιβασμού είναι τελικά το Σύμφωνο Σταθερότητας, το οποίο εφαρμόζεται αλά καρτ, ανάλογα με το εκτόπισμα κάθε οικονομίας και τον συστημικό κίνδυνο που αυτή αποτελεί.
Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση της Γαλλίας. Η προσπάθεια του Μακρόν να αντιμετωπίσει την «μίνι εξέγερση» των Κίτρινων Γιλέκων υποχρέωσε την κυβέρνησή του να υπερβεί το 3% ελλείμματος στον προϋπολογισμό. Η Κομισιόν κάνει τα στραβά μάτια, με το επιχείρημα ότι είναι προσωρινή απόκλιση, στο Βερολίνο διατυπώνονται «γκρίνιες» για τις συστηματικές πλέον παραβιάσεις του Συμφώνου. Αλλά από την άλλη πλευρά η γερμανική ηγεσία έχει κι αυτή εξασφαλίσει το ακαταδίωκτο για τα υψηλά εμπορικά της πλεονάσματα, για τα οποία η Κομισιόν δεν έχει κινήσει καμιά διαδικασία. Συν τοις άλλοις, άδειασε τον Μακρόν, αφού από τα μεγαλεπήβολα «οράματα» μεταρρύθμισης της Ευρωζώνης, που μετά πολλών επαίνων είχε υιοθετήσει και η Μέρκελ, έχει μείνει μόνο η ισχνή σκιά τους.
Γερμανικός προστατευτισμός
Αλλά, η θεσμική κουρελού της Ε.Ε. έχει κι άλλες τρύπες και μπαλώματα. Η Γερμανία, τιμητής όλων των εταίρων της στην Ε.Ε. για προστατευτικά παραστρατήματα και παραβιάσεις της ελευθερίας των επενδύσεων, ετοιμάζεται να υιοθετήσει ένα αυστηρότατο προστατευτικό πλαίσιο για τις ξένες επενδύσεις, κατεβάζοντας στο 10% το ποσοστό εξαγοράς γερμανικών επιχειρήσεων από ξένες, για το οποίο απαιτείται «πολιτική» έγκριση. Θεωρητικά, ο στόχος είναι οι κινεζικές εταιρείες που επελαύνουν με εξαγορές, αλλά στην πραγματικότητα ο φραγμός αφορά και επιχειρήσεις χωρών της Ε.Ε. Η συνήθως δραστήρια Επιτροπή Ανταγωνισμού (δηλαδή, η Κομισιόν), ούτε είδε ούτε άκουσε τίποτε.
Το χειρότερο για την Ευρωζώνη είναι πως, ενώ η πολιτική διελκυστίνδα την καθηλώνει σε θεσμικό τέλμα, η επόμενη κρίση μπορεί να βρίσκεται ήδη στο κατώφλι της. Οι αφορμές της μπορεί να είναι διάφορες –από το χαοτικό Brexit μέχρι την αδυναμία των ιταλικών τραπεζών να επιβιώσουν–. Η αιτία της όμως είναι ότι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, ο πακτωλός ρευστότητας 2,1 τρισ. ευρώ που στήριξαν την ισχνή ανάκαμψη της Ευρωζώνης, στερεύει
Οι μη αποφάσεις για την Ευρωζώνη
Ωστόσο, η πιο χαρακτηριστική έκφραση της ιδιότυπης κατάστασης «εκκαθάρισης εν λειτουργία» στην οποία βρίσκεται η Ε.Ε. είναι η συμφωνία για τη «μεταρρύθμιση» της Ευρωζώνης στην οποία κατέληξε προ δυο εβδομάδων το Eurogroup και επικύρωσε το τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της χρονιάς. Συνοπτικά η συμφωνία προβλέπει:
- Για την τραπεζική ένωση: Το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων, για το οποίο η Γερμανία βγάζει φλύκταινες, «θα μελετηθεί από ειδική επιτροπή που θα υποβάλει έκθεση τον προσεχή Ιούνιο». Άρα, απλώς «γειώνεται». Το Ενιαίο Ταμείο Εκκαθάρισης χρεοκοπημένων τραπεζών (SRF) συνδέεται με τον ESM και αποκτά πρόσβαση στα κεφάλαιά του, αλλά με εξωπραγματικές προϋποθέσεις μείωσης των κόκκινων δανείων –τις οποίες επέβαλε η γερμανική ηγεσία– με αποτέλεσμα η λειτουργία του Ταμείου να είναι πρακτικά αδύνατη για πολλά χρόνια. Έτσι κι αλλιώς οι ηγέτες της Ευρωζώνης συμφώνησαν να επανεξετάσουν το 2020 το θέμα, ανάλογα με την πρόοδο που θα έχει συντελεστεί στη μείωση των κόκκινων δανείων.
- Για τις κρατικές διασώσεις: Εδώ επικράτησε ένας τριμερής συμβιβασμός –Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας– που αναθέτει στον ESM ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ ενός κράτους και των ιδιωτών-κατόχων ομολόγων για μια συντεταγμένη αναδιάρθρωση χρέους, αλλά «σε εθελοντική, άτυπη, μη δεσμευτική, προσωρινή και εμπιστευτική βάση». Ακόμη, συμφωνήθηκε ότι στα κρατικά ομόλογα που θα εκδίδονται μετά το 2022 θα περιλαμβάνονται «σκληρές συλλογικές ρήτρες», ώστε αποτραπεί το ενδεχόμενο αποσκίρτησης επενδυτών από μια αναδιάρθρωση χρέους. Εδώ ενσωματώνεται πλήρως η εμπειρία από το ελληνικό
- Για την μετατροπή του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο: Ούτε η γερμανική απαίτηση να αναλάβει ο ESM την επιτήρηση των εθνικών προϋπολογισμών ευοδώθηκε, ούτε η φιλοδοξία της Κομισιόν να θέσει υπό τις διαταγές της τον ESM έγινε δεκτή. Το μόνο στο οποίο υπήρξε συμβιβασμός είναι ο προσδιορισμός των όρων υπό τους οποίους κάθε κράτος μέλος της Ευρωζώνης θα αποκτά πρόσβαση στις προληπτικές πιστωτικές γραμμές από τον ESM. Ουσιαστικά, με τα κριτήρια που προβλέπονται, η ένταξη στη χρηματοδότηση του ESM αποκτά έναν «αυτοματισμό» και δεν απαιτεί διαπραγμάτευση και μνημόνιο.
- Το φιλόδοξο γαλλογερμανικό σχέδιο για κοινό «προϋπολογισμό σταθεροποίησης της Ευρωζώνης» ως μέρος του συνολικού προϋπολογισμού της Ε.Ε. παραπέμπεται σε επόμενη σύνοδο τον Ιούνιο του 2019.
Επί της ουσίας, οι ηγέτες της Ευρωζώνης αποφάσισαν να… αναβάλουν τις αποφάσεις τους για κάθε ζήτημα, ανάλογα με την πολιτική επικινδυνότητά του. Φυσικά, και τα λίγα που συμφωνήθηκαν προκειμένου να παρακαμφθούν οι συνήθεις αντιρρήσεις της Γερμανίας, αλλά και οι αντιδράσεις άλλων χωρών του βόρειου μπλοκ, όπως η Ολλανδία και η Φινλανδία, δεν είναι αδιάφορα και χωρίς συνέπειες. Για παράδειγμα, οι σκληροί όροι εκκαθάρισης τραπεζών επιβάλλουν στις ιταλικές ή στις ελληνικές τράπεζες αγώνα δρόμου για τη μείωση των κόκκινων δανείων, ενώ η εφαρμογή της ρήτρας συλλογικής δράσης στα κρατικά ομόλογα από το 2022, οπότε εξαντλείται το ταμειακό απόθεμα των 24 δισ. που διαθέτει η Ελλάδα, προϋποθέτει απαιτητική και περίπλοκη διεργασία επιστροφής στις αγορές.
Το τέλος του QE…
Αλλά το χειρότερο για την Ευρωζώνη είναι πως, ενώ η πολιτική διελκυστίνδα την καθηλώνει σε θεσμικό τέλμα, η επόμενη κρίση μπορεί να βρίσκεται ήδη στο κατώφλι της. Οι αφορμές της μπορεί να είναι διάφορες –από το χαοτικό Brexit μέχρι την αδυναμία των ιταλικών τραπεζών να επιβιώσουν–. Η αιτία της όμως είναι ότι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, ο πακτωλός ρευστότητας 2,1 τρισ. ευρώ που στήριξαν την ισχνή ανάκαμψη της Ευρωζώνης, στερεύει. Το QE τελειώνει, ο Ντράγκι φεύγει, ο πληθωρισμός ασθμαίνει ακόμη στο 2% –τυπικά ο στόχος της ΕΚΤ επετεύχθη, αλλά τι θα γίνει μόλις κλείσει η στρόφιγγα;– οι επενδυτές αγοράζουν μανιωδώς τα κρατικά ομόλογα, η Ε.Ε. πορεύεται με κουτσουρεμένο προϋπολογισμό και η αρρωστημένη προσκόλληση στο Σύμφωνο Σταθερότητας αφαιμάσσει την όποια αναπτυξιακή δυναμική. Χωρίς δημοσιονομικές ελευθερίες και χωρίς τα υποκατάστατα της νομισματικής πολιτικής «η Ευρωζώνη υπνοβατεί προς τη νέα οικονομική κρίση», όπως έγραψε εύστοχα ο αρθρογράφος των Financial Times, Wolfgang Münchau.
…Και η προειδοποίηση Σόιμπλε
Ανησυχεί κανείς; Όχι, ούτε καν η γερμανική ηγεσία. Διόλου τυχαία, ο άσπονδος πολέμιος του QE, Βόλφγκαγκ Σόιμπλε, από τη θέση του προέδρου της γερμανικής Βουλής, επέλεξε τώρα να ελέγξει για αδιαφάνεια την ΕΚΤ και τον SSM (τον εποπτικό φορέα των τραπεζών). Σε επιστολή του προς τον SSM, που αποκάλυψε ιταλική εφημερίδα, ζητά στοιχεία για τις διαδικασίες επιλογής, τις αμοιβές και την ενδεχόμενη σύγκρουση συμφερόντων για τους συμβούλους στους οποίους ανατέθηκαν τα stress tests μεταξύ 2014-2018 –ανάμεσά του η πανταχού παρούσα BlackRock–. Γιατί επέδειξε τώρα ευαισθησία ο κ. Σόιμπλε, κι όχι τα προηγούμενα χρόνια που ήταν υπουργός Οικονομικών; Ίσως πρόκειται για προειδοποιητική βολή προς την νυν ή την επόμενη ηγεσία της ΕΚΤ να μην επαναλάβει την αποκοτιά του QE ή οτιδήποτε άλλο «αντισυμβατικό». Κι αν σκάσει νέα κρίση; Ας σκάσει, η κρίση κάνει καλό, είναι η πιθανή γερμανική απάντηση. Κι είναι και σωστή. Ποιος έχει αμφιβολία ότι η κρίση της Ευρωζώνης ωφέλησε τη Γερμανία;
