Τώρα μπορεί ο καθένας να μιλά και κυρίως να γράφει
για την αγωνία της εποχής το αδιέξοδο
την απανθρωπία του αιώνα
τη χρεωκοπία των ιδεολογιών τη βαρβαρότητα της μηχανής
για δίκες για ρήγματα για φράγματα
για ενοχές για γρανάζια
όλα έχουν κωδικοποιηθεί
ταξινομηθεί
αποδελτιωθεί
Μανόλης Αναγνωστάκης
Μέσα στις ταραγμένες μέρες που ζούμε, τα απανωτά, καταιγιστικά επεισόδια μιας προϊούσας κοινωνικής παρακμής και αποσυγκρότησης έρχονται με φόρα να επισκιάσουν όλα τα υπόλοιπα, την ίδια στιγμή που άλλες βαθύτερες εξελίξεις, δομικότερες και με εν τέλει πολύ πιό μακροπρόθεσμες συνέπειες, μεθοδεύονται στη σκιά και παγιώνουν καταστάσεις χωρίς να γίνεται μεγάλος θόρυβος. Η σπουδή της ευρωκρατίας να προωθήσει την καθολική εισαγωγή των Ψηφιακών ταυτοτήτων (ψτ) (και του λεγόμενου ψηφιακού πορτοφολιού πάνω σ’ αυτή την υποδομή) είναι μια τέτοια εξέλιξη – με πολλές «ουρές» – που πρέπει να διαβαστεί όχι σαν ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά μέσα σ’ ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο παγκόσμιας κλίμακας συστημικών σχεδιασμών στρατηγικού χαρακτήρα. Πριν προχωρήσουμε στη σύντομη ανάδειξη μερικών επιμέρους πλευρών των τέτοιων σχεδιασμών και της ανάγκης προβολής αντιστάσεων απέναντι στον ολοκληρωτισμό που οικοδομούν, επιβάλλεται να θέσουμε για άλλη μια φορά, την ειδική «ευρωπαϊκή» διάσταση ενός κεντρικού προβλήματος: από που και ως που μπορεί να θεωρείται «φυσικό» και «αυτονόητο», ένας ολιγαρχικός μηχανισμός που συνδέεται με χίλιους δεσμούς και εξυπηρετεί τις καταστροφικές επιδιώξεις του κόσμου του κεφαλαίου – εν προκειμένω αυτή η ολέθρια, αδιαφανής ευρωκρατική καμαρίλα – να παίρνει τόσο καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων χωρίς να διαθέτει μάλιστα ακόμα και την ελάχιστη (ακόμα και την πιό τυπική αστική) πολιτική νομιμοποίηση.
Νέοι κρίκοι στη μακριά αλυσίδα επιβολής κοθεστώτων «Μεγάλου αδελφού»
Ας αρχίσουμε από μερικά πράγματα που πρέπει να παλέψουμε για να γίνουν αυτονόητα. Η ψηφιακή ταυτότητα (ψ.τ.) έρχεται να κουμπώσει πάνω σε ένα καθεστώς αχαλίνωτα επεκτεινόμενης υφαρπαγής και συσσώρευσης προσωπικών δεδομένων των πιο διαφορετικών ειδών και προελεύσεων. Στην κυριολεξία επιδιώκεται να αποθηκεύονται «τα πάντα». Αρκετοί θα πουν: το ξέρουμε ήδη, δεν υπάρχει τίποτα νέο σε όλο αυτό. Υπάρχει εν τούτοις μια καίρια νέα ποιότητα: η ψ.τ. και οι ψηφιακές τεχνολογίες που τη συνοδεύουν –και να σημειωθεί ότι και αυτές του συρμού είναι, ο συνδυασμός τους σ’ ένα νέο τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής είναι το νέο– δίνει τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης –ακαριαίας και απρόσκοπτης χωρίς καν την «ενόχληση» του φορέα της ψ.τ.– σ’ αυτή την τεράστια πληροφορία (ιστορικών δεδομένων) και το κυριότερο στη λήψη αποφάσεων στη βάση συσχετίσεων που μπορούν να γίνονται μοχλεύοντας αυτή την πληροφορία, συνδυάζοντας μοτίβα παρελθουσών συμπεριφορών και «υπολογίζοντας» τις τάσεις που αυτά τα μοτίβα προδιαγράφουν για τις μελλούμενες! Η ψ.τ., παράλληλα με την αφανή διαδικασία ενοποίησης των διαφορετικών αρχείων πληροφορίας και διευκόλυνσης των συσχετίσεων ανάμεσά τους –ο περιβόητος ενιαίος κωδικός αντανακλά τους δρόμους που παίρνει αυτή τη διαδικασία– πρώτα απ’ όλα σημαίνει το προχώρημα της οργάνωσης όλου του εύρους της κοινωνικής ζωής και κίνησης στη βάση «διοδίων» (pass) όπου την απόφαση για το «τι επιτρέπεται» και υπό ποιούς όρους, την «υπολογίζουν» μηχανές / αλγόριθμοι «Τεχνητής Νοημοσύνης» που βεβαίως έχουν «διδαχθεί» –να ένα νέο απάνθρωπο περιεχόμενο για την έννοια της διδασκαλίας!– αλέθοντας τα ιστορικά δεδομένα εκατομμυρίων ανθρώπων, πως να υλοποιούν με τους πιο αδιαφανείς, έμμεσους τρόπους τα κριτήρια και τις προτεραιότητες που θέτει η ιεραρχική κοινωνική δομή που ελέγχει αυτή τη διαδικασία. Από τα παραπάνω προκύπτει ένας ολοκληρωτικού χαρακτήρα έλεγχος πληθυσμών, που αν κατέληγε να ξεπεράσει τις κοινωνικές αντιστάσεις και να επιβληθεί, θα οδηγούσε σε ατέρμονα αναπαραγόμενους κοινωνικούς αποκλεισμούς και περικλείσεις του δημόσιου χώρου, θα αναπαρήγαγε έναν ιλιγγιώδη, γενικευμένο κομφορμισμό ενιαίας σκέψης και βεβαίως θα ανατίναζε πλήρως κάθε έννοια ατομικού –και πολύ περισσότερο συλλογικού– δικαιώματος. Όλοι εκ των προτέρων ύποπτοι / ένοχοι και υπό διαρκή επιτήρηση / επανέλεγχο / επανεξέταση. Καφκικοί χαρακτήρες σε ένα συντριπτικά ασύμμετρο παίγνιο εξουσίας.
Και έχουμε μόλις αγγίξει το μισό βρόχο. Ο άλλος μισός αφορά την τυποποίηση των ενοποιητικών υποδομών που διευκολύνονται, για την μέχρι κεραίας, καταγραφή του αποτυπώματος της ανθρώπινης συμπεριφοράς – των κινήσεων, των ρυθμών και των χρόνων, των καταναλωτικών πράξεων, της επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους για να μείνουμε μόνο στα πιο προφανή. Για τη μετατροπή του συνόλου των ιχνών που αφήνουν στο διάβα τους τα πλήθη των ανθρώπων, σε εμπορευματικές αξίες και κεφάλαιο και σε μέσο χειραγώγησης αυτών των ίδιων και καθορισμού της συμπεριφοράς τους – καταναλωτικής, κοινωνικών επιλογών, πολιτικής, αισθητικών προτιμήσεων κ.ά.
Είναι αναγκαίο λοιπόν να ξεκινάμε σταθερά από μια θέση σαφούς αναγνώρισης του «εχθρού» και του προβλήματος: Από μια θέση αντίθεσης απέναντι στην προωθούμενη με επιταχυνόμενους ρυθμούς τεχνοδεσποτεία και απέναντι στη συγκάλυψη του πρωτοφανούς βαθμού υπαγωγής της επιστήμης και της τεχνικής, του συνόλου των εκπληκτικών ανθρώπινων δυνατοτήτων και επιτευγμάτων, στις αντιανθρώπινες ανάγκες του κεφαλαίου
Μέσα σε μια ιστορική συγκυρία επιβολής βιοπολιτικού ελέγχου
Οι οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις που παράγει η παγκόσμια συστημική κρίση στενεύουν απότομα τα όρια ελιγμών και παραγωγής «κοινωνικής συναίνεσης» από μεριάς των ιθυνουσών τάξεων ακόμα και στα «ανεπτυγμένα» κέντρα του παγκόσμιου συστήματος. Έτσι ο «έλεγχος των πληθυσμών» βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας των ελίτ παγκοσμίως που βλέπουν τις κοινωνικές εκρήξεις που έρχονται. Παρά τις μεγάλες διαφορές κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης, διαφορές με μεγάλο ιστορικό βάθος, ανάμεσα σε Δύση και σε ανερχόμενες δυνάμεις –κυρίως την Κίνα ως προς αυτό που συζητάμε εδώ– που κάνουν την κρίση ηγεμονίας πιο οξυμμένη και φανερή στη Δύση, εντυπωσιάζει ο ομοιομορφισμός των αξιών, των προτεραιοτήτων –και της γλώσσας της εξουσίας– μπροστά «στον φόβο των μαζών». Ο ολοκληρωτικός έλεγχος των υποτελών τάξεων είναι κοινό άγχος ανάμεσα στις ηγεσίες των παγκόσμιων δυνάμεων που κατά τα άλλα βρίσκονται μεταξύ τους σε έναν αδυσώπητο ανταγωνισμό. Κυριαρχεί ο ενιαίος χαρακτήρας των κοινωνικών σχέσεων του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και η «Δύση» δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι γοητεύεται και παίρνει ιδέες και από τις κινεζικές «εργαλειοθήκες», π.χ. αξιολόγηση – η παγκοσμίως πανταχού παρούσα «αξιολόγηση» / βαθμολόγηση «εφ’ όλης της ύλης» του «καλού πολίτη» αλά κινεζικά. Για εντελώς πρακτικούς λόγους, δύο πράγματα αξίζει να έχουν την προσοχή μας εδώ: Ο ρόλος που έπαιξε η πανδημία ως ευρεία –και σε μεγάλο βαθμό κρατημένη στο σκοτάδι– «ευκαιρία» για δοκιμές άσκησης βιοπολιτικών ελέγχων. Σε παγκόσμια κλίμακα και με πολλούς παίκτες. Με πληθώρα επιμέρους ταυτοποιητικών ηλεκτρονικών εγγράφων (pass) για την παρακολούθηση και τον αποκλεισμό τεράστιων πληθυσμών. Και κατά δεύτερον, οι εξελίξεις που οδηγούν σε απόλυτη εξάρτηση των ανθρώπων από τα συστήματα πληρωμών. Αυτό που άρχισε εδώ και 10-15 χρόνια σαν απόλυτη πρόσδεση των αναγκών της καθημερινής ζωής από «την Τράπεζα», η παγκόσμια σύγκρουση με θρυαλλίδα την Ουκρανία το επεκτείνει στην καθολική, ενδελεχή καταγραφή / έλεγχο του συνόλου των πληρωμών που αποτυπώνουν τη μαζική καταναλωτική κίνηση. Και στις δύο περιπτώσεις που αναφέραμε, οι επόμενες, τωρινές κινήσεις γίνονται με οδηγητική γραμμή την «ενοποίηση των στοιχείων ταυτοποίησης του υποκειμένου της πληροφορίας».
Ανάγκη να αναγνωρίσουμε τον εχθρό και το πώς αυτός κινείται
Είναι ανάγκη μια «επανάσταση της συνείδησης» σε σχέση με τα ειδικά χαρακτηριστικά της εποχής μας. Εποχής τεράστιων (και κοινωνικά ολέθριων) αναδιαρθρώσεων που προωθεί το κεφάλαιο παγκοσμίως. Η ψηφιοποίηση είναι βασικός μοχλός ως προς αυτό. Ταυτόχρονα, εποχής με ιστορικό χαμηλό των κριτικών, χειραφετητικών ιδεών και πρακτικής, συστημικής ενσωμάτωσης και κλεισίματος ενός προηγούμενου κύκλου αριστεράς, που τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες τώρα έχει γίνει οργανική συνιστώσα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Δεν υπάρχει επιθετική ατζέντα (και κοινωνικός διαχωρισμός) που προωθεί αυτός ο τελευταίος που να μην παίρνει το φιλί της ζωής από την ειδική «αριστερή» νομιμοποίησή του. Και επειδή επισείεται διαρκώς, αποδιοργανώνοντας συνειδήσεις και αντιστάσεις (και με ιδιαίτερη ζέση και από την «αριστερά») η πληβειακή ροπή προς την συνωμοσιολογία, οφείλουμε να πούμε εδώ δύο πράγματα: η συνωμοσιολογία φυτρώνει στο έδαφος πολύ πραγματικών, βάσιμων αγωνιών που δεν βρίσκουν άλλη «έλλογη» διέξοδο. Εν πολλοίς είναι η άλλη όψη του τεράστιου ελλείμματος κριτικών, χειραφετητικών ιδεών, και της απόλυτης ενσωμάτωσης μιας προηγούμενης αριστεράς, στη μεγάλη επιχείρηση γενικής «ταξινόμησης» και «αποδελτίωσης» για την οποία μιλάει προδρομικά ο Μ. Αναγνωστάκης στο ποίημα που παραθέτουμε στην αρχή – αν και αναφερόταν σε μια προηγούμενη εποχή που εμφάνιζε μόνο τις πρώτες νύξεις μιας τέτοιας πορείας. Είναι αναγκαίο λοιπόν να ξεκινάμε σταθερά από μια θέση σαφούς αναγνώρισης του «εχθρού» και του προβλήματος: Από μια θέση αντίθεσης απέναντι στην προωθούμενη με επιταχυνόμενους ρυθμούς τεχνοδεσποτεία και απέναντι στη συγκάλυψη του πρωτοφανούς βαθμού υπαγωγής της επιστήμης και της τεχνικής, του συνόλου των εκπληκτικών ανθρώπινων δυνατοτήτων και επιτευγμάτων, στις αντιανθρώπινες ανάγκες του κεφαλαίου. Με θετικό σκοπό την προβολή της ανάγκης, της εφικτότητας και της επικαιρότητας μιας τέτοιας κοινωνικής πρακτικής, ώστε οι σημερινές κοινωνικές αντιθέσεις να γίνουν οι τροφοδότες μιας πορείας μετάβασης προς μιαν οργάνωση της κοινωνικής ζωής «πέρα από το κεφάλαιο».
