Μια νέα εθνική αντιστασιακή συνείδηση γεννιέται
Του Βασίλη Ξυδιά
Θα χρειαστεί πολλή ακόμα και ουσιαστική συζήτηση για να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία του δημοψηφίσματος και του παλλαϊκού «όχι» που το σφράγισε. Τα περισσότερα απ’ όσα έχουν λεχθεί μέχρι τώρα στέκονται είτε στο ζήτημα του ερωτήματος (ασάφεια, αντιφατικότητα, παραλογισμός) είτε στο ζήτημα της πολιτικής σκοπιμότητας και των πολιτικών συνεπειών.
Προσωπικά δέχομαι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της κριτικής, η οποία άλλωστε επιβεβαιώνεται κι από τον τρόπο που ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση χειρίστηκαν το αποτέλεσμα. Όμως το ΌΧΙ έχει τη δική του, αυτόνομη δυναμική, πέρα από τις προθέσεις, τους ελιγμούς και τις ερμηνείες της κυβέρνησης. Το δημοψήφισμα ενεργοποίησε και έδωσε τη δυνατότητα να εκφραστεί με εκρηκτικό τρόπο μια βαθιά και διαρκής διαδικασία ωρίμανσης του λαού· της διαδικασίας αυτής που ξεκίνησε το 2011 με τους Αγανακτισμένους και το κίνημα των πλατειών, εξάντλησε μία προς μία όλες τις εφεδρείες του συστήματος και έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση.
Ποιοι ψήφισαν
Αποδεικνύεται τώρα ότι αυτή η ωρίμανση δεν είναι στενά πολιτική, και δεν εξαρτάται εντελώς από τις κινήσεις κορυφής των επισήμων πολιτικών παικτών· μάλλον είναι αυτή που τις καθορίζει σε μεγάλο βαθμό. Από την κρίση του πολιτικού συστήματος (2008) και τη συνακόλουθη κρίση κοινωνικού συμβολαίου (2011) η συνειδητοποίηση του αδιεξόδου και της ανάγκης για μια εναλλακτική προοπτική περνά τώρα σε βαθύτερα πολιτιστικά και ψυχικά στρώματα. Είναι μια βαθιά διαδικασία κοινωνικής και πολιτιστικής χειραφέτησης των λαϊκών στρωμάτων από τον ιλουστρασιόν ευρωπαϊσμό.
Φαίνεται τώρα ότι η σύγκρουση με τις μνημονιακές πολιτικές (λιτότητα, κοινωνική αδικία, μεταδημοκρατικός αυταρχισμός και απώλεια εθνικής κυριαρχίας) δεν επρόκειτο να περιοριστεί στο οικονομικό πεδίο. Και τώρα εξελίσσεται σταδιακά σε μια νέα εθνική συνείδηση που χαρακτηρίζεται ή τείνει να χαρακτηριστεί από τη συνειδητή πλέον αποδοχή της κατάρρευσης του μοντέλου καταναλωτικής ευμάρειας, και την όλο και πιο συνειδητή αντιπαράθεση προς το ευρωπαϊκό πολιτιστικό-ανθρωπολογικό πρότυπο· τα θεμέλια του ώς τώρα κοινωνικού-πολιτιστικού συμβολαίου.
Κι επειδή πολλοί αναφέρθηκαν τις μέρες αυτές στον «ταξικό» χαρακτήρα του «όχι», θα πρέπει εδώ να διευκρινιστεί ότι μέσα στα λαϊκά στρώματα περιλαμβάνεται και το μεγαλύτερο τμήμα της φτωχοποιούμενης μέσης τάξης, συγκροτώντας έτσι τη βάση μιας εθνικής-λαϊκής ενότητας ενάντια στην ακραία νεοφιλελεύθερη ιμπεριαλιστική επίθεση (και όχι μιας κοινωνικο-ταξικής συμμαχίας των «φτωχών» ενάντια στους «πλούσιους» γενικώς και αορίστως).
Νεολαία
Αλλά το πιο εντυπωσιακό στοιχείο αυτής της διαδικασίας ήταν η αναπάντεχη εκρηκτική επανεμφάνιση της νεολαίας. Είναι μια σαφής επανάκαμψη μετά από πολλά χρόνια των νέων στην πολιτική, αλλά πολύ περισσότερο είναι η ανάληψη εκ μέρους τους της πρωτοπορίας σ’ αυτή τη διαδικασία συγκρότησης της νέας εθνικής συνείδησης, του νέου πατριωτισμού. Είναι η γενιά του Erasmus, όπως πολύ σωστά είπαν ο Στ. Θεοδωράκης και άλλοι ποταμίσιοι. Κι όμως, επειδή ακριβώς αυτή η γενιά έχει συναναστραφεί και έχει αναμετρηθεί με τους Ευρωπαίους συνομηλίκους της εκτός Ελλάδος, γι’ αυτό και δεν έχει τα συμπλέγματα των «Μένουμε Ευρώπη» αστοχωριατών. Δεν είναι διατεθειμένη να αγοράσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Έχει, όπως αποδεικνύεται, γερά αντισώματα, τις παλιές ελληνικές ταινίες, τα σμυρναίικα τραγούδια, τους κυκλωτικούς χορούς και τις καλοκαιρινές εμπειρίες γιορτής στα νησιά του Αιγαίου.
Απόδειξη όλων αυτών ήταν η ισχυρή επιστροφή των τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη στη μεγάλη συγκέντρωση του «όχι». Εξηντάρηδες και εικοσάρηδες τραγουδούσαν «της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» και «τη ρωμιοσύνη μην την κλαις» με το ίδιο ακριβώς αίσθημα (χωρίς καμία απολύτως υποψία αυτού του αποστασιοποιητικού μειδιάματος που υπήρχε σε ανάλογες περιπτώσεις ακόμα και στις εκλογές του Ιανουαρίου).
Θα μιλήσουν εδώ πολλοί για «συναίσθημα». Δεν πρόκειται γι’ αυτό. Η συγκίνηση αυτή που δόνησε την πλατεία Συντάγματος την Παρασκευή πριν την ψηφοφορία δεν είναι απλώς συναισθηματικού χαρακτήρα. Πηγάζει από έναν βαθύτερο -προλεκτικό, αλλά βαθιά λογικό- συντονισμό με τα σύμβολα που συγκροτούν διαχρονικά τον ελληνικό ψυχισμό: αγώνας, θυσία, συλλογική ανάσταση.
Και μια τελευταία παρατήρηση: Αυτό το συμβολικά θεμελιωμένο μπλοκ του εθνικού-λαϊκού «όχι» δεν κινδυνεύει από δυο-τρεις πολιτικές ήττες και διαψεύσεις. Είναι σε θέση να τις απορροφήσει, να διδαχθεί απ’ αυτές και να τις υπερβεί. Προφανώς δεν μπορεί να εκφραστεί πλήρως και να έχει ιστορική αποτελεσματικότητα χωρίς επιτελικό νου (στρατηγικό σχέδιο και ηγεσία). Αλλά αυτό είναι άλλο ζήτημα, και οφείλουμε να το συζητήσουμε άλλη στιγμή. Για την ώρα μπορούμε να ξέρουμε ότι ο αγώνας του λαού μας ενάντια στα μνημόνια και στην αποικιοποίηση της χώρας μας έχει και ουσιαστικό και χρονικό βάθος και αντοχή.
