Πριν από μια δεκαετία, στις Πλατείες των Αγανακτισμένων, αρκετοί επαγγελματίες που ασχολούνταν με την ψυχική υγεία παρατήρησαν μια σχετική μείωση των υποχρεώσεών τους. Φαίνεται πως για ένα μικρό χρονικό διάστημα, αυτό των πολύμηνων κινητοποιήσεων, υπήρξε κάποιο αναθάρεμα των ανθρώπων και οι ανάγκες για υποστήριξη σε αυτόν τον τομέα έκαναν μια αξιοσημείωτη κοιλιά. Όχι, δεν έχουμε στοιχεία και έρευνες γι’ αυτό. Ούτε προφανώς ισχυριζόμαστε πως η απάντηση σε μια σειρά ανάλογες «δυσκολίες» βρίσκεται γενικώς στο «κίνημα». Σε αντίθεση όμως με το παραπάνω –ίσως αυθαίρετο ή και πολύ εμπειρικό δεδομένο– σήμερα, εν έτει 2021, ψυχολόγοι και ψυχίατροι δεν προλαβαίνουν από την πολλή δουλειά. Κι αυτό είναι πια συμπέρασμα πολλών ερευνών και κοινή ομολογία. Αφού οι κοινωνίες κατάφεραν σε ένα βαθμό να μη θεωρούν ντροπή την επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο, πράγμα εξαιρετικά θετικό, σήμερα, ένα μεγάλο κομμάτι ανθρώπων είναι δύσκολο να σταθεί στα πόδια του δίχως αυτή τη βοήθεια. Έχουμε λοιπόν και εδώ μια μετάβαση, ένα πέρασμα σε μια διαφορετική κατάσταση, που μάλλον θα καθορίσει τη ζωή στις επόμενες δεκαετίες.
Ας κάνουμε τώρα μια υπόθεση εργασίας, έστω και λίγο ξεχειλωμένη. Ποια θα ήταν η πορεία της πανδημίας αν επιλεγόταν η δημοκρατία αντί της καταστολής και της πειθάρχησης, η κοινωνικότητα της ευθύνης και όχι η αποστασιοποίηση δια του φόβου, η ενότητα της κοινωνίας και όχι οι διχασμοί, το φρόνημα των ανθρώπων και όχι ο ανορθολογισμός των ειδικών και των επιτροπών, η αλήθεια και όχι το ψέμα.
Στην πραγματικότητα το ζήτημα δεν ήταν ποτέ μια σωστή δοσολογία «υγείας» και «ελευθερίας», το ποιοι είναι με τους ασθενείς και ποιοι με τα δικαιώματα, ούτε βέβαια η απόλυτη παραγνώριση κάποιας πλευράς. Αλλά η διεκδίκηση μιας συνολικής συνθήκης, τέτοιας που να μην θέτει την κοινωνία σε θέση αντικειμένου χειρισμού, προς νουθεσία ή για σώσιμο.
Ποια θα ήταν η πορεία της πανδημίας αν επιλεγόταν η δημοκρατία αντί της καταστολής και της πειθάρχησης, η κοινωνικότητα της ευθύνης και όχι η αποστασιοποίηση δια του φόβου, η ενότητα της κοινωνίας και όχι οι διχασμοί, το φρόνημα των ανθρώπων και όχι ο ανορθολογισμός των ειδικών και των επιτροπών, η αλήθεια και όχι το ψέμα;
Με αυτή την έννοια η δημοκρατία και ο δημοκρατισμός θα είχαν απολύτως απτά, θεραπευτικά αποτελέσματα. Θα ενεργοποιούσαν κρυμμένες δυνάμεις μέσα στις κοινωνίες –συνείδηση της δύναμής τους για την ακρίβεια– πράγμα που δεν είναι «ένα όπλο μέσα στα πολλά» αλλά η ίδια η ουσία της μάχης. Αντ’ αυτού η κοινωνία μετατράπηκε σε πληθυσμό, τα άτομα έπαψαν να είναι κυρίως πολίτες και αποκτήσαμε νέες ιδιότητες σχετικές με τη νόσηση και την απειλή. Οι δημόσιοι χώροι και οι ανάλογες λειτουργίες προσαρμόστηκαν όχι σε θέση αγώνα αλλά σε καθεστώς ήττας. Τι άλλο ήταν παράδειγμα τα κλειστά πανεπιστήμια και σχολεία; Ή τα νοσοκομεία μιας νόσου;
Η επιστημονική γνώση και τα τεχνικά μέσα εμφανίστηκαν με την εκδοχή τού «σκάσε και κολύμπα», και όχι μόνο περιορίστηκαν στο διανοητικό ορίζοντα που επιτρέπουν οι οικονομικές και εν γένει στρατηγικές προτεραιότητες των διεθνών και εγχώριων ελίτ, αλλά έθεσαν και τις βάσεις για κάτι ευρύτερο και βαθύτερο: Αυτά, ιδιαίτερα κομμάτια και προϊόντα της κοινωνίας, απέκτησαν δικαιώματα ενάντιά της. Δικαιοδοσία να τη διατάζουν, να παρακάμπτουν την Πολιτεία, να γνωρίζουν για εμάς χωρίς εμάς. Κι επειδή το «μέσο» δεν είναι απλά ένα εργαλείο αλλά συχνά επιβάλει τη «λογική» του, ο δρόμος είναι μακρύς. Για να το πούμε με ένα παράδειγμα, και χωρίς διάθεση απολυτότητας: Άλλο το ίχνος που αφήνει ο ενδεχομένως αναγκαίος εμβολιασμός ανά τρίμηνο και άλλο αυτό της δημιουργίας ενός σύγχρονου, πρωτοβάθμιου συστήματος υγείας. Άλλη κοινωνική συνθήκη και συγκρότηση προδιαγράφει και υπηρετεί ο πρώτος και άλλη το δεύτερο.
