του Γιάννη Σχίζα
Τα εγκλήματα που δεν προέρχονται από τον ίδιο τον έχοντα «άνομο συμφέρον» αλλά είναι εγκλήματα «κατά παραγγελία», υπάρχουν για να μας πείθουν για την ευρηματικότητα του εγκλήματος… Μέσα σε έναν μήνα 4 ή 5 νεκροί από εκτελέσεις εν ψυχρώ και πολλά ακόμη εγκλήματα ανεξιχνίαστα, σημαίνουν πολλά για την Ελλάδα, πριν απ’ όλα όμως σημαίνουν την εγκατάλειψη της αθωότητας και την περιθωριοποίηση του μικρού εγκλήματος, που «έβγαινε» από προσωπική δυναμική. Στην περιοχή της Κυψέλης ανεξιχνίαστη έμεινε η δολοφονία, το 2010 στη Φωκίωνος Νέγρη, ενός θαμώνα καφετέριας που συνέπιπτε να είναι και δημοσιογράφος – του Σωκράτη Γκόλια: Είναι χαρακτηριστικό της περίπτωσης ότι την αρχική χάραξη των αισθημάτων λύπης στο δρόμο διαδέχθηκε το σβήσιμο των εγγραφών και τελικά η σιγή…
Σήμερα, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, οι «βιότοποι» της παράνομης συμπεριφοράς είναι ριζικά διαφορετικοί από τις περιοχές που πάλαι ποτέ φιλοξένησαν το απελευθερωτικό και «αντικαθεστωτικό» πνεύμα – αν εξαιρέσεις βέβαια τα κρατίδια του εγκλήματος: Στις ημέρες μας υπάρχουν στο «χρυσό τρίγωνο» της Ν.Α. Ασίας (Ταϊλάνδη, Λάος, Κίνα), στη «χρυσή ημισέληνο» της Κεντρικής Ασίας ( Β. Πακιστάν και Αφγανιστάν) και στο «λευκό τρίγωνο των Άνδεων» (περιοχές της Βολιβίας, της Κολομβίας και του Περού), που αποτελούν άδηλα πολιτειακά σχήματα και παράγουν ναρκωτικά για τη διεθνή αγορά. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ινστιτούτο Worldwatsch κατέγραφε μεταξύ των ετών 1979 και 1987 την αποψίλωση 1,8 εκατ. στρεμμάτων δάσους μόνο από τους Περουβιανούς παραγωγούς κοκαΐνης, με στόχο την επέκταση των δραστηριοτήτων τους (1).
Η εποχή της πλανητικής αστικοποίησης και των συμπαρομαρτούντων –της εναέριας πρόσβασης στα περισσότερα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, των δορυφορικών ανιχνεύσεων, της βελτίωσης της χερσαίας κυκλοφορίας κ.λπ.– ήταν επόμενο να επιφέρει δραστικές αλλαγές στα εγκληματικά «στέκια». Η νέα χωροταξία του συστηματικού και «συντεταγμένου» εγκλήματος ερωτοτροπεί περισσότερο με τις αστικές περιοχές, επιδιώκει τη συνεύρεση με άλλες φυσιολογικές δραστηριότητες του «επιχειρηματικού συρμού» και προσλαμβάνει πολύ περισσότερο τα χαρακτηριστικά «αντάρτικου πόλης». Γενικά αποφεύγει τη μορφή της μετωπικής αντιπαράθεσης προκρίνοντας έναντι της νομιμότητας τον παλιό-καλό κανόνα του ανταρτοπολέμου: Hit and run, χτυπάς και φεύγεις…
Με την αξιοσημείωτη εξαίρεση των Ζωνιανών της επαρχίας Μυλοποτάμου (Κρήτη), με την ολοκληρωτική εξάλειψη ληστών που δέσποζαν σε ορεινές περιοχές –τύπου Γιαγκούλας– υπάρχουν πλέον «ανοικτές» περιοχές, συνοικίες, πλατείες, δρόμοι, όπου το έγκλημα μεγαλύτερης ή μικρότερης κλίμακας στρογγυλοκάθεται και κάνει τους λογαριασμούς του. Στην Αθήνα μπορεί να είναι η Βάθη, η λεωφόρος Συγγρού, το Μενίδι, στο Παρίσι μπορεί να είναι η Πλαζ Πιγκάλ, στη Νέα Υόρκη το Τοντ Χιλ. Τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα στις παραγκουπόλεις, που αναπτύσσονται στο περιθώριο αστικών περιοχών: Εκεί η όσμωση του εγκλήματος και της «νομιμότητας» ανοίγει διάπλατα τον συνολικό χώρο στις δραστηριότητες του κόσμου ή «υπόκοσμου». «Οι φτωχοί νιώθουν εγκλωβισμένοι μεταξύ των εμπόρων ναρκωτικών και της αστυνομίας… Το 2003 το 81% των ερωτώμενων ομολόγησαν ότι και οι δύο πλευρές ασκούν ατιμώρητα βία εις βάρος τους. Είναι εύκολο για τις συμμορίες να δωροδοκούν την αστυνομία αφού δεν τους λείπουν ούτε τα χρήματα ούτε τα όπλα», ανέφεραν για την περίπτωση του Ρίο Ντε Τζανέιρο, οι Perlman και O’Meara Sheehan του Ινστιτούτου Worldwatsch (2).
Πολεοδομικοί εφιάλτες
Η διάχυτη εγκληματικότητα παραπέμπει σε διάφορους πολεοδομικούς εφιάλτες, που σκιαγραφούσαν μια γενικευμένη απορρύθμιση και «αυτοδιαχείριση» της βίας από άτομα και συμμορίες, όπου ανατρεπόταν πλήρως το κρατικό μονοπώλιο της βίας. Το 1970 ο πολεοδόμος Γκολντ διέβλεπε μια τέτοια μελλοντική αταξία και λουμπενοποίηση των κεντρικών αστικών περιοχών, που ανέτρεπε τη σχέση ευταξίας -αταξίας προς όφελος της δεύτερης: Το Κράτος Δικαίου θα περιοριζόταν σε συγκεκριμένες περιοχές, των οποίων η επικοινωνία θα γινόταν μέσα από συγκεκριμένες ασφαλείς διόδους! (3) Ανάλογα και ο κινηματογραφικός εφιάλτης του σκηνοθέτη Τζων Κάρπεντερ «Απόδραση από τη Νέα Υόρκη» (1981) είχε σαν θέμα την άνοδο της εγκληματικότητας και την αποδιοργάνωση και κατάλυση της νομιμότητας σε μια μεγαπόλη.
Πάντως ένας τίτλος βιβλίου θύμισε ότι, ανεξαρτήτως κινηματογραφικών επιδόσεων, τα ελληνικά εγκληματικά δρώμενα είναι εφάμιλλα της αλλοδαπής: Είναι το βιβλίο «Ο Νταβέλης στο Σικάγο» των εκδόσεων της «Ευωνύμου», που υπογράφεται από τον Δημήτρη Κωστόπουλο. Ο Κωστόπουλος μεταξύ πολλών άλλων αναφέρεται στις προδρομικές καταστάσεις της παραβατικότητας, σημειώνει τη χρήση συμβόλων και τρόπων επικοινωνίας που οδηγούν στη διαμόρφωση ομαδοποιήσεων μεταξύ των νέων ανθρώπων, τσιτάρει σχετική έρευνα του Πάντειου Πανεπιστημίου, που διαπίστωνε το 2003 ότι το 7% των μαθητών του Λυκείου ανήκε σε κάποια εγκληματική συμμορία με «ένσημα» στον τομέα των βανδαλισμών, ενώ το 17% δρούσε συλλογικά μέσα σε μια οργανωμένη ομάδα. Επίσης αναφέρει τη μετεξέλιξη των ΗΠΑ σε ένα διάστημα 40ετίας, όπου οι καθηγητές στα σχολεία ανησυχούσαν (1990) γιατί «οι μαθητές φέρνουν όπλα στο σχολείο, πολλές μαθήτριες έρχονται σε κατάσταση προχωρημένης εγκυμοσύνης και παίρνουν ναρκωτικά»…
Περνώντας από τα «τσικό» στην Α΄ Εθνική και παραπέρα στην πλανητική σούπερ Λίγκα, ο Κωστόπουλος δίνει σπαρταριστές αναφορές για τη διεθνή και την ημεδαπή εγκληματικότητα, άκρως σκηνοθετήσιμες και κινηματογραφήσιμες. Ο υποφαινόμενος, ως Ηλιουπολίτης ομογενής, βρήκα συναρπαστική την αφήγηση αναφορικά με τη δράση της οικογένειας Γρηγοράκου στις ανατολικές συνοικίες, που έπεσε θύμα «σε άνιση πάλη κι αγώνα» με αντίπαλες συμμορίες. Και της οποίας το τέλος γράφτηκε όχι σε ένα σκηνικό του Κόπολα αλλά στη λεωφόρο Βουλιαγμένης, όταν ένα 4Χ4 με φιμέ τζάμια προσεγγίστηκε από μοτοσυκλέτα υψηλού κυβισμού και πυροβολήθηκε μερικές φορές. Ο οδηγός, «τελευταίος των Γρηγοράκων», ήταν αρκετά προνοητικός ώστε να φέρει αλεξίσφαιρο γιλέκο, όμως ο δολοφόνος του ήταν ακόμη πιο προνοητικός ώστε να τον πυροβολήσει αποκλειστικά στο κεφάλι…
Το έγκλημα που παράγει ΑΕΠ…
Το μεταμοντέρνο έγκλημα παράγει τον δικό του «ζωτικό χώρο» που είναι λιγότερο θεαματικός από τα ορεινά κρησφύγετα των παλαιών λήσταρχων ή από τα ορμητήρια των δοκτόρων Νο του προ-μεταμοντέρνου(!) εγκλήματος, που περιέγραψε ο Ίαν Φλέμιγκ στα έργα του με ήρωα τον Τζέιμς Μποντ.
Στα μέσα του 19ου αιώνα ο ουτοπικός σοσιαλιστής Προυντόν υποστήριζε μια σχέση «συγκοινωνούντων δοχείων» μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας, χρησιμοποιώντας την αφελή διατύπωση «η ιδιοκτησία είναι κλοπή». Η αλήθεια είναι ότι παρά την όσμωση νομιμότητας και παρανομίας, η διαχωριστική γραμμή Κράτους Δικαίου και εγκληματικότητας αίρεται πλήρως μόνο σε περιόδους μεγάλων πολιτικών ανακατατάξεων. Σε τέτοιες περιόδους διαδραματίζεται η λεγόμενη από τον Μαρξ «πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου», δηλαδή ο σχηματισμός πλούτου πέραν των θεσπισμένων εμπορευματικών διαδικασιών «ανταλλαγής ισοδυνάμων». Πρόσφατο ιστορικό παράδειγμα αποτέλεσε η σαρωτική πλιατσικολογία της σοβιετικής κρατικής περιουσίας, στη φάση της μετάβασης του παλιού συστήματος στην οικονομία της αγοράς.
Το έγκλημα παράγει «αντίδοτα» υπό τη μορφή «συστημάτων ασφαλείας». Αυτά τα τελευταία καταχωρούνται στο ΑΕΠ ως οικονομικά στοιχεία της τελικής παραγωγής και όχι ως προϋποθέσεις για την κατανάλωση προϊόντων: Θεωρούνται δηλαδή στοιχεία «προσθετέα» στο ΑΕΠ και όχι «μειωτέα» – όπως θα έπρεπε. Ο Ζολώτας (4) περιγράφει την αυξανόμενη οπλοκατοχή στην αμερικανική κοινωνία ως μέτρο της προϊούσας ανασφάλειας, ως αφαίρεση από το πραγματικό χρήσιμο εισόδημα, κάποιοι άλλοι όμως αθροίζουν την οπλοκατοχή στο στατιστικό και εικονικό εισόδημα των Αμερικανών! Όσον αφορά την ελληνική κυβέρνηση, αυτή με την αναθεώρηση του ΑΕΠ το 2007 –υπουργός Οικονομικών ο Αλογοσκούφης– δεν δίστασε να συμπεριλάβει στο ΑΕΠ και κάποια από τα προϊόντα εγκληματικών δραστηριοτήτων, π.χ. την πορνεία!
Παραπομπές
1) Ντέρεκ Ντένιστον, «Η προστασία των ορεινών λαών και των οικοσυστημάτων», από το βιβλίο «Η κατάσταση του πλανήτη 1995», εκδόσεις ΔΙΠΕ
2) 2007, «Η Κατάσταση του Κόσμου – το Αστικό μας Μέλλον», εκδόσεις «Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη», Αθήνα 2007
3) Andrew Blowers, Chris Hamnet, Philip Sarre, «Η πόλη του μέλλοντος», εκδόσεις Κουτσουμπός, Αθήνα 1987
4) Ξενοφών Ζολώτας, «Οικονομική μεγέθυνση και φθίνουσα κοινωνική ευημερία», εκδ. Τραπέζης Ελλάδος, Αθήνα 1981
