Μακρά συνεργασία ΗΠΑ και «έκπληκτων» Δυτικών στις παρακολουθήσεις. Του Γιώργου Τσίπρα
Είναι άστοχη κάθε σύγκριση των εξελίξεων που πυροδότησαν οι αποκαλύψεις Σνόουντεν -εξελίξεις που έχουν πάρει μορφή χιονοστιβάδας- με τις εξελίξεις από τις διαρροές που δημοσίευσε το Wikileaks. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο διευθυντής του Open Technology Institute, Sascha Meinrath, «ζούμε μια στιγμή Σπούτνικ για τον πλανήτη, καθώς τώρα μόλις η ανθρωπότητα αντιλαμβάνεται τι ακριβώς κάνει η κυβέρνηση των ΗΠΑ, τι κάνει η NSA και τι παρακολουθείται». Όπως ο Σπούτνικ εγκαινίασε τη διαστημική εποχή, οι αποκαλύψεις Σνόουντεν ανοίγουν για πρώτη φορά διάπλατα ένα παράθυρο στην πραγματικότητα ενός υπό παρακολούθηση πλανήτη.
Πρώτον, δεν πρόκειται για ζητήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία. Η τελευταία χρησιμεύει μόνο ως πρόφαση για νομοθεσίες και πρακτικές που στόχο έχουν κυρίως ξένες κυβερνήσεις (ακόμη και μεταξύ «φίλων»), οικονομική και τεχνολογική κατασκοπεία, πολιτικές παρακολουθήσεις Αριστεράς και ακτιβιστών, φακέλωμα κατά το δυνατό ολόκληρων πληθυσμών για πάσα χρήση στο μέλλον. Τα μεγέθη είναι δυσθεώρητα. Μόνο στη Γερμανία, σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, η NSA συνέλεγε μετα-δεδομένα για πάνω από μισό δισεκατομμύριο κλήσεις και e-mail το μήνα. Σύμφωνα με τη Le Monde, μέσα σε ένα μήνα στις αρχές του έτους, η NSA κατέγραψε 70 εκατομμύρια τηλεφωνικές κλήσεις στη Γαλλία.
Δεύτερον, είναι ξεκάθαρο ότι παρά τις φωνασκίες και τις διαμαρτυρίες, υπήρχε και θα συνεχίσει να υπάρχει αγαστή συνεργασία των ΗΠΑ και της NSA με τις ομόλογες δυτικές υπηρεσίες, σε ομόκεντρους κύκλους, με στόχο κατά κύριο λόγο τους κοινούς αντίπαλους, τους… λιγότερο φίλους, αλλά και τους πολίτες των ίδιων τους των χωρών, των οποίων το «απόρρητο» μοιράζονται με άλλες μυστικές υπηρεσίες. Υπάρχει καταρχήν ο στενός πυρήνας ή «Πέντε Μάτια», δηλαδή οι ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία και Βρετανία, που λειτουργεί και το υπερεθνικό σύστημα Echelon, και δεσμεύεται στο εσωτερικό του από αμοιβαίες συμφωνίες μη-κατασκόπευσης και πρόσβασης στο μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών. Ο πυρήνας αυτός είναι τυπικά στεγανός ακόμη και απέναντι στο Ισραήλ.
Υπάρχει στον δεύτερο κύκλο ο λεγόμενος δυτικός ανεπτυγμένος κόσμος. Σύμφωνα με τον Σνόουντεν, το επίπεδο συνεργασίας ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό που υπονοούν οι αντιδράσεις «έκπληξης» των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων – κυρίως Γερμανίας και Γαλλίας. Οι Αμερικανοί «πλαγιάζουν μαζί στο κρεβάτι με τους Γερμανούς όπως και με τα περισσότερα άλλα δυτικά κράτη», δήλωσε ο Σνόουντεν στο Der Spiegel, μιλώντας για το επίπεδο της συνεργασίας. Ο αμερικανικός Στρατός κατασκευάζει αυτή την περίοδο μια βάση στο Βισμπάντεν όπου θα στεγάσει υπηρεσίες παρακολούθησης που είναι διεσπαρμένες σε 40 άλλα σημεία της Γερμανίας. Σύμφωνα με το Der Spiegel, η γερμανική BND και η NSA συνεργάζονται στενά, ενώ η δεύτερη παρέχει στην πρώτη κυρίως εργαλεία ανάλυσης του υλικού. Σύμφωνα επίσης με την Corriere della Sera, η NSA διαθέτει στην Ιταλία ένα δίκτυο παρακολούθησης που ξεκίνησε πριν από χρόνια και ακόμη λειτουργεί, το οποίο είναι σε γνώση -και προφανώς με την άδεια- της ιταλικής κυβέρνησης και των κρατικών υπηρεσιών. Μάλιστα, η συνεργασία αμερικανικών και ιταλικών υπηρεσιών βρισκόταν στο υψηλότερο σημείο λίγο πριν από τις αποκαλύψεις Σνόουντεν.
Το πόσο οι αντιδράσεις Μέρκελ και Ολάντ για τις εναντίον τους παρακολουθήσεις οφείλονται σε παραβίαση του «πρωτοκόλλου» συνεργασίας με τη NSA και πόσο σε προσπάθεια αποπροσανατολισμού από τη συνενοχή τους, είναι δευτερεύον ζήτημα.
Παρ’ όλα αυτά, ο βαθμός αντίδρασης της κάθε χώρας είναι το λιγότερο ενδεικτικός του βαθμού εμπλοκής και ανεξαρτησίας. Ρωσία και Κίνα απλώς δεν αποτελούν θύματα (τουλάχιστον όσον αφορά τις αποκαλύψεις Σνόουντεν), για τον απλό λόγο πως γνωρίζουν ότι αποτελούν τους κύριους εχθρούς, παίρνουν τα μέτρα τους και είναι έτσι κι αλλιώς πιο «στεγανοποιημένοι» κατά τα δυνατόν απέναντι στις δυτικές υπηρεσίες. Η Βραζιλία, θύμα της NSA, έχει αντιδράσει σφοδρότερα απ’ όλους, ετοιμάζοντας μάλιστα άλλα πιο ασφαλή δίκτυα επικοινωνιών, ίσως και υποθαλάσσιο αγωγό προς Ευρώπη, που δεν θα περνά από τις ΗΠΑ. Το Μεξικό, αν και εξίσου θύμα, αφού αποκαλύφθηκε η παρακολούθηση του e-mail του προηγούμενου προέδρου της χώρας, αντέδρασε πολύ λιγότερο λόγω των στενών σχέσεων με τις ΗΠΑ. Από την Ευρώπη, η Βρετανία όχι μόνο δεν αντέδρασε αλλά έσπευσε να ζητήσει από τον Guardian την καταστροφή των αρχείων Σνόουντεν. Πλην Γερμανίας και Γαλλίας, οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες αντέδρασαν από ανεμικά έως καθόλου. Η Ελλάδα ανήκει, φυσικά, στο «καθόλου».
Πίσω στις ΗΠΑ, η πρόεδρος της Επιτροπής της Γερουσίας για τις μυστικές υπηρεσίες, η Dianne Feinstein των Δημοκρατικών, δήλωσε πριν από λίγες μέρες πως η μαζική συλλογή μετα-δεδομένων «δεν συνιστά παρακολούθηση». Συνεπώς, η επιμονή των ΗΠΑ αλλά και των περισσότερων δυτικών δυνάμεων στην ίδια εσωτερική και διεθνή «άτυπη» γραμμή, πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
Είναι όμως βέβαιο πως το παράθυρο που άνοιξαν οι αποκαλύψεις Σνόουντεν δεν θα κλείσει εύκολα. Πολλές χώρες ήδη οχυρώνονται, ενώ στη Γερμανία οι γερμανικές εταιρίες ηλεκτρονικής επικοινωνίας γνωρίζουν άνθηση διαφημίζοντας το «e-mail made in Germany». Το ζήτημα έχει μόλις ανοίξει…
