Του Λάμπρου Πολύζου
Ατλαντίδες έχουν ανακαλύψει πολλοί… Κατά καιρούς έχουν παρατεθεί τόσες λεπτομέρειες για αυτή την επίγεια Εδέμ, όπου εκπληρώθηκε η ανθρώπινη ουτοπία, ο «θετικός» και ο «αρνητικός» καθρέφτης, ώστε να μπορεί να νομίζει κανείς ότι αυτός ο θαυμαστός τόπος πράγματι υπήρξε.
Ακολουθώντας τις συντεταγμένες του Πλάτωνα στην ανέσωστη ιστορία του, όπως βεβαιώνει ο Πλούταρχος, το έργο της αποκάλυψης έμεινε ημιτελές. Παραμυθάδες, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, τυχοδιώκτες έψαξαν το χαμένο νησί, τη χαμένη ήπειρο έξω από τις Ηράκλειες Στήλες (το Γιβραλτάρ). Θα έλεγε κανείς, μάλιστα, ότι οι ενδείξεις εντοπισμού αύξαιναν όσο αύξαναν και τα όρια της Δύσης. Η Ατλαντίδα βρέθηκε καταμεσής του Ατλαντικού. Υπάρχει και χάρτης που δίνει το ακριβές στίγμα, στο «μεσοδιάστημα» Αφρικής και Αμερικής.
Περιλαμβάνεται στο έργο Mundus Subrerraneus του Α. Κίρχερ, που τυπώθηκε το 1664, στο Άμστερνταμ. Ίχνη της χαρτογραφήθηκαν στις Αζόρες και στα νησιά Μπίμινι, επίσης στον Ατλαντικό ωκεανό, εκδοχές που κέρδισαν πόντους και μεταξύ των φαν του Τριγώνου των Βερμούδων.
Ένα πανηγύρι φημολογίας πυροδοτήθηκε όταν, το 1968, στο βυθό των νησιών Μπίμινι ανακαλύφθηκαν μια σειρά από ογκόλιθους, που έμοιαζαν ανθρώπινα δημιουργήματα, και επιβεβαιώθηκαν έτσι οι προφητείες του απίθανου Εντγκαρ Κέις. Ο Κέις, πέφτοντας σε έκσταση, έδειχνε μια ιδιαίτερη προτίμηση στην Ατλαντίδα, κάνοντας μια ολόκληρη σειρά αναφορών στη χαμένη ήπειρο και στον πολιτισμό της.
Στον Ατλαντικό, κοντά στα Γάδειρα της Νότιας Ισπανίας τοποθετούσε την Ατλαντίδα ήδη από τον 11ο αιώνα ο χριστιανός ταξιδευτής και φιλόσοφος Κοσμάς Ινδικοπλεύστης. Ο Κοσμάς, στο εικονογραφημένο του έργο Χριστιανική Τοπογραφία, παρουσιάζει έναν κόσμο κατά τας Γραφάς, με σύνορά του τη «Γη πέραν του ωκεανού», τη «Γη πέραν του ωκεανού ένθα προ του κατακλυσμού κατώκουν οι άνθρωποι», τον «εν Εδέμ Παράδεισο». Εκεί, λοιπόν, σε ένα σχόλιό του για τον κατακλυσμό, γράφει: «…Ὁμοίως Τίμαιος, ὁ φιλόσοφος, οὕτω καὶ αὐτὸς διαγράφει τὴν γῆν ταύτην κυκλουμένην ὑπὸ τοῦ Ὠκεανοῦ, καὶ τὸν Ὠκεανὸν ὑπὸ τῆς πέραν γῆς. Ἀτλαντίδα γὰρ νῆσόν τινα ὑποτίθεται ὑπὸ τὴν δύσιν ἔξω εἰς τὸν Ὠκεανὸν ἐπὶ τὰς Γαδείρους μεγάλην καὶ ἄφατον, καὶ τὰ κατοικοῦντα ἐν αὐτῇ ἔθνη μισθωσαμένους δέκα βασιλεῖς ἐκ τῆς πέραν γῆς ἐλθόντας καὶ πολεμήσαντας Εὐρώπην καὶ τὴν Ἀσίαν, καὶ μετέπειτα ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων ἡττηθέντας, καὶ αὐτὴν δὲ τὴν νῆσον ὑπὸ Θεοῦ καταποντωθεῖσαν λέγει. Τοῦτον δὲ καὶ Πλάτων καὶ Ἀριστοτέλης ἐπαινοῦσι, καὶ Πρόκλος ὑπομνηματίζει…»
Με μια διαφορετική ερμηνεία των αιγυπτιακών πηγών, τις οποίες επικαλούνται οι αφηγητές των πλατωνικών διαλόγων, η Ατλαντίδα βρισκόταν εντός της Ευρώπης. Μπορούσε να ταυτιστεί με την Τροία, με την Κρήτη και τη Σαντορίνη. Ο καθηγητής Σπυρίδων Μαρινάτος, τον οποίο ακολούθησε κατά γράμμα ο Ζακ Ιβ Κουστό, πρότεινε πως το θρύλο της Ατλαντίδας θα πρέπει να τον ενέπνευσε η έκρηξη της Σαντορίνης. Το 1912, ο εγγονός του ανασκαφέα της Τροίας, Ερρίκου Σλίμαν, διατείνεται ότι ο παππούς του είχε βρει στην Τροία στοιχεία μυστικά της Ατλαντίδας. Το 1960, o καθηγητής Άγγελος Γαλανόπουλος ξαναπιάνει το μίτο της Σαντορίνης και ισχυρίζεται ότι τα ερείπια της Θήρας είναι τα απομεινάρια της κατεστραμμένης από το ηφαίστειο Ατλαντίδας.
Προτάθηκε, επίσης, με επιχειρήματα σοβαρά, η ταυτοποίηση της Ατλαντίδας με τη μινωική Κρήτη. Υπήρξε, κάποια στιγμή, εκδοχή που τοποθετούσε το χαμένο νησί στη λίμνη Κωπαΐδα. Προτάθηκαν ακόμα η Σουηδία και γενικότερα η παράκτια βόρεια Ευρώπη της Νεολιθικής περιόδου. Κάποιοι την αναζήτησαν στις Βολιβιανές Άνδεις, κάποιοι άλλοι στην Ιρλανδία, ενώ, στις 26 Ιανουαρίου του 2004, το αμερικανικό ζεύγος Λιτλ ανακοίνωσε ότι εντόπισε την Ατλαντίδα στις Μπαχάμες και, συγκεκριμένα, στο νησί με το ελληνικό τοπωνύμιο Andros.
Από το 1516, ο Φράνσις Μπέικον είχε δημιουργήσει η γη της Νέας Ατλαντίδας, που μαζί με την Ουτοπία του Σερ Τόμας Μουρ και, λίγα χρόνια αργότερα, την Πολιτεία του Ήλιου του Τομάζο Καμπανέλα, αποτέλεσαν την τριάδα των κορυφαίων έργων ουτοπίας της Αναγέννησης. Όπως εξηγεί στο βιβλίο του Η Ατλαντίδα, Μικρή ιστορία ενός πλατωνικού μύθου, ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ (από τις εκδόσεις Ολκός η ελληνική μετάφραση), ο μύθος γνώρισε απίστευτη ανάπτυξη (…) οι εθνικιστές σφετερίστηκαν το θέμα, από την Ισπανία ως τη Σουηδία και από την Ιταλία ως τη Γερμανία. Οι λόγιοι αναζήτησαν να εξηγήσουν, μέσω της χαμένης ηπείρου, άλλοτε την ιστορία του πλανήτη, άλλοτε τη μινωική προϊστορία. Οι ήρωες του Ιουλίου Βερν την επισκέφθηκαν και την ανοικοδόμησαν.
Πρόσφατα, από τις εκδόσεις Ενάλιος, κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Τσαρλς Μπρόκαου Κώδικας Ατλαντίδα. Ο συγγραφέας ακολουθεί τη συνταγή του γνωστού μας Νταν Μπράουν, βάζει ένα γλωσσολόγο στο ρόλο του ντετέκτιβ, και εκεί, στο Κάντιθ της Ισπανίας (στα αρχαία Γάδειρα, που λέγαμε παραπάνω), βρίσκει τη χαμένη ήπειρο, την Ατλαντίδα. Τα κρυμμένα μυστικά θα συνταράξουν τον κόσμο, αν βγουν στην επιφάνεια.
Πώς ξεκίνησαν όλα; Με δέκα σελίδες, κι ούτε καν δέκα. Με ένα αφηγηματικό παιγνίδι και πρωταγωνιστές που είναι νεκροί και δεν συναντήθηκαν ποτέ μεταξύ τους (αν βέβαια υπήρξαν), με ένα ρεαλιστικό πλαίσιο, δανεισμένο από τον Ηρόδοτο, και τη λαχτάρα του αθηναϊκού άστεος, που μεγαλούργησε (νίκησε τους Άτλαντες), αλλά έδυε. Όλα ξεκίνησαν στην επικράτεια του λόγου, και είναι από τις περιπτώσεις που αυτή η επικράτεια αποδεικνύεται τεράστια αυτοκρατορία, μια παγκοσμιότητα επιρροών και αλληλοδιεισδύσεων, έδρα στοχασμού και αναψηλάφησης του γήινου, του φθαρτού, του
καταρρέοντος ιδανικού, της ουτοπίας, του αρχικού τόπου, του τόπου αναφοράς. Όπως σημειώνει ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ στον επίλογο του βιβλίου του, ο Πλάτων την εκτόξευσε σαν ένα βλήμα που δεν γνωρίζουμε πού και πότε θα ξαναπέσει. Ανήκει σε αυτό που ο ίδιος ο Πλάτων και μετά απ’ αυτόν ο Αριστοτέλης ονόμαζε «μίμησις».
«Από τότε που εργάζομαι ως ιστορικός, με γοητεύει κυρίως αυτή η πρακτική της Μιμήσεως, όπως η τέχνη γοήτευε τον Μπωντλαίρ:
Γιατί είναι αληθώς, Κύριε, η καλύτερη μαρτυρία
Που μπορούμε να παράσχουμε στην αξιοπρέπειά μας
Ότι αυτός ο τρομερός λυγμός που κυλά από αιώνα σε αιώνα
Έρχεται να πεθάνει στην όχθη της αιωνιότητάς σας!»
