Στη Ρωσία ξέσπασε πρόσφατα μια μεγάλη αντιπαράθεση με αφορμή τη δημιουργία ενός πανεπιστημιακού οργανισμού που φέρει το όνομα του Ιβάν Ιλίν, αντιδραστικού Ρώσου φιλόσοφου ο οποίος υποστήριξε «κριτικά» τον χιτλερισμό. Είναι ένα ακόμα από τα «δευτερεύοντα» ζητήματα που καταδεικνύουν ότι η ρωσική πραγματικότητα δεν υπακούει σε απλοϊκά σχήματα, αλλά διαπερνιέται από αντιφάσεις. Σε αυτές περιλαμβάνεται η συνύπαρξη ενός «πατριωτικού» σχεδίου αποσύμπλεξης από τη Δύση (με φορτία από παλιότερες περιόδους, μεταξύ των οποίων και επαναστατικές), και «αυτοκρατορικών» βλέψεων ποτισμένων από τον μεγαλορώσικο σοβινισμό. Με τη σειρά της αυτή η αντίφαση γεννά και άλλες: για παράδειγμα, το ρωσικό καθεστώς από τη μια να ηγείται του «αντιναζιστικού» αγώνα εισβάλλοντας στην Ουκρανία, κι από την άλλη να συγκροτείται ιδεολογικά πάνω σε απόψεις σαν του Ιλίν.
Καθόλου τυχαία, ένας από τους ιδεολογικούς στυλοβάτες του καθεστώτος, ο Αλεξάντερ Ντούγκιν, αναλαμβάνει –ως επικεφαλής του επίμαχου οργανισμού– να εξιδανικεύσει τον Ιλίν. Αυτή η διαδικασία εδράζεται αντικειμενικά στο στρατηγικό βάθος που έχει ανακτήσει η σύγχρονη Ρωσία, και ενθαρρύνεται από τη μακρά αλλά ακατάπαυστη διαδικασία παρακμής της Δύσης. Αναθεωρείται λοιπόν η Ιστορία ενσωματώνοντας ορισμένα στοιχεία του παρελθόντος, και αποσιωπώντας ή διαστρεβλώνοντας άλλα. Εξάλλου και οι δύο όψεις της «ρωσικής αντίφασης» μοιράζονται την κοινή επιδίωξη μιας ισχυρής Ρωσίας. Το κείμενο που δημοσιεύουμε εδώ, γραμμένο από έναν άνθρωπο που είναι μέρος του ρωσικού πολιτικού σκηνικού, προσφέρει μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση της συγκεκριμένης αντιπαράθεσης, και επιπλέον υποψιάζει τον αναγνώστη για το ευρύτερο πλαίσιό της.
Ε.Φ.
Η αποκατάσταση ενός Ρώσου απολογητή του φασισμού
του Σεργκέι Σκβορτσόφ*
Στις 22 Απριλίου –στα γενέθλια του Β.Ι. Λένιν, και ίσως αυτό να μην είναι τυχαίο– άρχισε να λειτουργεί στο Ρωσικό Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Επιστημών το «Εκπαιδευτικό και Επιστημονικό Κέντρο Ιβάν Ιλίν». Οι εργασίες ξεκίνησαν με μια εισαγωγική διάλεξη σε 70(!) πρυτάνεις ρωσικών πανεπιστημίων, από τον επικεφαλής του Κέντρου, τον ακροδεξιό φιλόσοφο Ντούγκιν, και από τον «ορθόδοξο δισεκατομμυριούχο» Μαλοφέεφ. Το Κέντρο είχε ήδη καταστεί διαβόητο λόγω ενός ψηφίσματος με το οποίο φοιτητές του Πανεπιστημίου ζητούν να μετονομαστεί, καθώς «το επιστημονικό κέντρο ενός από τα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας που νίκησε τον φασισμό δεν μπορεί να φέρει το όνομα ενός υποστηρικτή φασιστικών ιδεών».
Οι κυβερνητικοί και ακαδημαϊκοί προπαγανδιστές έσπευσαν να υπερασπιστούν τον Ιλίν. Για παράδειγμα, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου αρχικά προσπάθησε να αρνηθεί ότι το ψήφισμα προήλθε από φοιτητές του, προβάλλοντας τη γελοία ιδέα ότι επρόκειτο για μηχανορραφίες των «Ουκρανών ναζί», οι οποίοι υποτίθεται ότι για κάποιο λόγο έπρεπε να ξεμπροστιάσουν έναν Ρώσο φασίστα. Ο πρόεδρος της Κρατικής Δούμας Βιάτσεσλαβ Βολοντίν μίλησε πιο ήπια, λέγοντας ότι δεν είναι η ώρα για καβγάδες που ωφελούν την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες ενώ «πολεμάμε τον ναζισμό». Αλλά τότε, ένας λόγος παραπάνω να μην ενθαρρύνουμε την «πέμπτη φάλαγγα». Δεν μπορεί κανείς να επικρίνει τον Μπαντέρα, και ταυτόχρονα να ξεπλένει τις απόψεις του Ιβάν Ιλίν.
Οι απόψεις των Ιλίν και Ντούγκιν
Σύμφωνα με τον Ιλίν, ο Χίτλερ «σταμάτησε τη διαδικασία του μπολσεβικισμού στη Γερμανία και προσέφερε έτσι τη μεγαλύτερη υπηρεσία σε ολόκληρη την Ευρώπη», ενώ ο Μουσολίνι «έστησε το ιδανικό μιας νέας φασιστικής τιμής». Το 1941 ο Ιλίν δήλωνε ότι μια γερμανική επίθεση θα «βελτίωνε» τη Ρωσία, και δύο χρόνια αργότερα δικαιολογούσε την κατοχή, ενώ αγάπησε και τους Βλασοβίτες [συνεργάτες των Γερμανών]: έγραφε –το 1945 παρακαλώ– ότι «η θετική ιδεολογία του κινήματος του Βλασόφ» έφερε στο λαό «την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ατομική ιδιοκτησία… στο όνομα της επί γης ειρήνης»! Μήπως όμως, όπως υπαινίσσονται οι κυβερνητικοί προπαγανδιστές, μετά τον πόλεμο ο Ιλίν αναθεώρησε τις απόψεις του; Δυστυχώς, όχι. Το 1948 έγραφε ότι ο φασισμός «ήταν απαραίτητος για να αντιμετωπιστεί το κύμα της σοσιαλιστικής ψύχωσης»… Κατά τον Ιλίν, ο φασισμός «εξέφραζε με τον δικό του τρόπο αυτό που αντιπροσώπευε και οικοδομούσε από αρχαιοτάτων χρόνων η Ρωσία». Όλα αυτά είναι ξεκάθαρη «αποκατάσταση του ναζισμού» [κατηγορία που η Μόσχα αποδίδει στο καθεστώς του Κιέβου]. Έτσι, οι φοιτητές έχουν απόλυτο δίκιο όταν απαιτούν να αφαιρεθεί το όνομα του Ιβάν Ιλίν από τον τίτλο του Κέντρου.
Ωστόσο, οι φοιτητές δεν είναι ικανοποιημένοι ούτε με τον κ. Ντούγκιν, τον οποίο ορισμένοι θεωρούν ιδεολόγο του σύγχρονου ρωσικού φασισμού. Δυστυχώς, δεν είμαι αρκετά εξοικειωμένος με τα έργα του ώστε να βγάλω ένα τόσο εκτεταμένο συμπέρασμα – πόσο μάλλον που οι απόψεις του είναι πολύ ευμετάβλητες. Για παράδειγμα, όταν συναντήθηκε με τους φοιτητές δήλωσε ότι «οι δημιουργοί του Κέντρου αντιμετωπίζουν τη σοβιετική περίοδο με σεβασμό και κατανόηση». Αλλά λίγο μετά επιτέθηκε στους μπολσεβίκους διότι «πρόδωσαν την πατρίδα και κατέστρεψαν το κράτος». Ένα άλλο παράδειγμα: Τώρα ο Ντούγκιν φαίνεται υπερπατριώτης, αλλά το 1997, στο βιβλίο του «Βασικές αρχές της γεωπολιτικής», έγραφε ότι «είναι σκόπιμο να επιστραφεί η περιοχή του Καλίνινγκραντ στη Γερμανία, προκειμένου να εκλείψει το τελευταίο εδαφικό σύμβολο ενός τρομερού αδελφοκτόνου πολέμου». Και λίγο παρακάτω υποστήριζε ότι πρέπει να «επιστρέψουμε» και τις Κουρίλες νήσους στην Ιαπωνία ως «υπενθύμιση της παράλογης και αφύσικης αδελφοκτόνου σφαγής των Ρώσων και των Ιαπώνων, η ταχεία λήθη της οποίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αμοιβαία ευημερία μας». Το γιατί ο κ. Ντούγκιν θεωρούσε αδελφοκτόνο τον πόλεμο με τη Γερμανία και την Ιαπωνία, είναι ασαφές…
Απόπειρες για μια «νέα ρωσική ιδεολογία»
Για ποιο λόγο ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα ίδρυμα με το όνομα ενός απεχθούς φιλοσόφου, και μάλιστα υπό την ηγεσία ενός προβληματικού δημόσιου προσώπου; Ο ίδιος ο Ντούγκιν κάνει λόγο για «αναθεώρηση των υποδειγμάτων της ανθρωπιστικής γνώσης και των αντίστοιχων συστημάτων αξιών στο πλαίσιο μιας άμεσης σύγκρουσης του ρωσικού πολιτισμού με τον πολιτισμό της Δύσης»… Αφού η πορεία προς την καθολική «αποϊδεολογικοποίηση» διακηρύχθηκε επίσημα για πολλά χρόνια, τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει: πλέον τίθεται το καθήκον να αναπτυχθεί κάποια νέα ιδεολογία «βασισμένη στη ρωσική πολιτιστική ταυτότητα και στις παραδοσιακές ρωσικές πνευματικές και ηθικές αξίες». Μια τέτοια προσπάθεια εξηγείται από το γεγονός ότι η πλειοψηφία προτιμά τον σοσιαλισμό από τον καπιταλισμό, και η συντριπτική πλειοψηφία έχει θετική γνώμη για τον Β.Ι. Λένιν. Οι ρωσικές αρχές θεωρούν ότι αυτό πρέπει να «διορθωθεί». Έτσι, ως βάση για μια νέα κοσμοθεωρία επιλέχθηκαν οι ιδέες του Ιλίν (αφού ασκεί κριτική στη σοβιετική πραγματικότητα των πρώτων δεκαετιών) και του Ντούγκιν. Η επιλογή ήταν σαφώς ατυχής, αλλά, όπως φέρεται να είπε ένα εξέχον δημόσιο πρόσωπο, «αυτούς τους διανοούμενους διαθέτουμε, δεν υπάρχουν άλλοι».
Μέχρι στιγμής πάντως, οι οπισθοδρομικές εκκλήσεις του Ντούγκιν δεν βρίσκουν μεγάλη απήχηση. Όσο για τις φασιστικές απόψεις του Ιλίν, προκαλούν μαζική αποστροφή… Για να συνεχίσουν οι αρχές να προωθούν τη γραμμή αυτή, δεν αρκεί ο εξαναγκασμός: θα χρειαζόταν αρκετοί άνθρωποι να πειστούν για την εγκυρότητα των ιδεών του Ιλίν και του Ντούγκιν… Αλλά σε αυτό το πεδίο αντιμετωπίζουν ήδη μεγάλα προβλήματα. Είπε χαρακτηριστικά ένας φοιτητής: «Δεν θέλω ο Αλεξάντερ Ντούγκιν, ο οποίος έχει αμφίβολη φήμη και διφορούμενες πολιτικές απόψεις, να δίνει διαλέξεις στο πανεπιστήμιό μου, και μάλιστα μέσα από ένα Κέντρο το οποίο φέρει το όνομα ενός φιλοσόφου που υποστήριζε φασιστικά καθεστώτα». Δεν θα είχα να προσθέσω κάτι περισσότερο.
* Α΄ γραμματέας του ΚΠCC. Ο τίτλος και οι μεσότιτλοι του άρθρου, που εδώ αποδίδεται συντετμημένο, είναι της Σύνταξης. Το πλήρες κείμενο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Δρόμου.
