Με την είσοδο, πριν 70 χρόνια, των ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη, παρά τις εντολές της ηγεσίας με βάση τη συμφωνία της Καζέρτας
Πάντα επίκαιρα τα μηνύματα εκείνης της λαμπρής επετείου
Του Σπύρου Κουζινόπουλου
Πέρασαν κιόλας 70 χρόνια από την 30η Οκτωβρίου 1944, όταν οι δυνάμεις του ηρωικού ΕΛΑΣ εισέρχονταν μετά από σκληρές μάχες με τους κατακτητές στη Θεσσαλονίκη, απελευθερώνοντάς την από τον ναζιστικό ζυγό. Γράφοντας μία από τις πλέον λαμπρές σελίδες στη νεότερη Iστορία. Ένα κορυφαίο γεγονός, μια πολυπόθητη λευτεριά που ήρθε μετά από σκληρούς αγώνες και ποταμούς αίματος και δακρύων.
Πάνω από 2.500 νεκροί από πείνα, περισσότεροι από 1.500 εκτελεσμένοι, δεκάδες χιλιάδες όμηροι και ξεσπιτωμένοι και κοντά σ’ αυτούς και οι 50.000 Θεσσαλονικείς Εβραίοι που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα κρεματόρια των χιτλερικών δημίων, είναι ο βαρύς απολογισμός εκείνης της μαύρης κατοχής για την πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας.
Τα μηνύματα της λαμπρής απελευθέρωσης της 30ης Οκτωβρίου, παραμένουν επίκαιρα όσο ποτέ στις δύσκολες μέρες που περνάμε. Από τη μία, ένας λαός που δεν σκύβει το κεφάλι κάτω από τη στυγνή χιτλερική καταπίεση. Και από την άλλη μία ηγεσία, όπως αυτή που είχε η Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, με στρατιωτικό αρχηγό τον στρατηγό Ευριπίδη Μπακιρτζή και καπετάνιο τον Μάρκο Βαφειάδη, που δεν υπακούει στις εντολές της ηγεσίας να παραμείνουν οι ανταρτικές δυνάμεις στις παρυφές της πόλης, σε εφαρμογή της συμφωνίας της Καζέρτας και αντιθέτως δίνει εντολή για την είσοδο των τμημάτων του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη. Μία είσοδος που εκτός των άλλων ήταν σωτήρια για την πόλη, καθώς οι αντάρτες έσωσαν τις υποδομές της πόλης (εργοστάσια ηλεκτροφωτισμού, υδραγωγεία, λιμάνι) που ήταν ναρκοθετημένα από τους ναζί και έτοιμα να ανατιναχτούν.
Ας δούμε, όμως, πώς εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα:
Οι δυνάμεις του 31ου Συντάγματος, από το καλοκαίρι του 1944, σιγά-σιγά περισφίγγουν τον κλοιό γύρω από τη Θεσσαλονίκη, μαζί με το 19ο Σύνταγμα Νιγρίτας, που κάλυπτε τον βορειοανατολικό τομέα μέχρι το Επταπύργιο και το 3ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος Κιλκίς, που κάλυπτε την περιοχή από το Επταπύργιο μέχρι και την οδό Λαγκαδά. Παράλληλα, η νότια πλευρά της πόλης καλύπτονταν από τμήματα του 50ου και του 16ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.
Από τις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου 1944, τμήματα των μονάδων αυτών, σε συνεργασία με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ της πόλης, προκαλούσαν φθορές στα εχθρικά τμήματα και ταυτόχρονα προστάτευαν διάφορα καίρια σημεία και υποδομές της πόλης.
«Αποτέλεσμα σκληρών συγκρούσεων»
Η επίθεση για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Καθώς, όπως εξηγεί ο τότε επιτελάρχης 11ης Μεραρχίας ΕΛΑΣ, Θανάσης Παπαθανασίου, που υπήρξε αργότερα βουλευτής της ΕΔΑ, μέσα στην πόλη και όλη την γύρω περιοχή, εκτός από τους Γερμανούς δρούσαν και οι συμμορίες των Ταγμάτων Ασφαλείας που είχαν καταντήσει ο φόβος και ο τρόμος του πληθυσμού.
«Η απελευθέρωση της πόλης δεν ήταν κάτι που έγινε ως εκ θαύματος. Ήταν το αποτέλεσμα σκληρών συγκρούσεων από τη μία μεριά ανάμεσα στο ΕΛΑΣ και τις άλλες εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις, εναντίον των Γερμανών, οι οποίοι ήταν ασύγκριτα αριθμητικά υπέρτεροι και άριστα εξοπλισμένοι, και των συνεργατών τους».
Τα πλήγματα που καταφέρει ο ΕΛΑΣ κατά των γερμανικών τμημάτων είναι συνεχή. Οι σκληρότερες μάχες γίνονται στα ανατολικά της πόλης όπου οι δυνάμεις του 31ου Συντάγματος κατορθώνουν, έχοντας και θύματα, να εκδιώξουν τους χιτλερικούς κατακτητές από τα Βασιλικά και στη συνέχεια από το αεροδρόμιο του Σέδες και τη Γεωργική Σχολή, ενώ άλλα τμήματα εισέρχονται από τους Καπουτζήδες, τη σημερινή Πυλαία και τη Χαριλάου. Παράλληλα, δυνάμεις των 13ου, 16ου και 19ου Συνταγμάτων του ΕΛΑΣ εκδιώκουν τους Γερμανούς από τα βόρεια της Θεσσαλονίκης και απελευθερώνουν την Άνω Πόλη ακόμη από τις 26 Οκτωβρίου, την ημέρα του Αγίου Δημητρίου. Ενώ η περικύκλωση της Θεσσαλονίκης ολοκληρώνεται από τα τμήματα του 50ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ που δρούσε στα Πιέρια και τμήμα του ΕΛΑΝ, του ναυτικού των ανταρτών. Το οποίο, ξεκινώντας από την Ιερισσό, κατέλαβε τμήμα του λιμανιού.
Ο ΕΛΑΣ σώζει τις υποδομές της πόλης
Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις βλέπουν πλέον ότι είναι αδύνατη η παραμονή τους στη Θεσσαλονίκη. Πριν αποχωρήσουν, ναρκοθετούν ζωτικούς χώρους, για να προκαλέσουν τη γενική παράλυση της ζωής της Θεσσαλονίκης. Έτσι, προχωρούν σε δυο ανατινάξεις στο χώρο του λιμανιού. Κι ακόμη, επιχειρούν να ανατινάξουν το παγιδευμένο με εκρηκτικά κεντρικό υδραγωγείο, στην περιοχή της Παναγίας Φανερωμένης καθώς και την Ηλεκτρική Εταιρία. Τους προλαβαίνει όμως τμήμα του 13ου Συντάγματος και τους τρέπει σε φυγή, σώζοντας υδραγωγείο και Ηλεκτρική, εξασφαλίζοντας την υδροδότηση και ηλεκτροδότηση της πόλης. Ενώ, παράλληλα, λόχος του εφεδρικού ΕΛΑΣ μυλεργατών, που αποτελούνταν από 120 άτομα, κύκλωσε γερμανικό τμήμα που είχε υπονομεύσει τις σιταποθήκες και τους αλευρόμυλους Αλλατίνι και ετοιμάζονταν να τους ανατινάξει. Στην επιχείρηση διάσωσης του υδραγωγείου, πήρε μέρος ο Γιάννης Πατσακίδης που καταθέτει την πολύτιμη μαρτυρία του:
«Με βάση την πληροφορία ότι οι Γερμανοί θα ανατινάξουν την Ηλεκτρική Εταιρία, πήρανε δύο λόχοι εντολή να μπούνε μέσα στην πόλη σε διάταξη μάχης. Φτάσανε μέχρι την Ηλεκτρική Εταιρία, την ώρα που τέσσερις Γερμανοί μοτοσικλετιστές ετοιμάζονταν να κάνουν την ανατίναξη. Τους πυροβόλησε η δική μας διμοιρία κι’ αυτοί τράπηκαν σε φυγή, με συνέπεια να σωθεί το Υδραγωγείο».
«Χριστός Ανέστη»
Το μεσημέρι της 30ης Οκτωβρίου, η Θεσσαλονίκη είναι πλέον ελεύθερη, ενώ ο καπετάνιος της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Μάρκος Βαφειάδης, στέλνει στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ τηλεγράφημα που άρχιζε ως εξής: «Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκην σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες».
Την ξεχωριστή εθνική έξαρση εκείνων των ημερών, ο Γιώργος Ιωάννου ο οποίος έζησε ως παιδί τη μεγάλη μέρα της απελευθέρωσης, την περιγράφει στη συλλογή πεζογραφημάτων «Το δικό μας αίμα»:
«Από την οδό της Αγίας Σοφίας κατέβαιναν, σαρώνοντας τις γειτονιές, τα παιδιά του Κουλέ Καφέ, του Αγίου Παύλου, της Ακρόπολης, της Κασσάνδρου. Το Τσινάρι, Εσκί-Ντελίκ, Προφήτης Ηλίας, Διοικητήριο κατέβαιναν τη Βενιζέλου. Από το Βαρδάρι πάλι ερχόταν, ξιπόλητη, ρακένδυτη, πειναλέα, σπαρταρώντας από ενθουσιασμό, η Ραμόνα, η Επτάλοφος, ο παλιός Σταθμός, η Νεάπολη, η Σταυρούπολη, ενώ αντίθετα, από ανατολικά κατάφταναν μέσα σε σκόνη και αλαλαγμό, με τρομπέτες, παντιέρες, λάβαρα και χωνιά η Τούμπα, η Αγία Φωτεινή, η Ευαγγελίστρια, η Τριανδρία, ακόμα και η τόσο μακρινή Καλαμαριά. Πλημμύρισαν δρόμοι και πλατείες. Πανζουρλισμός. Φιλιόμασταν, αγκαλιαζόμασταν, χαϊδευόμασταν, δεν ξέραμε τι λέμε από την ταραχή μας. Λέγαμε “Χριστός Ανέστη”, λέγαμε “Ελευθερία”, “Ποτέ ξανά”. Σάμπως να ’ταν στο χέρι μας, αλλά έτσι νομίζεις σε τέτοιες στιγμές…».
Τις επόμενες μέρες, μετά την 30η Οκτωβρίου, η απελευθερωμένη πλέον Θεσσαλονίκη θα τις περάσει μέσα σε ήρεμο φαινομενικά κλίμα καθώς στην πόλη επικρατούσε απόλυτη τάξη που την τηρούσαν οι άνδρες της Πολιτοφυλακής του ΕΑΜ. Όλοι είχαν ριχτεί στη νέα μεγάλη μάχη για την ανοικοδόμηση, τον επισιτισμό και την ανόρθωσή της. Και όπως αφηγήθηκε ο Νίκος Μπακόλας:
«Ο κόσμος χαιρόταν την ελευθερία του. Δεν ήθελε να διακρίνει. Παρ’ όλο που πρέπει να πω βέβαια, ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν οργανωμένο τότε στο ΕΑΜ κλπ. Εντούτοις δεν υπήρξαν, για αρκετές μέρες τουλάχιστον, ούτε συγκρούσεις, ούτε παράπονα, ούτε θα έλεγα λογομαχίες, τίποτα. Το κακό άρχισε βέβαια, όταν άρχισαν τα δεκεμβριανά στην Αθήνα».
Πέρασαν δεκαετίες από τότε. Η Θεσσαλονίκη, αυτό το διάστημα, γνώρισε ευχάριστες αλλά και δύσκολες στιγμές. Πέρασε τον αδελφοκτόνο Εμφύλιο, είδε πολιτικές δολοφονίες. Όμως ποτέ, όλη αυτή την μακρά περίοδο, δεν ξέχασε τα πέτρινα χρόνια της κατοχής και τις μεγαλειώδεις στιγμές της απελευθέρωσης.
Δυστυχώς, η νέα γενιά, διδάσκεται ελάχιστα έως τίποτα στα σχολεία για τη μαύρη περίοδο της ναζιστικής Κατοχής και τα εγκλήματα των χιτλερικών στη χώρα μας. Και μεγαλειώδη γεγονότα όπως η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης με την είσοδο του ΕΛΑΣ, περνάνε στα «ψιλά», χωρίς την παραμικρή αναφορά από την επίσημη Πολιτεία στα σχολικά βιβλία. Αυτή η προσπάθεια λήθης, αυτός ο ιστορικός σκοταδισμός, είναι που στέρησαν από το λαό μας και κυρίως από τη νέα γενιά την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος. Έτσι, ας μην απορούμε που βρέθηκαν θιασώτες του ναζισμού και στη σημερινή εποχή.
Σάββατο 25 Οκτωβρίου, 18:30, Δημοτικό Θέατρο Επανομής
Άγνωστα στοιχεία για την ιστορική πορεία της Επανομής, καθώς επίσης και για το έπος της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή του Θερμαϊκού κατά τη μαύρη περίοδο της ναζιστικής κατοχής, θα παρουσιαστούν στην εκδήλωση μνήμης που οργανώνουν, το Σάββατο 25 Οκτωβρίου 2014, ώρα 18:30, στο Δημοτικό Θέατρο Επανομής, το ΔΗΠΠΑΚΥΘ του Δήμου Θερμαϊκού και η δημοτική κοινότητα Επανομής, με αφορμή τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων (1944-2014) από το Μπλόκο της Επανομής.
Ομιλητές θα είναι ο ιστορικός – δρ Νεότερης Ιστορίας ΑΠΘ, Θεοδόσης Τσιρώνης και ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σπύρος Κουζινόπουλος. Κείμενα θα διαβάσει η ποιήτρια Αναστασία Χατζή. Το πρόγραμμα θα πλαισιώσει η χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Επανομής.
Είσοδος ελεύθερη.
