Η πολύπλευρη αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού
Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη*
Ενώ στην Ελλάδα η ιδεολογία της λεηλασίας της φύσης, της ερημοποίησης του τόπου, της φτωχοποίησης του λαού έχει κυριαρχήσει ως μονόδρομος για τη «θρυλούμενη ανάπτυξη», στην Ευρώπη εδώ και αρκετά χρόνια έχει ξεκινήσει ένας σοβαρός διάλογος γύρω από τον πολιτισμό ως κυρίαρχο παραγωγικό πόρο, ως πρότυπο μιας άλλης, αειφόρου ανάπτυξης, από τον οποίο η Ελλάδα απέχει προκλητικά.
Την ίδια στιγμή, μάλιστα, που η χώρα μας «κατατρώγει τις σάρκες» της αφανίζοντας τους φυσικούς-πολιτιστικούς της πόρους, περιφρονώντας τα τεκμήρια της πολιτιστικής της κληρονομιάς, στην Ιταλία πόλεις, ιστορικά κέντρα, βουνά, αρχαιολογικά πάρκα, μνημεία, παραδοσιακές καλλιέργειες, υπάγονται σε καθεστώς προστασίας της UNESCO για να διασωθούν από την τοποφαγία του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου, εφαρμόζοντας στρατηγικές που βλέπουν στην αναβάθμιση της κληρονομιάς, στην παραγωγή τοπίου και εδάφους, τις θεμελιώδεις αρχές βιωσιμότητας και ποιότητας για διαρκή παραγωγή πλούτου.
Ήδη από το 2000 με τη Συνθήκη της Φλωρεντίας1 για το Τοπίο, τονίστηκε η κατεπείγουσα ανάγκη προστασίας και διαφύλαξης των πολιτιστικών τοπίων αλλά και των άυλων αξιών που εμπεριέχονται σ’ αυτά.
Γιατί είναι τόσο σπουδαία; Γιατί μας μιλούν, μας διηγούνται για τα έργα και τις ημέρες, για τις αξίες και τα κατορθώματα των προγόνων μας, για τις ασχολίες και τις πεποιθήσεις τους. Όπως τονίζει ο Ken Taylor τα πολιτιστικά τοπία ως αποτυπώματα της ανθρώπινης ιστορίας, είναι τα σπουδαιότερα ιστορικά αρχεία που διαθέτουμε γύρω από την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων που οργάνωσαν τις κοινωνίες τους σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο. Είναι, με άλλα λόγια, ένα παλίμψηστο συμβόλων που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε για να εισχωρήσουμε στην «αλήθεια του τόπου» και των ανθρώπων που τον κατοικούν (Ken Taylor, Cultural landscape as open air museum, Humanities Research Vol 2, 2003).
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Ελλάδα, εξαιτίας ακριβώς του πλούτου και της ποικιλομορφίας των πολιτιστικών της τοπίων.
Τα αγροτικά πολιτιστικά τοπία, ως ιδιαίτερο στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας, είναι σήμερα βαρύνουσας σημασίας για ελκυστικές στρατηγικές μιας αειφόρου ανάπτυξης. Είναι, μάλιστα, άμεσα συνδεδεμένες με τις τοπικές οικονομίες και τον τουρισμό που σήμερα, πια, αποτελεί τη βαριά βιομηχανία σε παγκόσμια κλίμακα, αφού μόνο το 2013 πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι με μια βαλίτσα στο χέρι και αμέτρητα όνειρα ταξίδεψαν για να γνωρίσουν ξεχωριστούς προορισμούς ανά την οικουμένη.
Για την Ευρώπη, σχετικές έρευνες τονίζουν την ανάγκη επιστροφής στους αργούς ανθρώπινους ρυθμούς, στην επαφή με τη φύση και τα τοπικά προϊόντα της.
Κυρίαρχη θέση στο τουριστικό μοντέλο κατέχει το φυσικό αγροτικό τοπίο, τα τοπικά προϊόντα, η αισθητική, η ταυτότητα του τόπου.
Χωρίς βιασύνη, λοιπόν, ακολουθώντας τους ρυθμούς της φύσης, οι νέοι τουριστικοί προορισμοί υπόσχονται, ως απάντηση στην καταναλωτική φρενίτιδα της εποχής, ξεχωριστές εμπειρίες σε όσους θ’ αφεθούν στη μαγεία του ανοιχτού ορίζοντα, του τοπίου και των πολύτιμων αγαθών που αυτό ενσωματώνει.
Να γιατί τα αγροτικά τοπία, όσα τουλάχιστον γλίτωσαν από τη λαίλαπα της ανάπτυξης, χρήζουν άμεσης προστασίας από την πολιτεία.
Η μεγάλη πρόκληση, βέβαια, είναι να εξασφαλίσουμε τους πόρους για την προστασία και την προβολή τους, να υπερασπιστούμε τους φυσικούς χώρους που κινδυνεύουν από την αδηφαγία της αγοράς και των διεθνών κερδοσκόπων. Και αυτό είναι αδύνατο με πολιτικές που θέτουν ως προαπαιτούμενο την εκποίηση της ελληνικής γης στους δανειστές στο όνομα της εκσυγχρονιστικής καταστροφικότητας που βιώνει ο τόπος μας.
Αυτή είναι η δική μας «συρμαγιά» για μια αληθινή ευημερία: Ο τόπος και οι ομορφιές του, οι αρχαιολογικοί μας θησαυροί, ο οινογαστρονομικός μας πλούτος, η νέα αγροτικότητα, με νέες μορφές συνεργατισμού που θα κρατήσει τους νέους στη χώρα μας και θα αναζωογονήσει τις τοπικές κοινωνίες βγάζοντας τες από τα αδιέξοδα και την περιθωριοποίηση.
Η σύγχρονη, λοιπόν, αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού είναι τεράστια και δεν περιορίζεται μόνο στην τουριστική αξιοποίηση. Έχει πολλές και διαφορετικές πλευρές και συνδέεται με τη δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας.
Γιατί αυτό που βιώνει σήμερα ο τόπος μας, από τη Χαλκιδική ίσαμε την Κρήτη, δεν είναι παρά η μεταμοντέρνα ύβρις των ψευτοεκσυγχρονιστών που δημιουργεί τοπία φρίκης, ερήμωσης, μη-τόπους, ασύμβατα με την έννοια της ζωής.
