Όσοι υποστηρίζουν την ουκρανική εκδοχή των πραγμάτων ισχυρίζονται ότι η κατάσταση έχει εξομαλυνθεί στη χώρα και ότι οι πολίτες δεν φοβούνται πλέον, παρά μόνο αυτοί που είναι πάνω στη διαχωριστή γραμμή των αντιπάλων στρατών. Αυτό, όμως, δεν ισχύει. Και δεν μπορεί να ισχύει σε μια περιοχή που ενώ κατοικείται από ρωσόφωνους κατοίκους και στην πλειονότητά τους ρωσόφιλους ή θετικά προσκείμενους στους αυτονομιστές του Ντονιέτσκ και του Λουγκάνσκ, είναι γεμάτη Ουκρανούς αστυνομικούς και στρατιώτες, του τακτικού στρατού και των παραστρατιωτικών μονάδων. Είναι η πρώτη φορά που πολίτες με πλησίαζαν για να μου μιλήσουν στο αφτί ή με έπαιρναν παράμερα, από φόβο μήπως τους ακούσει κάποιος τρίτος, για να μου πουν την άποψή τους για την κατάσταση που επικρατεί στη Μαριούπολη και τα χωριά όπου, μόλις σκοτεινιάσει, κλείνονται στα σπίτια τους. Οι στρατιώτες, που είναι ήδη πολύ καιρό στον τόπο τους και κυκλοφορούν με στρατιωτικά και πολιτικά, καταναλώνουν πολλή βότκα, γεγονός που ανάγκασε τη διοίκηση να απαγορεύσει στα καταστήματα την πώληση αλκοόλ στους ένοπλους, χωρίς αυτό να σημαίνει πολλά πράγματα αφού τα μπουκάλια είναι παντού και περνούν εύκολα από χέρι σε χέρι. Αλλά, πέρα από το βαρύ κλίμα που επικρατεί σε μια περιοχή που οι κάτοικοί της στη μεγάλη πλειοψηφία τους είτε δεν συμμετείχαν στις επίσημες εκλογές είτε καταψήφισαν τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού, η κατάσταση συνεχώς επιβαρύνεται από τους νέους νόμους και τις αποφάσεις που παίρνονται κεντρικά νομιμοποιώντας συχνά αυτά που αυθαίρετα επέβαλαν με τις πράξεις τους οι εθνικιστικές και νεοφασιστικές ομάδες που αποτελούν κράτος εν κράτει σε όλη τη χώρα.
Πρόσφατος είναι ο νόμος με τον οποίο διατάχτηκε η καταστροφή και απαλοιφή όλων των συμβόλων, σημάτων, αγαλμάτων κ.λ.π, και η αλλαγή όλων των ονομάτων (πόλεων, χωριών, δρόμων, ιδρυμάτων κ.λπ.) που έχουν άμεση και έμμεση σχέση με τη σοβιετική περίοδο. Με την εφαρμογή του, που έχει ήδη αρχίσει, αλλάζει το περιβάλλον και ο κόσμος μέσα στον οποίο μεγάλωσαν όλοι οι πολίτες της χώρας. Μια ολόκληρη ιστορική, πολιτική, πολιτισμική και κοινωνική περίοδος ενός σχεδόν αιώνα (70 σοβιετικά και 25 μετασοβιετικά χρόνια) διαγράφεται από παντού, σαν να μην υπήρξε. Σχεδόν όλες οι μεγάλες λεωφόροι, οι κεντρικές πλατείες, τα ονόματα των κρατικών βιομηχανικών συγκροτημάτων, πολλών βιβλιοθηκών, σχολείων, πολιτιστικών κέντρων, θεάτρων, κινηματογράφων, κατασκηνώσεων, και όποιος άλλος δημόσιος χώρος μπορεί κανείς να φανταστεί, μετονομάζονται αλλοιώνοντας βάναυσα την ιστορία. Αν εξαιρέσει κανείς μερικούς εθνικιστές της δεκαετίας του 1940 που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές, τα καινούργια ονόματα στις επιγραφές δεν έχουν καμία σχέση ούτε με την περίοδο που οι οντότητες αυτές κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν ούτε με τα πρόσωπα που συνδέονται με αυτή την περίοδο. Τα ονόματα όχι μόνο του Λένιν και άλλων ιδρυτών και πρωταγωνιστών της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και των ηρώων του αντιφασιστικού πολέμου και των πολιτών που διακρίθηκαν στην εργασία, τις τέχνες και τις επιστήμες, θα αντικατασταθούν από ουκρανικά ονόματα, που περιλαμβάνουν αμφιλεγόμενες προσωπικότητες τύπου Στεπάν Μπαντέρα και άτομα που σκοτώθηκαν στην πλατεία Μαϊντάν, άγνωστο ακόμα από ποιους, τα οποία αναγορεύθηκαν από την κυβέρνηση σε ήρωες της Ουκρανίας. Από την απάλειψη δεν γλυτώνουν ούτε τα ονόματα του Μαρξ και του Ένγκελς!
Η Ουκρανία μπήκε στο δρόμο που άνοιξαν η Λετονία πρώτη από το 1991, η Εσθονία το 2007, η Λιθουανία το 2008 και η Πολωνία το 2009. «Επιχείρηση αλλαγή και ξαναγράψιμο της ιστορίας».
Ανεργία και φτώχεια
Πλησιάζοντας οδικώς στη Μαριούπολη, δεν είναι πια μόνο τα στρατόπεδα και τα οχυρωματικά έργα γύρω γύρω. Δίπλα στον αυτοκινητόδρομο, βλέπει κανείς τις κίτρινες επιγραφές που προειδοποιούν ότι υπάρχει ναρκοπέδιο! Και μέσα στη Μαριούπολη, όπου επικρατεί φαινομενική ηρεμία, τίποτα δεν είναι όπως πριν. Στην πόλη που ποτέ δεν είχε ανεργία, έκλεισαν δέκα μεγάλες επιχειρήσεις και όλες οι υπόλοιπες μείωσαν δραματικά το προσωπικό τους. Οι εργαζόμενοι στο πελώριο βιομηχανικό κόμπλεξ «Ιλιτσά», μειώθηκαν από 70 στις 35 χιλιάδες. Στα σχολεία αυξήθηκαν οι ώρες των μαθημάτων προκειμένου να μείνουν κλειστά τα σχολεία τις πολύ κρύες μέρες του χειμώνα για να μην καταναλώνεται ενέργεια. Η πόλη ζει ένα βουβό δράμα. Αλλά αυτό δεν είναι αισθητό στο Κίεβο, όπου έχει συγκεντρωθεί όλη η πλουτοκρατία. Ούτε αντιστοιχεί στην προπαγάνδα για την κακή Ρωσία και την καλή Ευρώπη.
Ακόμα και μορφωμένοι άνθρωποι, όχι φανατισμένοι, πολύ εύκολα αφομοίωσαν τις παραπλανητικές πληροφορίες που παρουσιάζουν την Ευρώπη σαν τη γη της επαγγελίας. Σε μια συζήτησή μας, ο νεαρός μορφωμένος σύμβουλος ενός βουλευτή υποστήριζε ότι ο μισθός στη Γερμανία είναι από τρείς έως τέσσερεις χιλιάδες ευρώ το μήνα, αναφερόμενος στο μέσο μισθό που αναφέρουν οι επίσημες στατιστικές. Και δυσκολευόταν να παραδεχτεί ότι είναι άλλο πράγμα ο «μέσος» από τον «κατώτερο». Χρειάστηκε μεγάλη επεξήγηση και αρκετά γερμανικά στατιστικά ντοκουμέντα για να καταλάβει ότι ο βασικός μισθός στη Γερμανία κυμαίνεται -με βάση τη νομοθετική ρύθμιση για το 2015, από τον αγροτικό ως τον κατασκευαστικό και εκπαιδευτικό τομέα, μεταξύ 1.100 και 2.000 ευρώ. Με την επισήμανση ότι το κόστος ζωής στη Γερμανία είναι πολύ πιο υψηλό απ’ αυτό της Ουκρανίας και, επίσης, ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων απασχολείται παρτ-τάιμ με ακόμα μικρότερη αμοιβή. Όσο για το «μέσο» μισθό, στη Γερμανία που αποτελεί το πρότυπο ευημερίας, τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι είναι πολύ υψηλότερος από τον συνηθισμένο μισθό γιατί στον υπολογισμό του περιλαμβάνονται οι αμοιβές μιας ελίτ εργαζομένων σε ορισμένους κλάδους όπως ο χρηματιστικός. Στην πραγματικότητα, αυτή η διαφορά μεγαλώνει συνεχώς ανάμεσα στους πολυπληθείς εργάτες και υπαλλήλους, των οποίων οι αμοιβές παραμένουν για μια δεκαετία σταθερά αμετάβλητες, και την μειοψηφία των στελεχών που απασχολείται σε τομείς με υψηλές αμοιβές. Είναι χαρακτηριστικό ότι και στη Γερμανία, παρ’ όλη τη σχετική δημοσιονομική αυστηρότητα, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και μισθοσυντήρητων εργαζομένων διευρύνεται με ταχύτατους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια.
Για να υποστηριχθούν οι πολιτικές που έριξαν την Ουκρανία σε μία βαθύτατη κρίση και ένα επώδυνο διαμελισμό, έχει αναπτυχθεί μία τρομακτική προπαγάνδα υπέρ της Ευρώπης, η οποία έχει επηρεάσει πολύ κόσμο, ιδιαίτερα στις δυτικές περιοχές, που έχουν και το σοβαρότερο πρόβλημα με δεδομένο ότι το κέντρο βάρους της εργασίας , η βαριά βιομηχανία, βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Αυτό εξηγεί και τη μεγάλη μετανάστευση προς τη Δύση κυρίως από τη δυτική πλευρά. Το διαπιστώνει κανείς και στην Ελλάδα, με τους μετανάστες που προέρχονται από τη Δυτική Ουκρανία να αποτελούν περίπου το 90% του συνόλου των Ουκρανών που ζουν και εργάζονται στη χώρα μας.
Βέβαια, ακόμα κι αυτοί που έχουν εργασία στην Ουκρανία, ζουν με πολύ χαμηλές αμοιβές. Σήμερα, ένας εργαζόμενος σε μια εταιρία που είχε μισθό 200 ευρώ, παίρνει μόλις 80, αφού το ουκρανικό νόμισμα έχασε το μεγαλύτερο μέρος της αξίας του μέσα σε ένα μόνο χρόνο εξ αιτίας της ανώμαλης κατάστασης στην οποία έφεραν τη χώρα οι ξένες επεμβάσεις και οι ντόπιοι ολιγάρχες που ανταγωνίζονται για τον έλεγχο του πλούτου που παράγει και έχει τη δυνατότητα να παράγει η χώρα. Η ισοτιμία ένα ευρώ/έντεκα γρίβνιες μεταβλήθηκε σε λίγους μήνες σε ένα ευρώ/εικοσιπέντε γρίβνιες! Οι τιμές όλων των προϊόντων και ιδίως των εισαγομένων υπερδιπλασιάστηκαν μέσα σε ένα χρόνο. Ένας ωρομίσθιος δάσκαλος αμείβεται με 1,2 ευρώ την ώρα, που σημαίνει ότι εισπράττει σαν ωρομίσθιος από 30 ευρώ μέχρι 60 ευρώ το μήνα και εάν είναι πλήρους απασχόλησης από 120 μέχρι 150. Μόνο στη βαριά βιομηχανία είναι καλύτερες οι αμοιβές, αλλά πολύ χειρότερες οι συνθήκες εργασίας.
Πόλεμος μέσα στον πόλεμο
Προς το παρόν κρατούν τον πόλεμο σε χαμηλό επίπεδο γιατί εξυπηρετεί τις πολιτικές φτωχοποίησης, κατάρρευσης της οικονομίας, εκποίησης όλου του δημόσιου πλούτου, υποταγής στους ξένους και αστυνομοκρατίας. Επίσης, ένα πολύ σοβαρός λόγος είναι ότι έτσι απασχολούν τις παραστρατιωτικές ομάδες μακριά από το Κίεβο, οι οποίες, στην περίπτωση μιας ειρήνευσης, θα στραφούν εναντίον της κεντρικής διοίκησης, όπως κάνουν ήδη σποραδικά. Οι φασιστικές ομάδες έχουν πλέον εξελιχθεί σε μικρούς οργανωμένους και πειθαρχημένους μισθοφορικούς στρατούς με τη σημαία του εθνικισμού και σημαντική δύναμη πυρός. Ο αποκλεισμός και η επίθεση στο Κοινοβούλιο, τη Βερχόβνα Ράντα, τις μέρες που συζητιόταν η πρόταση του προέδρου για την αυτονομία της Ανατολικής Ουκρανίας, με βάση τη συμφωνία του Μινσκ, και η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση της ειρήνευσης και της διατήρησης της ακεραιότητας της Ουκρανίας, αποτελεί μόνο ένα δείγμα των χειρότερων που μπορούν να συμβούν εάν βρεθεί λύση, που δεν θα ικανοποιεί την Άκρα Δεξιά. Η δολοφονία τριών εθνοφρουρών από χειροβομβίδα που ρίφθηκε από τους ακροδεξιούς που διαδήλωναν με λάβαρα και όπλα εναντίον της ίδιας τους της κυβέρνησης, και ο τραυματισμός 140 άλλων, κυρίως εθνοφρουρών, αποτελεί ένα πολύ δυσοίωνο προμήνυμα.
Ουσιαστικά, ο πρόεδρος, η κυβέρνηση και η Βουλή, απειλούνται από τις ίδιες δυνάμεις, πολύ ισχυρότερες σήμερα, που τους ανέδειξαν στην εξουσία ανατρέποντας βίαια τον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο της χώρας.
Η προσπάθεια του Προέδρου να αφοπλίσει κάποιες ομάδες έπεσε στο κενό. Ο εκπρόσωπος του «Δεξιού Τομέα» Artem Skoropadsky δήλωσε ότι εφόσον πολεμούν για την Ουκρανία ο εξοπλισμός τους είναι νόμιμος. Μάλιστα, απείλησε το πρόεδρο της χώρας λέγοντας ότι αυτός δεν θα προλάβει να φύγει με ελικόπτερο όπως ο Γιανουκόβιτς. «Τον περιμένει η εκτέλεση σε ένα σκοτεινό υπόγειο»! Ο δε επικεφαλής του «Δεξιού Τομέα» Dmytro Yarosh, γνωστός ναζιστής και αντισημίτης, καταζητούμενος από την Ιντερπόλ, κάλεσε το στρατό και τις δυνάμεις ασφαλείας να μην υπακούουν στην κυβέρνηση, αποκαλώντας τους αξιωματούχους προδότες.
Ομοϊδεάτες του κατέστρεψαν με τσεκούρια και λοστούς, στις 10 Σεπτεμβρίου, με «συλλογική» τοπική απόφαση, όπως διατείνονται, τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο των Εβραίων που γιόρταζαν το εβραϊκό νέο έτος στην πόλη Ουμάν, προκαλώντας ζημιές 500 χιλιάδων δολαρίων. Ο δήμαρχος της πόλης έχει διοριστεί από το εθνικιστικό νεοναζιστικό Κόμμα της Ελευθερίας.
«Δεν είναι τυχαίο ότι η μεγαλύτερη αύξηση αποχώρησης Εβραίων από τις γενέτειρές τους και μετεγκατάστασης στο Ισραήλ, σημειώνεται στην Ουκρανία», επισημαίνει ο Joel Rubinfeld, πρόεδρος της Βελγικής Επιτροπής κατά του Αντισημιτισμού.
Αλλά η ζωή δεν είναι δύσκολη μόνο για τους Ρώσους και τους Εβραίους. Ο αρχηγός του κινήματος για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων στην Ουκρανία Taras Karasiichuk, κατέφυγε, σύμφωνα με την ουκρανική εφημερίδα Κίεβ Ποστ, στις ΗΠΑ όπου ζήτησε άσυλο, έχοντας δεχτεί επιθέσεις και πολύ σοβαρές απειλές για τη ζωή του στην Ουκρανία.
Στις 25 Οκτωβρίου, θα πραγματοποιηθούν εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης σε μια προσπάθεια να εκκαθαριστούν νομιμοφανώς οι δήμαρχοι και οι δημοτικοί σύμβουλοι που δεν είναι αρεστοί στο καθεστώς. Ήδη, σε πολλές πόλεις και χωριά, πολλοί δήμαρχοι έχουν με διάφορα προσχήματα καθαιρεθεί και αντικατασταθεί από φιλικά προσκείμενους στα κόμματα εξουσίας και τους ολιγάρχες που συντηρούν στρατούς και νέμονται ολόκληρες περιοχές, όπως ο Κολομόισκι, ο Αχμέτοφ κ.ά. Στο χωριό Ουρζούφ, όπου πραγματοποιήθηκε η πρόσφατη «Μέγα Γιορτή» των Ελλήνων, ο Έλληνας δήμαρχος έχει παυθεί από το αξίωμά του και, παρ’ όλο που παραμένει δημοφιλής, πιθανότατα θα εμποδιστεί να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα. Με δεδομένο δε ότι εξακολουθεί να ισχύει η απαγόρευση για το Κόμμα των Περιφερειών και το ΚΚ Ουκρανίας, που είχαν περίπου το 50% των ψήφων σε πανουκρανικό επίπεδο, η δημοκρατικότητα των εκλογών είναι πέρα για πέρα εικονική. Οι διεθνείς παρατηρητές από τις δυτικές χώρες απλά θα επικυρώσουν μια διάτρητη εκλογική διαδικασία που κυριαρχείται από διαπλοκή, διαφθορά και στρατοκρατία. Μάλιστα, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που πρωτοστατούν στην εκλογική καμπάνια χρηματοδοτούνται από τα κόμματα, έχοντας κατά περίπτωση και το ίδιο όνομα. Το πλεονέκτημά τους, σε σχέση με τα κόμματα, είναι ότι οι ΜΚΟ επιτρέπεται να στρατολογούν ανήλικους ως μέλη, ακόμα και ξένους και να χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό.
Παρ’ όλο, όμως, που ο μηχανισμός της εθνικής διαφώτισης δουλεύει στο φουλ, στις δημοσκοπήσεις φαίνεται ότι μεγάλο μέρος της κοινωνίας δεν υποκύπτει στην προπαγάνδα. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση των ουκρανικών εταιριών Ilko Kucheriv Democratic Initiatives Foundation και Razumkov Centre, ούτε το 50% των Ουκρανών δεν πιστεύει ότι η Ρωσία είναι υπεύθυνη για την τρέχουσα σύγκρουση, όπως υποστηρίζουν τα κόμματα, η κυβέρνηση, τα ΜΜΕ, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι. Επίσης, παρ’ όλη την κινδυνολογία, η υποστήριξη για ένταξη στο ΝΑΤΟ, αυξημένη σε σχέση με το παρελθόν, παραμένει στο χαμηλό 36%. Και ακόμα χαμηλότερα είναι τα ποσοστά αποδοχής του προέδρου και του πρωθυπουργού της χώρας.
Αντιπερισπασμοί
Στη λογική της έντασης, μια ομάδα Τατάρων, μαζί με τη μπαταλιόν «Χερσόν» απέκλεισαν τρεις συνοριακούς σταθμούς εμποδίζοντας 200 νταλίκες με είδη διατροφής, να εισέλθουν στην Κριμαία, με τις ευλογίες της κεντρικής κυβέρνησης. «Εάν είχαν κάνει τον αποκλεισμό ένα χρόνο πριν, μπορεί να είχαμε πρόβλημα, αλλά τώρα μόνο το 5% των προϊόντων διατροφής στα ράφια των σουπερμάρκετ προέρχονται από την Ουκρανία. Η ζημιά θα γίνει στους παραγωγούς και τους εμπόρους της Ουκρανίας που θα χάσουν μια μεγάλη αγορά», δήλωσε ο πρωθυπουργός της Δημοκρατίας της Κριμαίας Σεργκέι Ακσιόνοφ και η Γενική Εισαγγελέας Ναταλία Ποκλονσκάγια ανακοίνωσε ότι «ο αποκλεισμός είναι παράνομος σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία και πραγματοποιείται από υπηρέτες των συμφερόντων της Δύσης».
Για την ιστορία, οι Τάταροι είχαν ευνοϊκή μεταχείριση από τις ουκρανικές κυβερνήσεις προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σαν αντίβαρο στους Ρώσους που αποτελούσαν την πλειοψηφία των κατοίκων της Κριμαίας.
Επίσης, η κρατική εταιρία σιδηροδρόμου της Ουκρανίας αρνήθηκε να διαχειριστεί εμπορεύματα που μεταφέρονται από ρωσικά τρένα, ενώ η κυβέρνηση αποφάσισε να απαγορεύσει τη χρήση των ουκρανικών αεροδρομίων από τη ρωσική αεροπορική εταιρία Aeroflot και άλλες εταιρίες ρωσικών συμφερόντων.
Και στο ίδιο πνεύμα, απαγορεύθηκαν 38 βιβλία «που υποκινούν τον αυτονομισμό», ενώ έπονται κι άλλα, όπως δήλωσε ο Μπογκντάν Τσέρβακ, υπεύθυνος της Επιτροπής Οπτικοακουστικών Έργων. Η απαγόρευση αυτή αποτελεί συνέχεια της απαγόρευσης αναμετάδοσης τραγουδιών και έργων δεκάδων ερμηνευτών και ηθοποιών που έχουν χαρακτηρισθεί ως εχθροί της Ουκρανίας, μεταξύ των οποίων και ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ, όπως μεταδίδει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Η χρονική επιλογή για τον αποκλεισμό της Κριμαίας έγινε με σκοπό να δημιουργηθεί ένας μεγάλος διεθνής σάλος που θα επηρέαζε την τροπή των πραγμάτων στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, όπου θα μιλούσαν ο Πούτιν, ο Ομπάμα και ο πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο. Αλλά αυτό δεν συνέβη. Ο Πούτιν σχεδόν αντιπαρήλθε το ζήτημα της Ουκρανίας και της Κριμαίας, επικεντρώνοντας στη Μέση Ανατολή που τώρα καίει και την Ευρώπη. Και η παρέμβαση του Ποροσένκο πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. «Αισθάνθηκα σχεδόν λύπη για τον Ποροσένκο», έγραψε ο δημοσιογράφος Bryan McDonald. Στη σύντομη αναφορά του στην Ουκρανία, ο Πούτιν ζήτησε να εφαρμοστεί η συμφωνία του Μινσκ και κατήγγειλε την πολιτική της επέκτασης του ΝΑΤΟ, σαν τη βασική αιτία για τις συμφορές που περνάει η Ουκρανία.
Στο βάθος της αβύσσου
Στην άλλη πλευρά, στα ανατολικά, η ζωή επίσης κυλάει βαρύθυμα. Οι ελλείψεις είναι πολλές και η αβεβαιότητα πολύ μεγάλη. Στο Ντονιέτσκ και τις άλλες πόλεις, που έσφυζαν από ζωή πριν από τον πόλεμο, ανοίγουν καταστήματα που είχαν κλείσει, αλλά όλα λειτουργούν στο ρελαντί. Σε μερικές πόλεις και χωριά, καθώς είναι φανερό ότι η κατάσταση σταθεροποιείται, επιστρέφουν κάτοικοι που για λόγους ασφαλείας είχαν καταφύγει σε συγγενείς τους σε άλλες πόλεις ή στη Ρωσία. Η επιστροφή αυτή φαίνεται πιο καθαρά στα σχολεία στα οποία φέτος γύρισαν πολλοί μαθητές στις τάξεις τους. Οι συναλλαγές γίνονται τόσο με το ουκρανικό νόμισμα όσο και με το ρώσικο που σταδιακά επιβάλλεται μιας και, μετά τον αποκλεισμό, η αγορά πλέον προμηθεύεται όλο και περισσότερα προϊόντα από τη Ρωσία, με συνέπεια να υπάρχει επάρκεια στα είδη πρώτης ανάγκης, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις σε υψηλότερες τιμές.
Η ουσία είναι ότι η Ουκρανία συνθλίβεται μέσα στις μυλόπετρες. Η φτώχεια και η ανεργία αυξήθηκαν, τα είδη πρώτης ανάγκης ακρίβυναν, οι μισθοί και οι συντάξεις μειώθηκαν, κοντά επτά χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι ξεσπιτώθηκαν, η οικονομία βούλιαξε, το χρέος μεγαλώνει, η κοινωνία είναι διχασμένη, ο φασισμός και ο εθνικισμός απέκτησαν πραγματική δύναμη, η ελπίδα για δημοκρατία εξανεμίστηκε και η χώρα έχει ήδη διαμελιστεί σε τρία κομμάτια.
Ο ανταγωνισμός των ολιγαρχών σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων είναι ό,τι πιο θανατηφόρο μπορεί να συμβεί σε ένα λαό, σε μια κοινωνία, σε μια χώρα. Από τη στιγμή που οι ακροδεξιοί διέλυσαν το υπαρκτό κράτος και η Ουκρανία έπεσε μέσα στο μεγάλο λάκκο των λεόντων, η συμφορά ήταν αναπόφευκτη. Και σε μια τέτοια κατάσταση, φως δεν φαίνεται ούτε στο βάθος του τούνελ.
