Ζητούμενο μια συγκροτητική πολιτική πρόταση
Του Ρούντι Ρινάλντι
Η περιοχή της κοινωνικής συνείδησης είναι ένα σύνθετο πεδίο όπου συνυπάρχουν και αντιμάχονται, στοιχεία τόσο των κυρίαρχων ιδεολογικών σχημάτων, όσο και των υποτελών στρωμάτων και τάξεων. Αν ενδιαφερόμαστε για μια πολιτική, οικονομική και κοινωνική διέξοδο της χώρας, σημαίνει ότι πρέπει να ορίσουμε και τα στοιχεία της. Να προσδιορίσουμε δηλαδή και να διαμορφώσουμε αξιακά πρότυπα και αναφορές που θα τείνουν να συγκροτούν την κοινωνία σε κάτι διαφορετικό από αυτό που συμβαίνει σήμερα. Σε ανταγωνιστική κατεύθυνση προς αυτό που επιβάλλει ο κυρίαρχος τρόπος ζωής και οι εξαναγκασμοί του σε όλες τις διαδικασίες εσωτερίκευσης των κυρίαρχων ιδεών και συμβόλων.
Για να εκφραστούμε σαφέστερα: Η κοινωνία δεν μπορεί να σταθεί όρθια με την εφαρμογή οικονομικών «συνταγών» μονάχα, ή με πολιτικές «από τα πάνω». Η κοινωνία έχει ανάγκη από ένα νέο πρότυπο το οποίο εμπεριέχει αξίες και στόχους που προάγουν το σύνολο, δίνουν νόημα στη ζωή κάθε πολίτη, κινητοποιούν βασικές δυνάμεις στην τροχιά αλλαγών και κατακτήσεων.
Ιδιαίτερα για τις υποτελείς τάξεις και στρώματα, για έναν λαό και μια κοινωνία, ένα από τα ισχυρότερα όπλα είναι η κοινωνική συνείδηση. Με άλλους όρους, ο ιδεολογικός ή και «ψυχοκινητικός» παράγοντας. Οικονομικά και πολιτικά μέτρα ξεκομμένα από το πλέγμα της κοινωνικής συνείδησης και του ρόλου του ιδεολογικού παράγοντα, δεν μπορούν να τελεσφορήσουν.
Αντίθετα, παρατηρώντας τον κόσμο του συστήματος, του μνημονιακού καθεστώτος, βλέπουμε ότι εφαρμόζουν οικονομικές και πολιτικές φόρμουλες, αλλά γνωρίζουν καλά ότι όρος για να εφαρμοστούν, είναι το τσάκισμα του φρονήματος της κοινωνίας. Τα δισεκατομμύρια που ξοδεύονται σε διανοούμενους, ΜΜΕ, ειδικά ινστιτούτα και ιδρύματα, για να στηριχθεί η άποψη ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική», δεν ξοδεύονται τυχαία. Αντιθέτως, τονίζουν τον αποφασιστικό ρόλο που έχει η υπονόμευση κάθε εναλλακτικής πρότασης. Η αποδιάρθρωση της κοινωνικής συνείδησης στηρίζεται, λοιπόν, σε μια εκτεταμένη βιομηχανία.
Με αυτήν την έννοια, ο τομέας της κοινωνικής συνείδησης, και αντίστοιχα της κοινωνικής διεξόδου, έχει πρωταρχική σημασία ιδιαίτερα σε περιόδους σαν αυτήν που διανύουμε, όπου είναι αναγκαία μια εκ βάθρων ανασυγκρότηση του λαϊκού παράγοντα.
Πώς να ορίσουμε την κοινωνική διέξοδο
Όσο και αν φαίνεται παράξενο, η εποχή μας δεν είναι μόνο εποχή μεγάλων πολιτικών αλλαγών και κρίσης, αλλά και εποχή αναζήτησης αξιών και αρετών. Κοινωνική διέξοδος, πρωταρχικά σημαίνει μια άλλη κοινωνική συνείδηση. Ένα νέο αξιολογικό πρότυπο, όπου η αλληλεγγύη, το δημόσιο συμφέρον, η κοινωνία, ο λαός, η χώρα να πάρουν άλλα περιεχόμενα από αυτά με τα οποία ο μεταπρατισμός και ο ραγιαδισμός ή ο κοσμοπολιτισμός έχουν εμποτίσει την ελληνική κοινωνία. Πρακτικά σημαίνει μεταστροφή της υπάρχουσας κοινωνικής συνείδησης σε αντιδιαστολή με τα στοιχεία ωφελιμισμού, ατομισμού, κυνισμού, πραγματισμού. Διαφορετικό ανθρώπινο πρόταγμα που στο κέντρο του θα βρίσκεται η ανθρώπινη χειραφέτηση.
Σε αυτή τη βάση οικοδομείται μια επανανοηματοδότηση του κόσμου και ανακαλύπτονται άλλες αξιακές προτεραιότητες. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας προσπάθειας πρέπει να είναι η ανάδειξη αρετών και στην πολιτική σφαίρα, μια νέα ηθική και ένας νέος ανθρωπισμός. Η ανάδειξη τέτοιων στοιχείων κοινωνικής συνείδησης γίνεται σε αντιπαράθεση και αντιδιαστολή με όσα εκφράζονται στην κεντρική πολιτική σφαίρα (συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς), δηλαδή με τις λογικές μηχανισμών και χειρισμών και την μεγάλης κλίμακας διαφθορά και διαπλοκή.
Δύο αναγκαίες παρατηρήσεις. Καταρχάς, κάθε αλλαγή σε επίπεδο συνείδησης δεν μπορεί να γίνει αποσπώντας το πεδίο αυτό από τον στενό πολιτικό και οικονομικό καθορισμό. Ταυτόχρονα, όμως, αν δεν ειδωθεί και η αυτονομία και ο ειδικός ρόλος του παράγοντα της συνείδησης δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σημαντικές αλλαγές. Δεύτερον, είναι προφανές ότι δεν μιλάμε για μια «εισαγωγή συνείδησης» με όρους εξωτερικής «πρωτοπορίας», αλλά παραμένει σύνθετος ο ρόλος και η σύνδεση της κοινωνίας και των επιμέρους υποκειμένων στην διαδικασία αυτή. Με την έννοια αυτή, ανταγωνιστικά στοιχεία σαφώς εκδηλώθηκαν σε σημαντικές στιγμές αυτών των χρόνων, αλλά και σε πιο «μοριακές» διεργασίες.
Τα θέματα που πρέπει να προσεγγιστούν είναι πολλά. Από την πληθώρα, οφείλουμε να ξεχωρίσουμε τα βασικά και καθοριστικά κάθε στιγμής και συγκυρίας και να ξεκινήσουμε από αυτά.
Δύο καθοριστικά μέτωπα και ένα μεγάλο ζητούμενο
Πρώτο θέμα. Το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι οικονομικό, παρόλο που όλοι σχεδόν επικεντρώνονται στην οικονομική πλευρά του σύγχρονου αδιέξοδου. Είναι και οικονομικό αλλά, κυρίως, καθολικό. Είναι πρόβλημα υπόστασης συνολικά της χώρας. Αυτό σημαίνει ότι είναι και πολιτικό, και πολιτιστικό και γεωπολιτικό, και παραγωγικό, και πολιτειακό, και παιδείας, και κοινωνικό, και εθνικό και δημογραφικό και πολλά ακόμα.
Ένα καθολικό πρόβλημα για να λυθεί απαιτεί καθολική λύση. Λύση που συνυπολογίζει όλες τις σφαίρες και παραμέτρους. Μια καθολική απάντηση στο σύγχρονο νεοελληνικό πρόβλημα (εθνικό και κοινωνικό ζήτημα) μια σφαιρική, θα λέγαμε «ολιστική», αντίληψη του προβλήματος. Στα 6 μνημονικά χρόνια που διανύθηκαν, βρίθουν οι «μονοκαλλιέργειες» κυρίως γύρω από το οικονομικό πεδίο, αγνοώντας τους γενικότερους όρους μιας διεξόδου.
Άρα, σε επίπεδο κοινωνικής συνείδησης και ιδιαίτερα για τις βάσεις ενός πολιτικού κινήματος διεξόδου, είναι απολύτως απαραίτητη η κατανόηση της ταυτόχρονης και συνεξελικτικής προώθησης καθηκόντων και στόχων σε όλες τις κρίσιμες σφαίρες της υπόστασης χώρας και κοινωνίας. Πολιτειακό, πραγματική δημοκρατία, πολιτικό σύστημα, παραγωγική ανασυγκρότηση, ευρύτερος γεωπολιτικός παράγοντας, πολιτισμός, παιδεία, κοινωνική συνείδηση κ.λ.π.
Το ότι η κρίση είναι καθολική και πρέπει να αντιμετωπιστεί συνολικά, δεν σημαίνει βεβαίως ότι δεν υπάρχει η ανάγκη επιμέρους απαντήσεων. Απλούστατα, γιατί ως πολλά επιμέρους βιώνουν οι άνθρωποι το σύνολο. Είναι, όμως, αναγκαία μια διαδικασία συνειδητοποίησης ότι οι επιμέρους απαντήσεις πρέπει να συνδέονται σε μια συνολική εναλλακτική πρόταση.
Δεύτερο θέμα. Η άρχουσα τάξη, αδιαφορώντας για τα αδιέξοδα και τις συντελούμενες καταστροφές, προκρίνει τον εθισμό της κοινωνίας στην υπάρχουσα κατάσταση και στο δόγμα «Δεν υπάρχει εναλλακτική». Το τσάκισμα του φρονήματος και ιδιαίτερα η επιβαλλόμενη προσαρμοστικότητα στο μνημονιακό καθεστώς, οδηγούν σε γενικευμένα αισθήματα ανημπόριας, αδυναμίας. Το «όλοι μαζί θα βουλιάξουμε» ακούγεται συχνά, ενώ το «όλοι μαζί θα σωθούμε» τείνει να εκλείψει. Η αίσθηση ότι όλα θα χειροτερεύσουν, ότι δεν υπάρχει μέλλον καλύτερο είναι διαλυτική και παραλυτική. Το πνεύμα της αντίστασης δεν πρέπει να νικηθεί, να συντριβεί. Ο στόχος τους είναι ακριβώς το φρόνημα, το μυαλό, η ελπίδα.
Το μεγάλο ζητούμενο
Σε ολόκληρη τη χώρα, σε κάθε πτυχή της κοινωνίας, υπάρχουν άνθρωποι και συλλογικότητες, σκόρπιες κι ασύνδετες, που βίωσαν με διαφορετικό τρόπο και ένταση όσα έγιναν τα τελευταία χρόνια. Είναι ετερογενείς όσο αφορά τις δραστηριότητες τους, αρκετά ξεκομμένες και με στοιχεία υποκειμενισμού και ιδιαιτερότητας. Παρ’ όλα αυτά, είναι ζωντανές, παρούσες και αγωνιώσες δυνάμεις, εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ποια πολιτική πρόταση θα μπορούσε να συγκροτήσει σε κίνημα, υποκείμενο, κίνηση, όλο αυτό το δυναμικό; Ποια πολιτική πρόταση θα μπορούσε να συγκινήσει, να δημιουργήσει δεσμούς, συντονισμό, υπαρκτό κοινωνικό και πολιτικό ρεύμα;
Αυτό το μεγάλο ζητούμενο πολιτικής και υποστασιοποίησης ενός διάχυτου δυναμικού που είχε κοινούς αγώνες και στάση σε μεγάλες στιγμές, αλλά τώρα πραγματοποιεί μια «παράκαμψη» από την κεντρική πολιτική, είναι η μεγάλη πρόκληση. Το να πασχίσει κάποιος να απαντήσει στο μεγάλο αιτούμενο, σημαίνει αναγνώριση της σημασίας του ζητήματος και των προαπαιτούμενων που έχει. Γι’ αυτό και αποτελεί πτυχή των υποκειμενοποιητικών διαδικασιών στο επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης.
Το παραπάνω άρθρο προέρχεται από ένα μικρό αφιέρωμα του Δρόμου για το θέμα της κοινωνικής συνείδησης και του ρόλου που έχει για μια πολιτική συνολικής διεξόδου της χώρας. Δείτε και το άρθρο του Τάσου Βαρούνη «Περί κοινωνικής συνείδησης και αξιοπρέπειας».
Θυμίζουμε ότι στα αμέσως προηγούμενα φύλλα του Δρόμου, εξετάστηκαν ορισμένες ακόμα σειρές θεμάτων που σχετίζονται: α) με την ανάγκη ενός πολιτικού κινήματος διεξόδου, β) με τα πολιτικά καθήκοντα και τα ειδικά γνωρίσματα της συγκυρίας μετά την ήττα του 2015, γ) με το ποιες είναι ή μπορούν να θεωρηθούν ζωντανές δυνάμεις του τόπου και δ) με το ζήτημα του τούρκικου επεκτατισμού και την ανάγκη αντιμετώπισής του. Το τελευταίο θέμα εξετάστηκε με την έννοια της ανάγκης για συνδυασμένη αντιμετώπιση δύο παραγόντων που απειλούν την εθνική κυριαρχία της χώρας («Δανειστές» και τα Μνημόνια από τη μια μεριά, διεκδικήσεις της Τουρκίας από την άλλη, στη συγκεκριμένη συγκυρία του πολέμου στη Συρία και της γιγάντωσης του προσφυγικού ζητήματος).
