Έβλεπα την Wided Bouchamaoui, που μαζί με άλλους τρεις Τυνήσιους, επικεφαλής τεσσάρων φορέων, παρέλαβαν το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για την ειρηνική διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων στη χώρα τους και την άκουγα να λέει ότι ένας βασικός λόγος που τα κατάφεραν ήταν επειδή δεν ζήτησαν βοήθεια από το εξωτερικό ούτε επέτρεψαν σε καμία ξένη χώρα να αναμιχθεί στα εσωτερικά τους. Αυτό μπορεί να πέρασε απαρατήρητο από τα διεθνή ΜΜΕ, τη κοινή γνώμη και τους πολιτικούς ακτιβιστές κάθε απόχρωσης, αλλά μέσα στην απλότητά του εμπεριέχει την καλύτερη επισήμανση και τη μεγαλύτερη αλήθεια για μια πολιτική λύση με συνθήκες αυτοδιαχείρισης και αυτοκυριαρχίας. Και παραπέμπει σ’ αυτό που όσοι μελετούν ιστορία πρέπει να γνωρίζουν εάν έχουν μάθει να την ερμηνεύουν σωστά. Ότι η ξένη ανάμειξη είναι σχεδόν πάντα καταστροφική, ακόμα κι όταν προσφέρει πρόσκαιρα οφέλη.
Ο βασικότερος λόγος που οι περισσότερες χώρες στον κόσμο έχουν παραμείνει στην υπανάπτυξη είναι ότι ποτέ δεν αφέθηκαν να ρυθμίσουν τις τύχες τους. Αντιθέτως, όποιες χώρες κατάφεραν να διασφαλίσουν την ανεξαρτησία και αυτοκυριαρχία τους μπήκαν στο δρόμο της ανάπτυξης. Από τις εξαρτημένες χώρες μπήκαν στο στάδιο της ανάπτυξης μόνο εκείνες που επιλέχτηκαν κυρίως για γεωπολιτικούς σκοπούς από τους κηδεμόνες τους και δεν ξεπερνούν σε αριθμό τα δάχτυλα του ενός χεριού. Αντιθέτως, όλες οι πρώην και νυν αποικίες, δηλαδή πάνω-κάτω το 80% από τα περίπου 200 κράτη που ανήκουν στον ΟΗΕ, καταδικάστηκαν στην υπανάπτυξη από τους κηδεμόνες τους και όχι επειδή ήταν καθυστερημένες ή κατοικούνται από βλαμμένους λαούς.
Κοιτώντας τη λίστα των αποικιών, σε συνδυασμό με τη λίστα των χωρών που δέχτηκαν επιδρομές, πραξικοπήματα, πολέμους, αποκλεισμούς και υποκινούμενους εμφυλίους πολέμους από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις, γίνεται φανερό ποιος παρέμεινε και γιατί στην υπανάπτυξη. Παραδείγματος χάριν, είναι ηλίου φαεινότερο γιατί αναπτύχθηκε το Ισραήλ και έμεινε υπανάπτυκτη η Παλαιστίνη. Στην τελευταία –από τις πολλές- επιδρομή των Ισραηλινών στη Γάζα, κατεδαφίστηκαν 18.000 οικήματα, μεταξύ των οποίων σχεδόν όλα τα δημόσια κτήρια με τον εξοπλισμό τους, νοσοκομεία, δρόμοι, εκκλησίες, συστήματα ύδρευσης, ενεργειακοί σταθμοί, πολιτιστικά κέντρα, σχολεία και πανεπιστήμια! Και δεν ήταν η πρώτη φορά. Στη Δυτική όχθη, οι Ισραηλινοί έχουν εγκαταστήσει 400.000 εποίκους στα παλαιστινιακά εδάφη, έχουν χτίσει ένα διαχωριστικό τείχος μήκους 700 χιλιομέτρων, έχουν ξεριζώσει δεκάδες χιλιάδες ελιές, έχουν υφαρπάξει τις πηγές νερού, εμποδίζουν τη μετακίνηση των Παλαιστινίων, κρατούν φυλακισμένα χιλιάδες στελέχη της Παλαιστίνης, υπουργούς, βουλευτές, δημάρχους, δασκάλους, μηχανικούς και διανοούμενους και δολοφονούν κάθε ενοχλητικό ακτιβιστή. Έτσι, οι Ισραηλινοί και οι υποστηρικτές τους μπορούν να «τεκμηριώνουν» την άποψή τους ότι οι Παλαιστίνιοι είναι ένας κατώτερος λαός που δεν μπορεί να αναπτυχθεί.
Εάν εξετάσει κανείς κάθε περίπτωση ξεχωριστά, οποιασδήποτε χώρας, θα διαπιστώσει ότι πίσω από την υπανάπτυξη βρίσκεται πάντοτε ένας ισχυρός ανασταλτικός παράγοντας που ανήκει στο μητροπολιτικό κέντρο. Το μητροπολιτικό κέντρο δεν θέλει συνεταίρους. Θέλει μόνο υποτελείς.
Μόνο οι λαοί που επαναστάτησαν και σταθεροποίησαν την αυτονομία τους μπήκαν στο στάδιο της ανάπτυξης, μαζί με λίγες χώρες που για πολύ συγκεκριμένους λόγους δεν υποτάχθηκαν ποτέ στις μητροπόλεις, όπως η Τουρκία. Ακόμα και οι ευρωπαϊκοί δορυφόροι των μητροπόλεων βγήκαν μόνο εν μέρει και υπό διαρκή εποπτεία από την υπανάπτυξη, αλλά ποτέ δεν εδραίωσαν τη θέση τους αυτή, όπως η Ελλάδα.
Ανάπτυξη μόνο για λίγους
Μερικές χώρες που κατέκτησαν την ανεξαρτησία τους με επανάσταση, όπως η Κούβα, υπέστησαν τέτοιο ασφυκτικό αποκλεισμό που δεν μπόρεσαν ποτέ να αναπτύξουν όλη τη δυναμική τους. Οι άλλες χώρες που αυτονομήθηκαν, στη φάση των μεγάλων αντιαποικιακών αγώνων, έκαναν εντυπωσιακά βήματα στο δρόμο της σύγχρονης ανάπτυξης, αλλά το μητροπολιτικό κέντρο περίμενε τη στιγμή που θα τις γύριζε πίσω στη λίθινη εποχή, ώστε να μην επιβεβαιώνεται η αλήθεια, ότι η πραγματική ανάπτυξη μόνο σε συνθήκες ανεξαρτησίας και αυτοδιαχείρισης μπορεί να επιτευχθεί, γιατί αυτό είναι αντίθετο στην παγκόσμια ηγεμονία των ιμπεριαλιστικών μητροπόλεων. Ιράκ, Λιβύη, Συρία, Ιράν, Χιλή, Αργεντινή, Βενεζουέλα κ.λπ. δέχτηκαν εξοντωτικό πόλεμο παρ’ όλο που είχαν καπιταλιστικά καθεστώτα. Μόνο και μόνο επειδή ακολούθησαν το δρόμο της αυτοκυριαρχίας. Και, βέβαια, αντιλαμβάνεται κανείς ότι το σύνηθες πρόσχημα των πολέμων εναντίον των ανεξάρτητων οντοτήτων, είναι η δήθεν αποκατάσταση της δημοκρατίας, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας κ.λπ., που καμία σχέση δεν έχει με τους αληθινούς σκοπούς των εμπρηστών. Γιατί όλα τα σκληρά αντιδημοκρατικά, αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα στον κόσμο και όλοι οι οργανωτές και χρηματοδότες της τρομοκρατίας προστατεύονται και υποστηρίζονται από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις εφ’ όσον δηλώνουν την υποταγή τους. Η λίστα των καθαρόαιμων ανατροπών αστικοδημοκρατικών καθεστώτων από τη CIA και τις άλλες μυστικές υπηρεσίες και τους στρατούς είναι πολύ γνωστή (Ιράν, Ελλάδα, Χιλή, Αργεντινή, Βολιβία, Παραγουάη, Ουρουγουάη, Σαλβαδόρ, Γουατεμάλα, Παναμάς κ.ά.)
Άρα, η ιστορική πραγματικότητα, ως τις μέρες μας, αποδεικνύει ότι καμία χώρα, κανένας λαός, κανένα κράτος δεν μπορεί να μπει σε πραγματικό δρόμο ανάπτυξης χωρίς την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και αυτοκυριαρχίας του. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, τα μητροπολιτικά κέντρα επιτρέπουν και προωθούν την ανάπτυξη σε μικρές χώρες που ανήκουν στη σφαίρα επιρροής τους για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα, όπως συνέβη με τη Νότια Κορέα, τη Σιγκαπούρη και το Ισραήλ. Οι επαναλαμβανόμενες συμφορές της Ελλάδας είναι αποτέλεσμα της μη ολοκλήρωσης της κατάκτησης της εθνικής της ανεξαρτησίας και κυριαρχίας, παρ’ όλες τις προσπάθειες, από την επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα.
Σε γενικές γραμμές, με ορισμένες εξαιρέσεις, τα μητροπολιτικά κέντρα καθόρισαν την αναπτυξιακή πορεία της ανθρωπότητας. Αυτά καθόρισαν το επίπεδο ανάπτυξης κάθε χώρας. Έτσι, υπάρχουν χώρες με τεράστιο φυσικό πλούτο που λεηλατούνται συστηματικά χωρίς να βγαίνουν οι χώρες-πάροχοι από τη φτώχεια και την αθλιότητα, π.χ. το Κονγκό. Η διαφορά μεταξύ ανάπτυξης και υπανάπτυξης δεν έχει σχέση με την ποιότητα των λαών, αλλά με τη θέση τους στο διεθνή καταμερισμό που υπαγορεύεται και επιβάλλεται από τα μητροπολιτικά κέντρα.
Αυτό εξηγεί και τις συνεχείς εξεγέρσεις σε όλο τον κόσμο. Γιατί, μέσα από την εμπειρία τους, οι λαοί αντιλαμβάνονται ότι η απόκτηση της ανεξαρτησίας-κυριαρχίας αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη. Εάν η εξάρτηση δεν εμπόδιζε την ανάπτυξη, δεν θα γίνονταν εξεγέρσεις και προσπάθειες για την απαλλαγή απ’ αυτήν. Όπως και δεν έγιναν εξεγέρσεις για κυριαρχία και αυτοδιάθεση σε χώρες που για κάποιον από τους προαναφερθέντες λόγους επιλέχτηκαν να μπουν σε δρόμο ανάπτυξης.
Για να εμποδιστεί η ανάπτυξη, επιβλήθηκαν καθεστώτα-μαριονέτες, που εξουσιοδοτούνται από τις κυρίαρχες δυνάμεις να αναλάβουν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου την δια της βίας συνέχιση της εξάρτησης και της υπανάπτυξης.
Η Νιγηρία έχει περισσότερο πετρέλαιο από τη Λιβύη, αλλά η τελευταία με καθεστώς ανεξάρτητο αναπτύχθηκε πολύ περισσότερο. Αντιθέτως, στην πρώτη, πλούτισε μια πολύ μικρή μειονότητα και το σύνολο της χώρας παρέμεινε σε απελπιστικό επίπεδο υπανάπτυξης.
Η Ελλάδα απέτυχε να αναβαθμιστεί από δορυφόρος σε ισότιμο μέλος της λέσχης των μητροπολιτικών κέντρων. Εμποδίστηκε από τις ασκούμενες πολιτικές που εφαρμόστηκαν επί του σώματός της, αφενός από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων και αφετέρου από την εντόπια άρχουσα νομενκλατούρα που σπατάλησε και εξάντλησε οποιοδήποτε όφελος προέκυπτε από τη σχέση κέντρου-δορυφόρου. Το ίδιο και η Βουλγαρία, η Ρουμανία και άλλες χώρες που έγιναν δεκτές στην ΕΕ για γεωπολιτικούς λόγους και για να διευκολυνθεί η λεηλασία τους, ενώ κρατήθηκαν σε πολύ χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης. Και σχεδόν όλες οι ανατολικές χώρες, μετά από μία πρόσκαιρη άνοιξη, μπήκαν στη φάση του δορυφόρου που χαρακτηρίζεται από στασιμότητα και λεηλασία.
Η καταστροφή των μπααθικών καθεστώτων, κοσμικών και αναπτυξιακών, (Ιράκ, Συρία κ.λπ.), γύρισε τις χώρες πίσω στη μόνιμη υπανάπτυξη, με την κατάργηση της κυριαρχίας τους και την εξάρτηση, την ανεμπόδιστη λεηλασία του φυσικού πλούτου και του ανθρώπινου δυναμικού τους και την επακόλουθη αθλιότητα.
Ηγεμονία και συσχετισμοί
Όμως, η ανθρωπότητα φαίνεται να έχει μπει σε μια νέα φάση. Η προηγούμενη μεγάλη αλλαγή συνέβη το 1990 με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ. Στη σημερινή φάση, αυτό που παρατηρείται, μεταξύ άλλων, είναι η ανάδυση νέων μεγάλων δυνάμεων που η ισχύς τους πιέζει για αναδιάταξη των παγκόσμιων συσχετισμών. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο. Ίσως εξίσου σημαντικό είναι ότι οι νέες δυνάμεις αλλάζουν τα δεδομένα όχι μόνο με την αυξανόμενη ισχύ τους, αλλά με τον διαφορετικό τρόπο ανάπτυξής τους. Με πιο εντυπωσιακό και ριζοσπαστικό τον τρόπο ανάπτυξης της Κίνας, χωρίς επιθετική στρατιωτική πολιτική εκτός συνόρων, που είναι κάτι πρωτόγνωρο. Εξαιρετικά επεκτατική οικονομικά, αλλά χωρίς στρατιωτική και πολιτική επιβολή, η Κίνα ακολουθεί ένα μοντέλο ανοίγματος-ανάπτυξης πάρα πολύ διαφορετικό από αυτό που εφαρμόζεται ανέκαθεν από τους ισχυρούς. Κι αυτό έφερε σε μεγάλη αμηχανία τα παραδοσιακά μητροπολιτικά κέντρα, ιδίως τις ΗΠΑ. Με δεδομένη δε την ισχυροποίηση της Ρωσίας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, δεν απειλείται μεν ο παγκόσμιος καπιταλισμός, αλλά σίγουρα αλλάζει η παγκόσμια ισορροπία και συμπιέζεται εντονότατα η αμερικάνικη ηγεμονία στην οικουμένη. Αυτή η εξέλιξη είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει -κατ’ αρχήν πολιτικά- και πολλές από τις μικρότερες χώρες που πιέζονται να ξεφύγουν από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της υπανάπτυξης.
Σκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο, περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με ό,τι μπορεί να αγοράσει κανείς με λιγότερο από δύο δολάρια τη μέρα, που αντιστοιχούν σε μισό σάντουιτς κοτόπουλο ή μία μικρή μερίδα τηγανιτές πατάτες. Τίποτα άλλο. Κι αυτοί που υποσιτίζονται είναι ακόμα περισσότεροι. Ούτε πόσιμο νερό, ούτε γάλα, ούτε φάρμακα για τις πιο απλές παθήσεις και, εννοείται, ούτε σχολικά βιβλία, ούτε ρούχα, ούτε καύσιμα, δηλαδή αμέτρητα ούτε. Και από την άλλη, το ένα τρίτο των τροφίμων στις μητροπολιτικές χώρες πετιέται στις χωματερές λόγω λήξης και ένα άλλο εξίσου μεγάλο μέρος πετιέται κατά την επεξεργασία και συσκευασία των τροφίμων. Σημειωτέον ότι μεγάλο μέρος των τροφίμων που καταναλώνονται ή πετιούνται στα σκουπίδια στις μητροπόλεις, παράγονται στις φτωχές χώρες με τους υποσιτιζόμενους κατοίκους. Υπολογίζεται ότι εάν όλα τα τρόφιμα που παράγονται ετησίως διαμοιράζονταν ισομερώς, θα υπήρχε υπερεπάρκεια για τη διατροφή όλου του πληθυσμού της γης. Αλλά με το κυρίαρχο σύστημα της οικονομίας της αγοράς, «περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι υποφέρουν από χρόνια πείνα. Οι αγρότες παγκοσμίως παράγουν αρκετή τροφή για να τους θρέψουν όλους, αλλά η τροφή δεν διαμοιράζεται σωστά και, ακόμα κι αν διαμοιραζόταν σωστά, πολλοί άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να την αποκτήσουν επειδή οι τιμές συνεχώς αυξάνονται», γράφει στη μελέτη του που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Scientific American, ο Jonathan A. Foley, διευθυντής του Ινστιτούτου για το Περιβάλλον στο Πανεπιστήμιο της Μινεζότα.
Αναμφίβολα, ο ιμπεριαλισμός εξακολουθεί να τρέφεται από το θάνατο των άλλων.
Στέλιος Ελληνιάδης
* Φωτ.: Σίσσυφος… έργο του Νίκου Ζήβα (ZivasArt Gallery)
