Η ανάγκη για ένα νέο ιστορικό σχέδιο…
Του Γιώργου Λεχουρίτη*
«Στο στήθος μου, αρένα ταύρων, μάχονται η ελευθερία και ο φόβος»
Eduardo Galeano
.
Ο στόχος της Αριστεράς είναι, ήδη από την εποχή του Μαρξ, η αλλαγή και όχι μόνο η ερμηνεία του κόσμου – αλλά η αλλαγή του κόσμου και της ζωής απαιτεί φιλοσοφημένα υποκείμενα.
Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός επαναφέρει τη «δεσποτική μοίρα», υπονομεύει το πρόσωπο και αναδεικνύει το νεοφιλελεύθερο (οικονομικό) άτομο. Καλλιεργεί έναν «πειθαρχημένο» και υπάκουο ανθρωπολογικό τύπο και συνθέτει νηπιώδη μεταφυσική και οικονομισμό.
Η υπόθεση που κάνουμε είναι ότι η σημερινή φιλελεύθερη καπιταλιστική πραγματικότητα υπονομεύει τη δυνατότητα της «ανοικτής ερώτησης» (Καστοριάδης) που είναι η ερώτηση για το νόημα της ελευθερίας και της ζωής.
Κάθε τι (ως όλον) αποτελείται από μέρη. Όμως το σύνολο είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μερών του: είναι μία δυναμική, εύπλαστη πραγματικότητα που καθορίζεται όχι μόνο από τα ίδια τα μέρη αλλά κυρίως, συχνά, από τις μεταξύ τους σχέσεις και αλληλεπιδράσεις.
Το σημερινό αίτημα είναι να επιχειρηθούν πρωτότυπες οσμώσεις και πολύμορφες συνθέσεις, πολιτικών προταγμάτων και κοινωνικών κινημάτων.
Το βασικό αίτημα των καιρών είναι η σταθερή και εμπνευσμένη πολιτική που αναπτερώνει το κοινωνικό φαντασιακό και τη συλλογική προσπάθεια για το νέο ιστορικό σχέδιο και την αλλαγή παραδείγματος, μέσα από δημιουργικές ανατροπές, τομές και ρήξεις.
Έτσι ώστε μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες να προκύψουν «ανώτερες μορφές συνείδησης».
Η επίκληση της «κινηματικότητας» μένει κενό γράμμα και εξαντλείται στη φετιχοποίηση της μαχητικότητας των κινητοποιήσεων.
Ο Λούκατς είπε κάποτε, στη δεκαετία του 1960, ότι ιστορικά βρισκόμαστε πριν από την εποχή των ουτοπικών σοσιαλιστών, ότι δεν έχουμε συλλάβει ακόμα τα στοιχεία ενός οράματος του μέλλοντος, και θα έπρεπε να τα εφεύρουμε εκ νέου, προτού φτάσουμε σε ένα στάδιο έκφρασης μιας προεπαναστατικής αντίληψης και δυνατότητας αντίστοιχο με εκείνο που εξέφρασε το 1848 (αμέσως πριν από την επανάσταση εκείνης της χρονιάς), το Μανιφέστο. (Θέση Λούκατς/Jameson).
Κυριολεκτικά, υπάρχει οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό νεοφιλελεύθερο σχέδιο.
Αν το οικονομικό σημαίνει παντοδυναμία των αγορών και θεοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους, το κοινωνικό είναι η κατακερματισμένη κοινωνία και ο ατομισμός, το πολιτικό είναι η αυταρχική δημοκρατία, και το ιδεολογικό είναι η αντίληψη ότι η αγορά και όχι το κράτος και η κοινωνία των ενεργών πολιτών θα δημιουργήσει πλούτο και θα διορθώσει τις ανισότητες και δυσλειτουργίες του καπιταλισμού. [Marta Harnecker (2007)]
Ο Fredric Jameson ορίζει το μεταμοντερνισμό ως την «πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού», της τελευταίας δηλαδή βαθμίδας αυτού του συστήματος, η οποία διακρίνεται από την κυριαρχία των πολυεθνικών εταιριών, τον νέο διεθνή καταμερισμό εργασίας και τη μετατόπιση της παραγωγής σε προωθημένες περιοχές του τρίτου κόσμου, από μια νέα δυναμική των τραπεζών και των χρηματιστηρίων, τον αυτοματισμό και τις νέες μορφές επικοινωνίας, αλλά και από την κρίση της παραδοσιακής εργατικής τάξης και την ανάδειξη του στρώματος των γιάπηδων (Jameson 1999, 26).
Μεταμοντερνισμός
Στις δεδομένες συνθήκες η κουλτούρα δεν αποτελεί απλώς την αντανάκλαση του οικονομικού συστήματος και της κοινωνίας, παρά διεισδύει και εξαπλώνεται σε «όλη την έκταση της κοινωνικής σφαίρας, σε σημείο που τα πάντα στην κοινωνική μας ζωή… μπορούν πλέον να θεωρηθούν πολιτιστικής υφής» (Jameson 1999, 92).
Είναι γνωστό ότι ειδικά στην εργασία του Jameson, η οποία αφορά κατά κύριο λόγο τις μητροπόλεις της Δύσης, ο «μεταμοντερνισμός» αποτιμάται ως η κυρίαρχη πολιτισμική λογική στις κοινωνίες του ύστερου πολυεθνικού καπιταλισμού.
Η κριτική ακτινογραφία των χαρακτηριστικών του μεταμοντερνισμού, έτσι όπως την προτείνει ο Jameson, δεν αφήνει περιθώρια για κάποια θετική αξιολόγηση της συμβολής του στο ύφος και στους προσανατολισμούς της σημερινής εποχής.
Τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά τα οποία τονίζει με έμφαση ο Jameson σε σχέση με τον μεταμοντερνισμό είναι τα εξής:
1. Ένα είδος ιστορικής αμνησίας και αδιαφορίας.
2. Η καθήλωση σε ένα ασυνεχές, υπερτροφικό και διεσταλμένο παρόν.
3. Το αμάλγαμα και η παρωδία της «συμπαράθεσης» και της εκλεκτικής ανάμειξης των υφών στα έργα τέχνης, στη σκέψη και στη θεωρία.
4. Η αποθέωση του καταναλωτισμού και του φετιχισμού του εμπορεύματος στη σφαίρα της καθημερινότητας.
«Δεν υπάρχει εναλλακτική»
Η κρίση χρέους στην Ελλάδα λειτούργησε ως εργαλείο πολιτικής και πολιτιστικής αποδυνάμωσης του κράτους και της κοινωνίας, φτωχοποίησης του πληθυσμού, νομιμοποίησης της εισόδου διεθνών οργανισμών και επιβολής ενός ειδικού καθεστώτος «έκτακτης ανάγκης», που οδήγησε την χώρα σε πειραματόζωο του «δόγματος του σοκ» και ευνόησε ανάμεσα στα άλλα ακραίες μορφές οδύνης καθώς και την διαμόρφωση ενός μονοδιάστατου παραδείγματος στο πεδίο των Επιστημών του Ανθρώπου, θεωρώντας ότι η διαφορετικότητα συνδέεται με την επικινδυνότητα και συνεπώς κάθε τι το διαφορετικό είτε καταστέλλεται είτε τίθεται σε διωγμό και διαπομπεύεται… Η θεμελίωση αυτού του κυρίαρχα μονοδιάστατου παραδείγματος στηρίχθηκε επίσης και στο δόγμα ότι «δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική» επειδή «κοινωνία δεν υπάρχει».
Συνεπώς, η νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα επιδιώκει μια τεράστια αναδιανομή πλούτου και ισχύος από τους πολλούς στους λίγους, καθώς επίσης και την εκποίηση των κοινών (δημόσια περιουσία) και την εμπορευματοποίηση των αγαθών – Πολιτισμό, Παιδεία και Υγεία. [Αντώνης Λιάκος]. Την ίδια στιγμή οι συνθήκες κοινωνικού κατακερματισμού, επισφάλειας και φτωχοποίησης έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο το πλέγμα της εργασίας και της παραγωγής.
(…) Αλλά το ζητούμενο, που η ίδια η κρίση με τις δραματικές της συνέπειες (μαζική ανεργία, επισιτιστική και ανθρωπιστική κρίση κ.λπ.) έθεσε και θέτει με οξύτητα είναι η αναδιοργάνωση όλων των κοινωνικών σχέσεων μέσα από τις οποίες παράγονται ή αναπαράγονται οι όροι της ζωής. Το διακύβευμα δεν είναι απλώς η δημοκρατία, είναι η ζωή, μια ζωή που αξίζει να ζεις, μια ζωή με αξιοπρέπεια.(…) [Σάββας Μιχαήλ].
Στόχος είναι να δημιουργηθεί μια νέα, ιστορική πραγματικότητα, η οποία, με όρους Μιχαήλ Μπαχτίν, δεν θα εγκαλεί τον πολίτη σε τρίτο πρόσωπο («αυτός»), αλλά σε δεύτερο («εσύ») και πρώτο («εμείς»). Που, αντί να «προσδιορίζει», θα ερωτά, θα προκαλεί, θα ακούει, μέσα από ένα περίπλοκο πλέγμα φωνών και προθέσεων «διασταυρούμενων, αντιπαρατιθέμενων, συναγωνιστικών, συμπληρωματικών, αντιφατικών».
Αριστερή ηγεμονία
Χρειάζεται να τεθεί ένα καινούργιο ζητούμενο που έχει να κάνει με ένα νέο ιστορικό σχέδιο για την Ελλάδα και τον κόσμο, που έχει ένα βασικό τρίπτυχο: Το ενιαίο μέτωπο της Αριστεράς, μια γραμμή ρήξης με τον αστισμό, και το άνοιγμα της συζήτησης για την υπόθεση του κομμουνισμού (1).
Σε αυτό το τρίπτυχο θεωρώ ότι οι ριζοσπαστικές δυνάμεις που συγκρότησαν τον ΣΥΡΙΖΑ από τις απαρχές του μπορούν να συμφωνήσουν και να ανοίξουμε έναν τελείως διαφορετικό δρόμο εργατικής και λαϊκής χειραφέτησης και απελευθέρωσης.
Απέναντι στα αδιέξοδα που έρχονται, κυρίαρχος στόχος και διέξοδος είναι η αποδόμηση και κατάργηση των εφαρμοστικών νόμων του μνημονιακού καθεστώτος, η διαμόρφωση ενός προγράμματος ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων, που ανοίγουν τον δρόμο τόσο σε αυτό που η κυβέρνηση λέει στις Προγραμματικές της Δηλώσεις ως ρήξη με τους ολιγάρχες και την διαφθορά των ολιγαρχών και το άνοιγμα της συζήτησης για ένα προοδευτικό κίνημα ανατροπής των μνημονίων και την μετάβαση σε μια πιο απελευθερωμένη κοινωνική δυναμική.
Να αγωνιστούμε για τη «ρεαλιστική ουτοπία», όχι μόνο μιας αριστερής διακυβέρνησης, αλλά και της αριστερής ηγεμονίας.
Χρειαζόμαστε, λοιπόν, ένα νέο ιστορικό σχέδιο…
O στόχος είναι το άνοιγμα των δομικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων και αλλαγών για το προχώρημα της Ελληνικής Κοινωνίας προς την Αναγέννηση, την Ανάκαμψη και την Ανόρθωση τόσο της Οικονομίας, αλλά και του Πολιτισμού, της Επιστήμης και των Τεχνών.
(1) Μιλώντας για την υπόθεση του Κομμουνισμού χρειάζεται να αναφέρουμε την μαρξική θέση ότι Κομμουνισμός είναι το κίνημα που καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Υπό αυτήν την έννοια οι μορφές αντίστασης του ελληνικού λαού που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του μνημονίου, οι δομές αλληλεγγύης, η ΕΡΤopen, το αυτοδιαχειριστικό παράδειγμα της ΒΙΟΜΕ στα εργοστάσια, τα κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία, τα συνεταιριστικά εγχειρήματα, περικλείουν εν σπέρματι τη δομή μιας νέας κοινωνίας και μιας αλληλέγγυας και συνεταιριστικής οικονομίας που μπορούν να φέρουν το πρόταγμα για ένα νέο σχέδιο οργάνωσης της κοινωνίας και της εργασίας. Υπό αυτήν την έννοια είναι τρομακτικά σημαντικό το εγχείρημα του Κομμουνισμού να συνδεθεί με το μοντέλο της άμεσης δημοκρατίας (το κίνημα των πλατειών, οι Σκουριές) και να βρούμε συνδέσεις άμεσης δημοκρατίας και μετάβασης σε μια πιο ελεύθερη, συνεργατική και υπεύθυνη κοινωνία που θα είναι και αταξική, χωρίς δηλαδή εκμετάλλευση και καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο.
Αυτή είναι η υπόθεση του Κομμουνισμού και μπορεί να συνδεθεί με το Συμβάν που αναφέρει ο Αλέν Μπαντιού.
Η μετάβαση από το «βασίλειο της Αναγκαιότητας» στο «βασίλειο της Ελευθερίας» όπου οι ελεύθεροι συνεταιρισμένοι παραγωγοί αυτοδιαχειρίζονται τον κοινό πλούτο της εργασίας και της παραγωγής τους με όρους που αντιστοιχούν στην καταξίωση της ανθρωπιάς και της αξιοπρέπειας.
Βιβλιογραφικές αναφορές
-Jameson, F.(1991),Postmodernism or the cultural logic of late capitalism. Durham, NC: Duke Univercity Press.
-Jameson F.( 1999), Το µεταµοντέρνο ή η πολιτισµική λογική του ύστερου καπιταλισµού, µτφρ.Γ.Βάρσος, Νεφέλη, Αθήνα.
-Jameson Fredric οι Αρχαιολογίες του Μέλλοντος, Τόμος 1-Επιθυμία που λέγεται Ουτοπία (Εκδόσεις Τόπος, μετάφραση Μιχάλης Μαυρωνάς).
-Η Θέση Lukács-Jameson για την Ουτοπία που λείπει, στο bestimmung.blogspot.gr.
-Αντώνης Λιάκος. Πρώτη φορά Αριστερά: μπροστά στις μεγάλες τομές, Εποχή, 11/04/15.
-Marta Harnecker. (2007) Πραγματοποιώντας το Αδύνατο. Η Αριστερά στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Εκδόσεις Οδυσσέας, μετάφραση Δημήτρης Κουφοντίνας.
-Σάββας Μιχαήλ, Η φρίκη μιας παρωδίας, Εκδ. Άγρα, Αθήνα 2013.
* Ο Γιώργος Λεχουρίτης είναι μέλος της Ο.Μ. Πατησίων του ΣΥΡΙΖΑ
