Του Μάικλ Γιούλτον, από το «Irish Left Review» (4/4/2010)
Εάν εξετάσουμε ορισμένα απ’ αυτά που λένε πρόσφατες γερμανικές ή αγγλοσαξονικές πραγματείες και σχετίζονται με τα σημερινά ελληνικά λάθη δεν μπορεί παρά να διακρίνουμε έναν εξαιρετικά συγκεκριμένο εργαλειακό ορθολογισμό
Το «Contra errores Graecorum, ad Urbanum IV Pontificem» Maximum (Ενάντια στα Λάθη των Ελλήνων, προς τον πάπα Ουρβανό Δ΄) είναι μια σύντομη πραγματεία που γράφτηκε το 1263 από το ρωμαιοκαθολικό θεολόγο άγιο Θωμά Ακινάτη, ως συμβολή στις προσπάθειες του πάπα Ουρβανού να επανενωθεί η Δυτική με την Ανατολική Εκκλησία. Αυτό το έργο προκάλεσε μια σειρά αντιδράσεις, και η ευρωπαϊκή βιβλιογραφία βρίθει επιχειρημάτων με τα οποία επαινείται το έργο – μέχρι το 15ο αιώνα. Ωστόσο, οι σπουδαίοι πρόγονοί μας εκείνης της περιόδου πιθανώς δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι αυτή η πραγματεία θα αναβίωνε και θα χρησιμοποιούνταν πάλι, πολλές φορές, από πολλούς και διάφορους πολιτισμένους Ευρωπαίους διανοούμενους τον 21ο αιώνα. […]
Οι Δυτικοευρωπαίοι εκείνης της περιόδου όριζαν ως λάθος την ελληνική επιμονή ότι η ζωή των ανθρώπινων όντων πρέπει να διέπεται από την ανθρώπινη αλήθεια. Θεωρούσαν ότι αυτή η επιμονή ερχόταν σε κατάφωρη αντίφαση με την αντίληψή τους ότι η ζωή στις κοινωνίες πρέπει να διέπεται από τον ωφελιμισμό.
Πιο συγκεκριμένα, οι Ευρωπαίοι εκείνης της εποχής, με τον Ακινάτη στο πηδάλιο, πίστευαν ότι η έννοια της ανθρωπιάς θα έπρεπε να διέπεται από την εξαντικειμενισμένη πραγματικότητα. Που σήμαινε πως ήταν σφάλμα να πιστεύει κανείς πως η επιστήμη πρέπει να υποτάσσεται στις ανθρώπινες συμπεριφορές και τρόπους δράσης. Ότι ήταν λάθος να πιστεύει κανείς ότι οι άνθρωποι πρέπει να είναι ανώτεροι από τους αριθμούς.
Το θεμελιώδες λάθος των Ελλήνων ήταν, σύμφωνα με εκείνους τους Ευρωπαίους, η πίστη πως η κοινωνία ήταν ανώτερη από την οικονομία. Ότι η αλήθεια ήταν ανώτερη από τον ωφελιμισμό. Ότι η ζωή πρέπει να έχει προτεραιότητα έναντι της παραγωγικότητας. Και, ως αποτέλεσμα, ήρθε η φρικτή μετάφραση της ελληνικής λέξης «κοινωνία» (αυτό που είναι σε όλους κοινό) με τις λέξεις «societas» – «society» (που στα ελληνικά μεταφράζονται κατά λέξη ως «εταιρία» ή «συνεταιρισμός»).
Πιστεύω ότι οι φοβερές εσωτερικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι δυτικές κοινωνίες και οι επαναλαμβανόμενες καταστροφές του δυτικού εταιρικού κόσμου έχουν τα θεμέλιά τους σ’ εκείνον τον τύπο της ιεραρχίας -τύπου Ακινάτη-, που καθιερώθηκε στη Δύση. Πιθανώς, στις φιλοσοφικές συζητήσεις, παραθέτουν τον Αριστοτέλη, αλλά ξεχνούν ότι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα που είχε πει ήταν πως «καθήκον των ελεύθερων ανθρώπων δεν είναι να αναζητούν το χρήσιμο και το αναγκαίο». […] Κάθε εκδοχή του ολοκληρωτισμού, συμπεριλαμβανομένων του γερμανικού και ιαπωνικού ολοκληρωτισμού κατά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, οικοδομείται αρχικά με την αποδόμηση του αριστοτελικού «cogito» και, τελικά, καταρρέει από την ίδια ασθένεια. Η θυσία των βασικών ανθρώπινων χαρακτηριστικών μπορεί, ενδεχομένως, να καταλήξει προσωρινά σε ένα ιντερλούδιο ωφελιμιστικού καταναλωτισμού (και τέρψης;), αλλά μου φαίνεται πως, τελικά, αυτό είναι καταδικασμένο σε εσωτερική αποσύνθεση. Η τραγική πραγματικότητα είναι πως, ανεξάρτητα από τη διάρκεια του ιντερλούδιου, αυτό καταστρέφει, στην ουσία, την ανθρώπινη αναζήτηση της αλήθειας. […]
Κάθε πλευρά της αλήθειας είναι μοναδική και ανακλάται από λειτουργίες, των οποίων είμαστε και θεωρούμε πως είμαστε γνώστες και τις βιώνουμε ως ανθρώπινες υπάρξεις. Και οι ανθρώπινες υπάρξεις είναι εγγενώς ελεύθερες να υιοθετούν, ή να μην υιοθετούν, αυτή την αλήθεια. […]
Εάν εξετάσουμε ορισμένα απ’ αυτά που λένε πρόσφατες γερμανικές ή αγγλοσαξονικές πραγματείες και σχετίζονται με τα σημερινά ελληνικά λάθη δεν μπορεί παρά να διακρίνουμε έναν εξαιρετικά συγκεκριμένο εργαλειακό ορθολογισμό. Η αποκήρυξη της αποκαλούμενης ελληνικής αεργίας κρύβει την οδύνη και τα βάσανα της καπιταλιστικής αντίληψης για το μόχθο και την ανάγκη για μια ουσιαστική παραγωγική δέσμευση. Η επίθεση στην αποκαλούμενη ελληνική αγυρτεία και εξαπάτηση εμπεριέχει, πιστεύω, μια εξ ορισμού αντιπαλότητα και ζηλοφθονία έναντι ανθρώπων, που πιθανώς απόλαυσαν μια καταναλωτική ευχαρίστηση χωρίς να έχουν θυσιάσει θεμελιώδεις ελευθερίες. Και πίσω από αυτή την απίστευτη κριτική στον ελληνικό ηδονιστικό ερωτισμό βρίσκεται η ανεκπλήρωτη αναζήτηση μιας πραγματικής ζωής, γεμάτης ικανοποίηση.
Η ελληνική εκδοχή της αλήθειας, της βιωματικής αλήθειας που εξαπλώθηκε στον κόσμο με τον Αλέξανδρο και το Βυζάντιο, της αλήθειας που έδωσε ένα συγκεκριμένο βάθος στο δυτικό τρόπο σκέψης, η ικανότητα να μάχεσαι για το χρήσιμο, χωρίς να είσαι έτοιμος να πουλήσεις την ψυχή σου στο διάβολο, η πραγματικότητα που ζουν οι άνθρωποι, αυτή η εκδοχή της αλήθειας ορίστηκε ως λάθος πριν από πέντε αιώνες – και το ίδιο συνεχίζεται σήμερα. Και όσες περισσότερες επιθέσεις δέχεται, όσο πουλιέται στα σκλαβοπάζαρα της Δύσης, όσο περισσότερο προωθούν τις επιθέσεις ανά την υφήλιο οι δυτικές ηλεκτρονικές μηχανές… τόσο λιγότερο τους δίνει σημασία ο ελληνικός λαός. Εκτός, βεβαίως, από ελάχιστους κοσμοπολίτες πολιτικούς και διανοούμενους, η δουλειά και τα συμφέροντα των οποίων συνδέονται εγγενώς με τις ευρωπαϊκές ελίτ. […]
Η απανθρωπιά πάντα έβλεπε τον ανθρωπισμό ως το μεγάλο της αντίπαλο. Ο ανθρωπισμός πάντα κατηγορούνταν ότι είναι ένα λάθος… μερικούς απο εμάς εδώ, στην Ιρλανδία, μας είπανε… χεβιματαλάδες, όταν υποστηρίξαμε, την εποχή του Άχερν, ότι η οικονομία μας ακολουθούσε καταστροφική πορεία. Το προτεσταντικό (και ναζιστικό) μότο, ότι η «εργασία είναι το κλειδί του παραδείσου», δεν ισχύει πια. Αμαρτία δεν είναι η ανυπακοή σε κανόνες και κανονισμούς, αλλά όταν χάνουμε από τα μάτια μας την αλήθεια. Ελευθερία δεν σημαίνει να γινόμαστε σκλάβοι του καταναλωτισμού και να χρησιμοποιούμε αυτό ή το άλλο αποσμητικό, αλλά το πόσο λιγότερο υποχωρητικοί είμαστε σ’ αυτές τις ανάγκες.
[…]
Αυτός είναι ο δικός μας δρόμος… Αυτά είναι τα δικά μας ελληνικά λάθη.
