«Μπορούν οι υποτελείς να μιλήσουν; Τι µπορούν να κάνουν οι ελίτ για να προστατευτούν από τη συνεχόμενη παραγωγή του/της υποτελούς; Στο πλαίσιο αυτό, το ζήτημα “της γυναίκας” εμφανίζεται εξόχως προβληματικό. Είναι ξεκάθαρο πως αν είσαι φτωχή, μαύρη και γυναίκα την έχεις πατήσει από τρεις πλευρές. Αν μεταθέσουμε ωστόσο αυτή τη διατύπωση από ένα πρωτο-κοσµικό πλαίσιο σε ένα μετααποικιακό (που δεν ταυτίζεται όμως με ένα τριτο-κοσμικό), ο χαρακτηρισµός «µαύρη» ή «έγχρωμη» χάνει κάθε πειστική σηµασία. Η διαστρωµατωµένη συγκρότηση των αποικιακών υποκειµένων, τόσο απαραίτητη για την πρώτη φάση του καπιταλιστικού ιµπεριαλισµού, καθιστά το «χρώµα» ως χειραφετητικό σημαίνον άχρηστο. Μπροστά στον χείμαρρο των καλών αλλά κανονιστικών προθέσεων του μεγαλύτερου μέρους του ανθρωπιστικού-επιστηµονικού ριζοσπαστισμού που έρχεται από τις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη (βλ. αναγνώριση µέσω αφομοίωσης), μπροστά στην προοδευτική αλλά ετερογενή υποχώρηση του καταναλωτισµού στη µεταπρατική περιφέρεια, και μπροστά στον αποκλεισμό ακόμα και των περιθωριακών στοιχειών (των «πραγματικά και διαφορικά υποτελών») από το σύστημα κέντρου-περιφέρειας, αυτό που δείχνει να έχει απαγορευτεί πλέον ιστορικά, επιστηµονικά και πρακτικά τόσο από την Αριστερά όσο και από τη Δεξιά είναι το αντίστοιχο της ταξικής συνείδησης και όχι της φυλετικής. Το ζητούμενο βέβαια δεν είναι να επιτευχθεί µια διπλή μετάθεση, όπως ούτε και να βρεθεί η ψυχαναλυτική αλληγορία που περιγράφει καλύτερα τη γυναίκα του Τρίτου Κόσµου.
Οι προειδοποιήσεις που μόλις εξέφρασα έχουν κάποια σημασία μόνο αν μιλήσει κανείς για την συνείδηση – ή, όπως πλέον έχει γίνει πιο αποδεκτό, το υποκείμενο της υποτελούς γυναίκας. Σίγουρα περιλαμβάνεται ακόμα στην ατζέντα η αναφορά ή, ακόµα καλύτερα, η συµµετοχή στις αντισεξιστικές προσπάθειες ταξικά καταπιεσµένων ή έγχρωµων γυναικών τόσο στον Πρώτο Κόσμο όσο και στον Τρίτο. Πρέπει επίσης να καλωσορίσουμε τις προσπάθειες που γίνονται από την ανθρωπολογία, την πολιτική επιστήμη, την ιστορία και την κοινωνιολογία για να ανακτηθούν πληροφορίες από πεδία που μέχρι τώρα έχουν αποσιωπηθεί. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως όλες αυτές οι προσπάθειες δεν στηρίζονται στην προϋπόθεση και την κατασκευή µιας συνείδησης ή ενός υποκειμένου, και πως μακροπρόθεσμα δεν θα συμπλεύσουν με το έργο της ιμπεριαλιστικής συγκρότησης-υποκειμένων. Έτσι η επιστημική βία θα συνδυαστεί με την προώθηση της γνώσης και του πολιτισμού. Και η υποτελής γυναίκα θα μείνει περισσότερο βουβή από ποτέ…»
