του Νίκου Σταθόπουλου
Γιατί επιμένουμε (και εμείς εδώ, στοn Δρόμο) στο 1821; Είμαστε αναχρονιστές, εμμονικοί ενός, ανέκαθεν βραχυκυκλωμένου εδώ που τα λέμε, «αριστερού πατριωτισμού», παραδοσιοκρατικοί της τυποποιημένης ιστορικής μνήμης, ή μήπως καιροσκόποι μιας εύκολης «αριστερής αποστόμωσης» της Επιτροπής της Γιάννας; Πρωτίστως μας ενδιαφέρει η αλήθεια της ζωής, σε μια εποχή που το ψέμα γίνεται ο πυρήνας ενός ανοικοδομητικού Θεάματος σε όλο το φάσμα της συστημικής θέσμισης. Και η αλήθεια του 1821 είναι η ιδρυτική συνθήκη της νεότερης ιστορικής μας μοίρας. Ξεπερνώντας τις απλοϊκότητες του μηχανιστικού μαρξισμού, αφήσαμε το πεδίο στη διάθεση μιας «επιστημονικότητας» που έσταζε δυτικοθρεμμένο εκσυγχρονισμό.
***
Το ’21 έχει υποστεί τον Προκρούστη μιας εθνικόφρονος διαχείρισης που κατέστησε την αλήθεια του περίπου σαν μια αφελή αφαίρεση προς χειραγωγική συγκίνησιν αμόρφωτων ιθαγενών. Και σήμερα, στα «χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα» της «προοδευτικής» συστημικότητας, όπως κάθε κομβικό σημείο αναφοράς του ιστορικού μας «βιογραφικού», έχει –κυρίως αυτό– στοχοποιηθεί από μια ιστοριογραφική αντίληψη (ο σύγχρονος αναθεωρητισμός με άξονα τη θεωρητική κατασκευή της «αφήγησης») και από μια συστημική στρατηγική (η εθνομηδενιστική αποδόμηση των ιστορικών προσδιοριστών του συλλογικού μας είναι). Βασικό συστημικό πρόταγμα είναι η ακύρωση του Αγώνα, αφού και μόνο η επίκλησή του έστω σαν «εξεταζόμενο μάθημα», πυροδοτεί τους αναστοχασμούς του συλλογικού ασυνειδήτου, δηλαδή επανεπικαιροποιεί τον θεμελιωτικό πόθο της ανεξαρτησίας και την απελευθερωτική ηθική της αντίστασης.
Και ναι, απαιτείται μια συνολική αντιπαράθεση, με όρους όχι τυπικά «ιστορικής αλήθειας» αλλά κυρίως εθνικής συνείδησης. Δηλαδή εκείνης της ψυχοπνευματικής αυτεπίγνωσης που προϋποτίθεται σε κάθε αναγκαιότητα κινηματικής αυτοδιαχείρισης του ιστορικοπολιτικού μας πεπρωμένου. Το θέμα δεν είναι να καταδείξουμε (κάτι που είναι εύκολο) πού «μπάζει» η εθνοαποδομητική ιστοριολογία, αλλά μέσω της σύγκρουσης να τροφοδοτήσουμε το σύγχρονο εξεγερτικό πνεύμα, μια βιωματική ιδέα και σύλληψη ριζοσπαστικού αντιπαγκοσμιοποιητικού πατριωτισμού. Το θέμα είναι βαθιά πολιτικό, αλλά πρέπει να μείνει έξω από την ευκολία της εκλογικής ταυτοποίησης και την πανουργία ενός φορτισμένου ρεφορμιστικού λόγου.
Το 1821 δεν είναι κάτι που «πάνε να μας το πάρουν», αλλά (είναι) η οργανική σύνθεση των ταυτοτικών μας προσδιορισμών, άρα το αρχέτυπο των αναγκών, των αιτημάτων και των προορισμών μας
Το ’21 παραμένει ο κεφαλαιώδης όρος του νεότερου συλλογικού μας πράττειν, αφού σηματοδοτεί όχι απλά το πολιτικό γεγονός της απαλλαγής από έναν ξένο δυνάστη, αλλά, βαθύτερα και σε μεγάλη προοπτική, τη συνάρτηση με μια ιστορική διαδρομή τής οποίας μόνιμο ταυτοτικό χαρακτηριστικό είναι η ανεπαρκής ανάπτυξη, η σχεδόν θεσμοποιημένη ατροφία, η πολυεπίπεδη εξάρτηση, η ιδεολογικοποιημένη ανωριμότητα, η βαθιά σύγχυση. Η επαναστατική κρατικοπολιτική μας ίδρυση, απέναντι σε έναν αλλοεθνή δεσπότη, καθιστά τον τρόπο ίδρυσης καθοριστικό. Άρα η επίκληση του ’21 είναι ζωτική προϋπόθεση για ένα σχέδιο διαμόρφωσης ενός νέου πατριωτικού φρονήματος.
Το ’21 δεν είναι, νέτα σκέτα, μια τραγική «προδομένη επανάσταση», μια κισμετική προϊστορία που καθόρισε ως αναπαραγωγικό μας φιάσκο ένα διαρκές «ανολοκλήρωτο». Είναι, επιπλέον και κυρίως, το «ανοιχτό βιβλίο» των όρων υπό τους οποίους η ιστορία διαπλέκει μεγαλείο και ατιμία σε μια αντικειμενική σύνθεση, στη «μοίρα» ενός εθνοκοινωνικού σχηματισμού σε όλα τα επίπεδα της υπόστασής του. Το ‘21 δεν ήταν ένα ιστορικό «κάτι» που «μετά» κάποιες δυνάμεις το «άλλαξαν», το «αλλοίωσαν». Το ’21 ήταν πλήρης έκφραση των ποιοτήτων που συνυφαίνανε τον «εαυτό» της κοινωνίας που το ένιωσε ανάγκη της.
Ο εν γένει «τρόπος» του ‘21, η εκτύλιξη των δυναμικών του, και η πολυδιάστατη έκβασή του: ξεπερνούν τα τυπικά χρονικά όρια της πραγματοποίησής του και εκτείνονται σε όλες τις διαμορφωτικές ζυμώσεις του καθοριστικού 19ου αιώνα. Εκτείνονται σαν προϋποθέσεις και προδιαγραφές και προβλήματα και αίσθηση λύσεων. Εκτείνονται σαν ταξικοπολιτική κληρονομιά και σαν διαρκής πολιτιστική αντινομία, σαν ενοποιητική και διαχωριστική συνάμα πρακτική μνήμη ενός ανεξάντλητου εμφύλιου σε φόντο ολέθριας διεθνούς γεωπολιτικής και κερδοσκοπίας.
***
Επομένως «σπουδάζουμε» το ’21 με το –σχεδόν θρησκευτικό– πάθος να βρούμε τους καταχωνιασμένους, ανεξερεύνητους «νόμους» της εντελώς ειδικής και πρωτότυπης εντελέχειάς του. Δηλαδή, να εξορύξουμε από την όλη του «ύπαρξη» τις σημασίες που επικαιροποίησε ως παρόν του και οι οποίες σηματοδότησαν τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδά του, τις νοθείες και τις ανασκευές του, την όποια πολυσημία συνάντησε ως αξεπέραστο εμπόδιο στο να εκπληρωθεί η αναγκαιότητά του.
Το «ζητούμενο» δεν είναι ένας σοφιστικέ λαϊκισμός με χαρακτήρα «επιστροφής στην παράδοση», αλλά η αποκατάσταση μιας διαλεκτικής αυθεντικότητας που θα εννοείται, και πρακτικά, ως Γνώση των «ορμών» που αποκρυστάλλωσε η ιστορία και οι οποίες κυβερνούν τις πολιτικές παρωθήσεις του συλλογικού μας εαυτού.
Ουσιώδες είναι να οργανώσουμε μια «μελέτη» του ‘21, που θα αναδεικνύει τις διαλεκτικές της ιστορικότητάς του, δηλαδή τη ζωντανή σχέση του με την όλη ιστορία. Η βιωματική του αίσθηση εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας, οι διεθνείς και γεωπολιτικές του διαστάσεις, η ταξική του σύσταση στο ορίζον φόντο μιας μακραίωνης κοινωνικής παράδοσης υπό ξένη κυριαρχία, η νομικοπολιτική του κουλτούρα, οι θυελλώδεις αντιφάσεις του εντός του καταλυτικού μιας παρόλα αυτά σταθερής ενότητας: είναι μερικές ενδεικτικές πλευρές του ‘21 ως επείγοντος γνωστικού πεδίου σε μια εποχή βαθιάς πολιτισμικοποίησης των ανταγωνισμών και των αντιστάσεων.
Θα ήταν μια ύποπτη ματαιότητα να «κηρύξουμε Ανένδοτο» κατά της κομπανίας της Γιάννας, παίζοντας, στην ουσία, στο πεδίο της Σημειολογίας και του Θεάματος. Στόχος πρέπει να είναι όχι η συσπείρωση τύπου «’21 και τα μυαλά στα κάγκελα» (!), αλλά η ήρεμη ανάπτυξη ενός Νέου (αντι) Διαφωτισμού που μέσω της κουλτούρας του διάχυτου κοινωνικού-πατριωτικού παρτιζάνικου να προσδιορίζει ενοποιητικές ποιότητες γνώσης και συνείδησης. Το 1821 δεν είναι κάτι που «πάνε να μας το πάρουν», αλλά (είναι) η οργανική σύνθεση των ταυτοτικών μας προσδιορισμών, άρα το αρχέτυπο των αναγκών, των αιτημάτων και των προορισμών μας.
