του Νίκου Σταθόπουλου*
Σε πλήρη κύκλο ζωής, και έμπλεος πνευματικής αισθαντικότητας, απεδήμησε προς το Μέγα Άγνωστο ο Νάνος Βαλαωρίτης. Με πυρήνα τον ποιητικό λόγο, ανέπτυξε ευρύτατα πεδία πνευματικότητας, με υψηλούς δείκτες ποιότητας στη γραφή γενικά, στην έρευνα, τη διδασκαλία, τη μετάφραση. Ολοσχερώς ζωντανός, δηλαδή πέραν της αισιοδοξίας και της ελπίδας, αφοσιώθηκε, σχεδόν ενστικτικά, στην καλλιέργεια του πνεύματος, στην εμβάθυνση της παιδείας που τη θεωρούσε, άλλωστε, ουσία της επαναστατικότητας.
Διεθνούς κύρους πνευματικός άνθρωπος, παγκόσμιας επίδρασης «υποκείμενο» σύνθετης ανυψωτικής παιδείας, Με μια ελληνικότητα τίμια, ανοιχτών οριζόντων και οραματική, κατανόησε τον απελευθερωτικό πλούτο της γλώσσας, όπου και διείσδυσε με διαλεκτική σοφία. Εντελώς έξω από κάθε κουλτούρα σχηματικού ετεροκαθορισμού, ανέδειξε ως μείζονα αξία της αυθεντικής συλλογικής συνείδησης την ανεξαρτησία του αενάως παιδευόμενου υποκειμένου. Με βάση ένα ποιητικό τοπίο λεκτικών ζωγραφιών, γεμάτο από μη δημαγωγική συνείδηση της τραγικότητας του τόπου σε ένα άπειρο ντεκόρ παγκόσμιας ποιητικής-πνευματικής αίσθησης, κατέθεσε ένα λόγο βαθιάς μυστηριακότητας με όρους διαύγειας.
Έβρισκε ενότητες, ρευμάτων και τάσεων, «δασκαλεμένος» από «ιερά τέρατα» όπως ο Μπρετόν, ο Ντ. Τόμας, ο Τ.Σ. ‘Ελιοτ, ο Κόρσο, ο Μπάροους, και επιχειρούσε συνθέσεις, συναξιοποιήσεις, με ακλόνητο δόγμα του ότι «η αληθινή ζωή είναι η Λογοτεχνία». Ώριμη μορφή της ριζοσπαστικής αστικής λογιοσύνης, με έμφυτη λες μια οδηγητική συγκίνηση πεπαιδευμένης ελευθερίας, κληροδότησε ένα πνευματικό έργο, με σαφή πολιτιστική ταυτότητα, θεμελιωμένο στο αρχικό του κίνητρο να εμβαθύνει στην ποίηση μελετώντας Καβάφη, δηλαδή στο ότι ο Αλεξανδρινός τον «ώθησε» στην ποίηση καθώς διαπίστωσε στα ποιήματά του μια μόνιμη «υπαρξιακή απορία».
«Απλή» ποίηση, αναγνώσιμος πεζός λόγος, με τόσα υποστρώματα κατανόησης ώστε εκπλήσσεσαι συνταρακτικά από το πώς ένας ευφυής άνθρωπος των γραμμάτων, ένας «φιλελεύθερος αστός του μαυροπίνακα» μπορεί να μεταστοιχειώνει την «απλοϊκότητα» της ιστορικής εθνικής γλώσσας του λαού, σε προκλητικό εργαστήριο διαρκών ανανοηματοδοτήσεων.
Ερευνητής υποδειγματικός, στοχαστής με τη λιτότητα του φιλοσοφικοποιημένου επιστήμονα, πνευματικός αγωνιστής για τη διάδοση των ιδεών και των ροών της πρωτοπορίας, μύστης των ενδότερων σχέσεων μοντερνισμού και πρωτοποριών. Νηφάλιος, αντικειμενικός, αδέκαστος, αποστασιοποιημένος όπως κάθε δημιουργικός ασκητής, πιστεύοντας απόλυτα τους ίδιους τους στίχους του – «Μιλάω με το πρόσωπο αποστραμμένο, όχι γιατί φοβάμαι μη με δείτε, αλλά γιατί είμαι ο καθένας…»
Πάντα υπέρ της αληθινής, πνευματικής και πολιτικής, προόδου, αδιάλλακτα αντίθετος στους ολοκληρωτισμούς πάσης φύσεως, με μια αναγεννητική πατριωτική ευαισθησία, εγκατέλειψε τους αριστερούς τύπους με την έναρξη του Εμφυλίου («αρχίσαμε να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας…»), διατηρώντας τη λυτρωτική αυτονομία της αυταξίας του πνευματικού έργου με άξονα την εσωτερική ελευθερία και το υγιές πάθος για την προκοπή της κοινωνίας.
Βλέπει και πονάει για την κατάρρευση της πατρίδας, δείχνει την Τουρκία ως μείζονα κίνδυνο που απαιτεί πολεμική προετοιμασία, δείχνει, παράλληλα, τη Χ.Α. και τους «μπαχαλάκηδες» ως μοντέλα διαφθοράς του πατριωτισμού και της αναγκαίας εξεγερτικότητας. Πάντα υπεύθυνος, αμερόληπτος, ακριβής, διάπλατα υπαινικτικός, στοχαστικά περίπλοκος όπως ένα «απλοϊκό» δημοτικό τραγούδι που ως αναχωνεμένη αισθητική μακραίωνης σοφίας διατρέχει υπόγεια τις ποιητικές του απογειώσεις.
Τεράστια απώλεια! Πολύ μεγάλο κενό, σε μια εποχή γενικευμένης κατάπτωσης…
* Ο Νίκος Σταθόπουλος είναι φιλόλογος
