της Γιάννας Γιαννουλοπούλου*
Στις 22 Μαΐου 2018 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 85 ετών ο μεγάλος αμερικανός συγγραφέας, Φίλιπ Ροθ. Η φθορά τον νίκησε. Την απεχθανόταν, γιατί ήξερε τη δύναμή της. Στο μυθιστόρημά του Καθένας (2006, ελληνική μετάφραση Αχ. Κυριακίδης, εκδόσεις Πόλις) πραγματεύτηκε την «ισόβια αψιμαχία του ανθρώπου με τη θνητότητα». Κεντρικός άξονας του μυθιστορήματος, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης, είναι το ανθρώπινο σώμα και η γνώση της θνητότητας που μας τρομοκρατεί όλους.
Ο Ροθ, τόσο στα μυθιστορήματά του, όσο και στις συνεντεύξεις του, αντιμετώπισε με εξαιρετική ειλικρίνεια, βαθύ σαρκασμό και λεπτή ειρωνεία καθετί ανθρώπινο. Δεν αγνόησε τα όρια της ανθρώπινης φύσης, δεν υπέκυψε στην αλαζονεία της αγνόησης των προσδιορισμών που δεν επιλέγουμε, όπως η ηλικία ή το φύλο. Όπως εξηγεί στο βιβλίο του «Γιατί γράφω», ήδη το 2010 ένιωθε ότι «δεν βρισκόταν πλέον στην κατάσταση πνευματικής δύναμης, λεκτικής ενάργειας ή φυσικής κατάστασης για μια δημιουργική επίθεση μεγάλης διάρκειας και σύνθετης δομής… Δεν μπορούν όλα να καρποφορούν για πάντα».
Πολλά από τα έργα του, στα οποία πραγματεύτηκε το δίλημμα της ηδονής και το πώς πασχίζουμε να κηρύξουμε «μια ανακωχή ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και τον πόθο», προκάλεσαν αντιδράσεις από την φεμινιστική πολιτική ορθότητα. Ο Ροθ όμως δεν ανήκε στο παράδειγμα της ορθότητας, υπήρξε ο ίδιος καθηγητής της Συγκριτικής Φιλολογίας, ανήκε σε μια εποχή όπου η λογοτεχνία και η μελέτη της νοηματοδοτούσε την ύπαρξη σε ένα πλαίσιο αξιών (και της κατάρριψής τους) και δεν κρινόταν με εγχειρίδια «πολιτικά ορθής» χρήσης.
Ιδιαίτερα γνωστή και στην Ελλάδα είναι η πολιτική τριλογία του, Αμερικανικό Ειδύλλιο, Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή και το Ανθρώπινο Στίγμα (όλα από τις εκδόσεις Πόλις), στην οποία ο Ροθ δίνει μια εναργέστατη περιγραφή της μεταπολεμικής Αμερικής και των ιδρυτικών μύθων της, απεικονίζει το εκκρεμές ανάμεσα στην ειδυλλιακή αμερικανική ζωή και την αμερικανική παραφροσύνη. Στο σύνολο του έργου του επιμένει η εβραϊκή του καταγωγή και ταυτότητα, την οποία είχε ο ίδιος αποκηρύξει.
Και για την διαχείριση αυτής της εγγενούς αντιφατικότητας που εντοπίζεται στην «εβραϊκότητα», στην «αμερικανικότητα» (και σε όποια άλλη ταυτότητα ο καθένας από εμάς θα προσθέσει) ο Ροθ θα μείνει αξεπέραστος. Γιατί μας έδειξε –με τον εξαιρετικό λογοτεχνικό τρόπο του– τι σημαίνει η επιθυμία να ανήκεις ταυτόχρονα με την άρνηση του να ανήκεις. Και αυτή την αντιθετική συνύπαρξη δεν μπορεί να την καταργήσει ούτε η πολιτική ένταξη ούτε η ψυχαναλυτική κάλυψη, μπορεί να την δια-φωτίσει μόνο μια λογοτεχνία άξια του ονόματός της, όπως αυτή που μας άφησε ο Φίλιπ Ροθ.
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι πανεπιστημιακός (ΕΚΠΑ)
